ANADOLU ARKEOLOJİSİ

Mezolitik Çağ’da besin kaynaklarının bol olduğu su kenarlarında sabit, kalıcı yerleşimler kurulmuştur; böylece bu dönemde yerleşik yaşam başlamıştır. Mezolitik Çağ yerleşimleri, daha çok nehir ve göl kenarlarında bulunan küçük köyler şeklindedir. Bu çağa özgü alet teknolojisine mikrolit adı verilir. Bu aletler tahta, kemik ve boynuzların üzerine yerleştirilerek kullanılmıştır. Aletlerin bazıları balıkçılıkta kullanılan olta ve zıpkın işlevi görmüştür. Doğru cevap E'dir.

Tapınak ekonomisi Kalkolitik Çağ’da kurumsallaşmıştır. Tapınak ekonomisinde üretilen ürün, dinî merkez olan tapınakta toplanır ve yeniden halka dağıtılır. Buna göre doğru cevap D'dir.

Güneydoğu Anadolu’da Çayönü ve özellikle Göbekli Tepe, İç Anadolu’da Pınarbaşı ve Aşıklı Höyük  Neolitik dönem yerleşmelerindendir. Doğru cevap A'dır.

Anadolu'da ilk örnekleri Çanak Çömleksiz Neolitik dönem Nevali Çori ve Çayönü yerleşmelerinde görülen kilden veya daha nadir olarak taştan yapılmış heykelcikler (figürinler) yerleşik tarımcı hayatın gelişmesi ile değişen sosyal ve dinsel inançların sonucunda ortaya çıkmıştır. Doğru cevap A'dır.

Güneydoğu Toroslar’la ovanın kesiştiği dağ eteklerinde kurulu yerleşmelerde Çanak Çömleksiz Neolitik dönemden başlayarak emmer ve einkorn buğdayı, arpa, yulaf, çavdar, mercimek ve çeşitli baklagillerin tüketildiği saptanmıştır. Anadolu’da yapılan kazı çalışmaları, birçok yerleşmede yaklaşık MÖ 9. binlerden itibaren üretimciliğin başladığını gösterir. Bu tarih Anadolu’nun Neolitik dönem için ilklerin yaşandığı bir bölge olduğunu kanıtlar. Çayönü Tepesi (Diyarbakır) ve Cafer Höyük (Malatya) yerleşmelerinde Emmer buğdayının en eski kültüre alınmış formlarıyla karşılaşılır. Doğru cevap E'dir.

Özellikle Halan Çemi, Çayönü, Çatalhöyük, Aşıklı Höyük ve Göbekli Tepe gibi yerleşmeler, Anadolu’daki Neolitik yaşam bölgelerinin anahtar yerleşimleri niteliğindedir. Doğru cevap D'dir.

Anadolu’da bilinen tek Neandertal fosil kalıntısı olan alt çene kemiği Antalya’nın Karain Mağarasindadir.

Alet yapmasını bilen ve becerikli insan olarak adlandırılan ilk insan Homo habilis yaklaşık 2 milyon yıl kadar önce Afrika’da oluşumunu tamamlamıştır. Doğru cevap A'dır.

Antalya’da Karain, Öküzini, Beldibi, Belbaşı ve Kumbucağı; Gaziantep’te Şarklı Mağara gibi mağara ya da kaya sığınakları ile Burdur’da Baradız, Konya’da Derviş’in Hanı, Şanlıurfa Bozova’daki Söğüt Tarlası ve Biris Mezarlığı gibi açık hava yerleşmeleri; Marmara bölgesinde de Ağaçlı, Büyük ve Küçük Çekmece yöresi bu dönemin bilinen merkezleri arasındadır.

Anadolu tarih öncesi dünyanın en eski tarımcı yerleşmeleri, planlı yerleşmeleri, dinsel yapıları, maden işçiliği örnekleri gibi insanlığın temel unsurlarının kökenlerine sahiptir.

İnsanlık tarihinin başlangıç evresini oluşturan Paleolitik Çağ, yaklaşık 2 milyon yılı kapsayan çok uzun bir kültür sürecidir.

Homo erectuslar, ağaçlı bozkır ortamında geliştikleri Afrika kıtasında 1.9 milyon yıldan itibaren bilinmektedirler. 1 milyon yıla doğru Asya kıtasına ulaşan bu insanlar, 850 cm3'ün üzerinde bir beyin kapasitesiyle donanmış olarak, uzun mesafeleri kat etmek ve yürümek için gerekli gücü temsil eden mükemmel bipedlerdir (iki ayağının üzerinde dik duran)

Anadolu ve Önasya’da bir geçiş dönemi olarak düşünmemiz gereken Mezolitik Çağ kültürleri, Anadolu’da ve Önasya’da ilk yerleşik toplulukların çıkışıyla MÖ 10.000’ den sonra yerini Neolitik döneme bırakır.

Neolitik dönemin uygarlık tarihi açısından taşıdığı önemi ilk ve en açık şekilde vurgulayan Gordon Childe olmuştur. Dönemin ünlü kuramcılarından Gordon Childe (1892-1957) tarafından ortaya atılan tez, bu görüşü sabitlemiş ve bu kuramcı arkeolog tarafından benimsenen “Neolitik Devrim” kavramı uzun yıllar kabul edilmiştir. Childe’a göre, “Neolitik Devrim”in gerçekleşmesi için gereken koşullar iklim ve bitki örtüsünün tarıma elverişliliği ile insanoğlunun kültürel/teknolojik yeterliğe ulaşmış olmasıydı. Childe bu dönemin önemini vurgulamak için “Neolitik Devrim” adlandırmasını ortaya koymuş ve o dönemdeki arkeolojik bilgilere göre bu devrimin ancak Fırat, Dicle ve Nil gibi büyük akarsu boylarında gerçekleşip geliştikten sonra, başta Avrupa olmak üzere, dünyanın diğer yerlerine yayıldığını “Çekirdek Bölgeler Kuramı” adı altında ileri sürmüştür.

Neolitik Dönem Kronolojisi temelde seramik kullanımının bir belirtgeç olarak kullanılması sebebi ile erkenden geçe doğru Çanak Çömleksiz Neolitik ve Çanak Çömlekli Neolitik olarak ikiye ayrılmaktadır.

İnsanoğlunun başakları daha sağlam tahılları seçmesi ve artık sulak bölgelerde bunun ekilebileceğini anlaması, tarımın ve dolayısı ile insanlık tarihinde ilk defa üretime dayanan bir ekonomik girdinin oluştuğunu gösterir. Yaklaşık MÖ 9. binde “Bereketli Hilal”in birçok bölgesinde, özellikle sulak alanlarda ilk yerleşik üretimci yerleşim birimleri olan köyleri genişletmiştir. Bu insanlık tarihinde artık dönülmez bir noktanın başlangıcını oluşturup devamlı genişleyen bir üretim iktisadının temellerini atmıştır.

En eski Neolitik yerleşmelerin önceden belirlenmiş plana göre yapılmış olduğu, yerleşim içinde dağılımları bakımından katı bir şekilde uygulanan bir yerleşim düzeni olduğu, ancak bu düzenin dönem içinde ortaya çıkan gelişmelere göre yeniden tasarlandığı anlaşılmaktadır.

Neolitik dönemde gelişen inanç sisteminin en çarpıcı göstergelerinden biri, ölü gömme ile ilgili uygulamalardır.

Çanak Çömleksiz Neolitik dönemin ilk başlarından itibaren Güneydoğu Toroslar’da yüzeyde kolayca bulunabilen doğal bakır külçeleri ile bir cins bakıroksit olan malahitin ısıtılıp tavlanarak işlenmesi daha sonra maden çağlarını yaratacak önemli bir teknolojik gelişmenin, pyroteknolojinin (ateş teknolojisi) temelini oluşturmuştur.

İnsanlık tarihinin başlangıç evresini Paleolitik Çağ oluşturmaktadır.