Anadolu’da Demir Çağı Uygarlıkları

MÖ 1200-1050 tarihleri arasında Doğu Akdeniz bölgesine yapılan çeşitli göçler “Deniz Kavimleri Göçleri”olarak adlandırılmaktadır.

Geç Hitit Beylikler Dönemi MÖ 1200-700 arasındadır.

Geç Hitit Dönemi'nde ulaşılması zor, dik ve sarp kayalıkara konuşlandırılmış, savunması kolay kaya yerleşimlerine citadel denir.

Güney Anadolu’daki en önemli Geç Hitit şehir krallıklarından biri olan Kargamış’ın en önemli özelliği Mezopotamya ile Anadolu ve Mısır’ı birbirine bağlayan yolların kavşak noktasında bulunmasındandır.

Geç Hitit sanatının en önemli özelliği mimari ile yontuculuğun birlikte uygulanmasıdır.

Hayvan biçimli altlıklar, Geç Hitit sanatının getirdiği yeniliklerden biridir.

Urartuların, başkenti Tuşpa (Van) idi.

Krallık, başında Tanrı Haldi’nin bulunduğu teokratik ve milliyetçi bir sistemle yönetilmekteydi.

Van, Meher Kapı anıtındaki yazıta göre, Urartuların inandığı, kutsadığı ve adlarına belirli dönemlerde kurban kestiği 79 tanrı, tanrıça ve tanrısal özellik bulunmaktadır. Bunlardan ilk üç sırayı Haldi, Teişeba ve Şivini paylaşır.

Urartular Ön Asya’da yaşayan diğer halklar gibi çivi yazısı kullanmaktaydılar. Bu yazı Asur çivi yazısından alınmıştı.

Urartu halklarında öteki dünyada yaşayacaklarına inanılmaktaydı. Ölen bireylerin
yok olmayıp öbür dünyada bir şekilde yaşadıklarına inanıyorlardı. Urartu’da yakarak veya yakmadan gömü yapılmaktaydı.

Phryg devletinin bilinen ilk kralı, Gordios'tur.

Antik kaynaklarda Phryg toplumu hakkında çok az bilgi mevcuttur. Homeros ve Herodotos Phrygler’i savaşçı bir ulus olarak tanımlamıştır. Ancak daha sonraları onlar, müzik ve dansta ünlü, cesaret ve enerjiden yoksun köle ruhlu bir ulus olarak nitelendirilmişlerdi. Yaşadıkları ülke, ormanlar, otlaklar, hayvan sürüleri ve toprak ürünleri bakımından zengindi. Halkın büyük bir bölümünü tarım ve hayvancılıkla geçinen köylü sınıfı oluşturmaktaydı. Ayrıca, Gordion, Yazılıkaya- Midas Şehri ve Boğazköy’deki Phryg kenti gibi idari merkezlerde yaşayan soylu sınıfın yanı sıra rahip, tüccar ve zanaatkâr sınıfları da olmalıydı

Hint-Avrupa kökenli bir dil konuşan Phrygler, Arkaik Yunan alfabesine benzeyen bir harf yazısına sahipti.

Phrygler, yaşadıkları alanların topografyasına göre mimarilerini iki farklı şekilde oluşturmuşlardır. Birincisi, Gordion gibi alçak ve yassı tepeler üzerine kurulmuş
olan Phryg sitadellerinin çevresi bir sur ile çevrelenmiştir. İkinci yerleşim tipini sarp kayalıklar üzerine kurulmuş kaleler ve eteklerinde halkın oturduğu yerleşmeler oluşturmaktadır.

Anıtsal fasadların en görkemli ve en ünlüsünü Yazılıkaya - Midas Şehri’nde, Midas Anıtı ya da Yazılıkaya olarak isimlendirilen 17 m yüksekliğinde ve 16.50 m genişliğindeki fasad oluşturmaktadır. Yazılıkaya - Midas Anıtı’nın yanı sıra;
• Midas - Yazılıkaya Vadisi’nde, Bitmemiş Anıt, Areyastis Anıtı,
• Kümbet Vadisinde Bahşayiş Anıtı,
• Köhnüş Vadisi’nde Maltaş Anıtı ve Aslankaya Anıtı,
• Afyonkarahisar ili, İhsaniye ilçesi, Döğer beldesi yakınlarındaki Büyük Kapıkaya ve Küçük Kapı Kaya Anıtı ve Kütahya’ın Tavşanlı ilçesi yakınlarında Delikli Taş Anıtı en etkileyici ve en güzel anıtsal cephelerdir.

Matar, Phryglerin gözünde doğanın ve hayvanların egemeniydi. Bereketin, bolluğun ve doğurganlığın simgesi olan tanrıça, doğayı tüm canlılığı ve verimliliğiyle simgeleyen evrensel bir nitelik taşımaktaydı. Özellikle yırtıcı kuş ve aslanlar tanrıçanın kutsal hayvanlarını oluşturmaktaydı. Bu özelliklerinin yanı sıra tanrıça, genç kızların ve kentlerin de korucusuydu. Doğanın hakimi olan Matar’ı yüksek dağlarda ve yalçın kayalarda yaşadığına inanılmaktaydı ve bu inanç doğrultusunda tanrıçanın ritüel törenleri de vahşi doğada, ormanlık ve kayalık alanlardaki açık hava tapınaklarında gerçekleştirilmekteydi.

Phryg ölü gömme gelenekleri, onların öldükten sonra diğer dünyada yaşamın devam
ettiğine inandıklarını gösterir. Bu inançla bağlantılı olarak Phryg soyluları, ya Tümülüsler altındaki ahşap odalara ya da kayalık alanlara oyulan oda mezarlara
gömülmüşlerdir.

Phryg Tümülüslerinin en yoğun kümelendikleri yöreler Ankara, Gordion (Yassıhöyük) ve Çorum Alacahöyük çevresidir.

Tümülüs tipi mezar anıtlarının en yoğun bulunduğu yer Başkent Gordion (Yassıhöyük)’dur. Burada 100 kadar Tümülüs mezarın varlığı saptanmıştır.