Tarihöncesi Anadolu’da Paleolitik ve Neolitik Dönem
Anadolu'da bulunan Paleolitik ve Neolitik dönem merkezlerinden beşinin adını yazınız.
Kuruçay, Yarımburgaz,Hacılar, Tepecik-çiftlik, Tel cudeyde vb.
Anadolu coğrafyasıyla ilgili öğrendiklerinizi dikkate alarak, ege ve kuzey kıyılarının coğrafi özelliklerini, dağların uzanış yönleriyle ilgili bilgiler dahil olmak üzere açıklayınız.
Anadolu’nun Ege kıyısı, dağ sıraları ve kıyıdan iyice içeri giren koylarla sonlanan nehir yataklarının belirlediği girintili çıkıntılı bir toprak parçasıdır. Anadolu’nun kuzey kıyısı boyunca uzanan sıradağlar, iç bölgeyi Karadeniz kıyısından ayırır.
Homo Erectus'ları haklarında üç önemli bilgi vererek açıklayınız.
“Homo Erectus” yaklaşık G.Ö. 1.8 milyon yıl kadar önce de Afrika’dan çıkarak çok hızlı bir şekilde Eski Dünya’nın ve Avrupa’nın buzul altında kalmayan güney kesimleri, Gürcistan üzerinden Kafkasya ve Endonezya
(Java Adası), Uzakdoğu’da Çin’de olmak üzere birçok bölümüne hızlıca yayılmıştır. Homo Erectuslar, ağaçlı bozkır ortamında geliştikleri Afrika kıtasında 1.9 milyon yıldan itibaren bilinmektedirler. Homo Erectus insan türü, yaklaşık 850 cm3 üzerinde bir beyin kapasitesiyle temelde modern insanın anatomisine sahip olup uzun mesafeleri kat etmek ve yürümek için gerekli gücü temsil eden mükemmel bir donanıma sahiptir.
Anadolu yarımadasında kalıntıları ortaya çıkarılan en eski insan türünü yazınız.
Anadolu yarımadasında, en azından G.Ö. 900.000 yıl kadar önce Konya Dursunlu’daki bulgularla başlamış olduğunu anladığımız en eski insan türüne ait örnekler Afrika kökenli Homo Erectus’a aittir.
Oldowan ve Aşölyen Yontmataş endüstrilerini ayrı ayrı açıklayınız.
2.5 milyon yıl öncesinde başlayan, işlenmiş çakıllar ve çok sayıda yonga
üretimi ile nitelenen Oldowan ve 1.6 milyon yıl öncesinden başlayan, iki yüzeyli aletler (el baltası) ve nacak üretimi ile tanımlanan Aşölyen Yontmataş Endüstrisi Alt Paleolitik kültürü belirleyen en önemli gelişim unsurudur.
Anadolu'da bulunan ve Oldowan kültürünün Avrupa ve Asya'ya yayılımına kanıt niteliğinde olan bulguları sağlayan önemli sit alanlarından iki tanesinin adlarını ve bulundukları şehirleri yazınız.
Dursunlu (Konya) ve Yarımburgaz (İstanbul)
Anadoluda yaşamış Paleolitik dönem insanlarının çakmaktaşını kullanmayı tercih etme nedenlerini açıklayınız.
Anadolu Paleolitik dönem insanının çakmaktaşını yeğlemesi rastlantısal olmayıp, bu taşın yapısal özelliklerinin yontmaya ve işlemeye elverişli
olmasından ve aynı zamanda doğada çakmaktaşı yumrularını bol olarak yüzeyde bulabilmesinden kaynaklanmaktadır.
Homo Neandertallerin özelliklerini, günümüz insanı ve Homo Erectus'la olan farklılıklarına da değinerek açıklayınız.
Neandertal insanı, Orta Paleolitik Dönem içinde günümüz insanıyla kıyasla
nabilecek bir beyin kapasitesiyle ve net olarak ileriye fırlak bir yüzle nitelenen ancak anatomik olarak günümüz insanından ve Erectus’ dan daha güçlü bir vücut yapısına sahiptir.Buzul Çağının (Würm Buzulu) en güç koşullarına çok güçlü vücut yapısı ve anatomisi ile uyum sağlayan Neandertaller 120 bin yıl öncesinden başlayarak Avrupa ve Yakındoğu’da gelişme gösterirler ve daha sonra G.Ö. 35 bin yıldan itibaren gitgide Homo Sapienslere bırakarak kaybolurlar. Neandertal insanının, homo
sapienslerle devam edecek ölü gömme adetleri gibi uygulamalardan anlaşıldığı gibi soyut düşünce ve belki de öte dünya inancıyla ilk dinsel pratiklere sahip oldukları anlaşılmaktadır.
Modern insan ilk olarak nerede ve hangi çağda ortaya çıkmıştır?
Modern insanın ilk olarak Üst Paleolitik Çağda değil Orta Paleolitik Çağda Doğu Akdeniz çevresinde var olduğunu ve uzun bir süre bu bölgeyi Neandertallerle paylaştığını gösteriyor.
Üst Paleolitik çağın temel özelliklerini açıklayınız. Bu çağda meydana gelen coğrafi dağılım ve bunun sonraki dönemler için öneminden bahsediniz. Çağın teknolojisininden bahsederken alet türleri ve kullanılan hammaddelere örnekler veriniz.
Modern insanın hızla tüm dünyaya yayıldığı bir süreci temsil eder. İnsanı dünya üzerindeki coğrafi dağılımını tamamlayıp günümüzdeki ırkların temelini oluşturur. Dünyamızdaki bugünkü çeşitliliğin Üst Paleolitik Çağda ortaya çıktığı söylenebilir. Döneme ait en yaygın bulgu türleri yongaların yanısıra artık çekirdekten çıkarılan boyu eninden iki kat uzunluğunda dilgiler ortaya çıkmıştır. Dilgi teknolojisi ile daha etkin uçlar gibi av silahları elde edilmiştir. Yontmataş aletlerin yanı sıra kemik aletlerin
bulunuşu insanın günlük yaşamında hammadde olarak yalnızca taşı kullanmadığını, kemik ve ahşabın da önemli bir yer tuttuğunu gösterir.
Kompozit aletleri üç örnek vererek tanımlayınız.
Kompozitt: Birbirlerinden farklı fiziksel özelliklere sahip matris ve takviye malzemesi olarak tek işlev için bir araya getirilmeleri ile oluşan ve her
ikisinden farklı özelliklere kavuşan alet. taşıyıcı görev üstlenir, ve etrafında bulunan matris faz ise onu bir arada tutmaya ve desteklemeye yarar; Örn. Ahşap saplı taş balta. kompozit aletler (balta, orak, ok)
Bereketli Hilal olarak adlandırılan alan hangi bölgeleri kapsamaktadır?
“Bereketli Hilal” olarak adlandırılan yay şeklindeki batıda doğu Akdeniz kıyılarından başla yarak Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu üzerinden Zagroslar dağları boyunca Basra Körfezine kadar uzanan geniş coğrafyadır.
Neolitik Devrimin gerçekleşmesi için gereken koşullar nelerdir? Açıklayınız.
“Neolitik Devrim”in gerçekleşmesi için gereken koşullar iklim ve bitki örtüsünün tarıma elverişliliği ile insanoğlunun kültürel/teknolojik yeterliğe ulaşmış olmasıydı. Childe bu dönemin önemini vurgulamak için “Neolitik Devrim” adlandırmasını ortaya koymuştur.
Çekirdek Bölgeler ve Doğal Yaşam Bölgesi kuramlarını açıklayıp, farklarını belirtiniz.
“Neolitik Devrim”in gerçekleşmesi için gereken koşullar iklim ve bitki örtüsünün tarıma elverişliliği ile insanoğlunun kültürel/teknolojik yeterliğe ulaşmış olmasıydı. Childe bu dönemin önemini vurgulamak için “Neolitik Devrim” adlandırmasını ortaya koymuş ve o dönemdeki arkeolojik bilgilere göre bu devrimin ancak Fırat, Dicle ve Nil gibi büyük akarsu boylarında gerçekleşip geliştikten sonra, başta Avrupa olmak üzere, dünyanın diğer yerlerine yayıldığını “Çekirdek Bölgeler Kuramı” adı altında ileri sürmüştür. Ancak Childe’ın ardından, Robert J. Braidwood önderliğinde Yakındoğu’da yeni araştırmalar başlatıldı ve böylece, iklimin ılımlaştığı bu dönemde ilk tarıma başlayan toplulukların vahalar ya da nehir boyları yerine bol yağış alan dağ eteklerinde yaşamış olduğu şeklindeki “Doğal Yaşam Bölgesi” olarak bilinen kuramsal sonuca varıldı.
Neolitik dönemde, yerleşik hayata geçiş sürecinde, yerleşim alanı seçimini etkileyen unsurlar nelerdir?
Genellikle yerleşim seçiminde hammadde kaynaklarına yakın göl ve bataklık kıyısındaki yaz-kış akan derelerin kıyılarındaki yükseltiler ilk sırayı
almıştır. Neolitik dönemin yerleşim seçimlerindeki en önemli özellikler, yakın çevrede içimi tatlı bir su kaynağının ya da pınarın var olması ve doğal dengesi kolay bozulmayan yerlerde (özellikle Fırat ve Dicle kenarında yağış eğrisinin 200 mm den düşük olmadığı) toplanması olmuştur.
Neolitik dönem hayvan evcilleştirme uygulamalarını, ne tür hayvanların seçildiğine ve bu hayvanların hangi özelliklerine müdahale edildiğine değinerek açıklayınız.
Neolitik dönem topluluklarının yaptıkları gözlem ve deneyimler sonucu evcilleştirmek için koyun, keçi ve sığır gibi uysal olan hayvanları seçtikleri, üremelerini kontrol altına aldıkları ve çiftleşmelerine müdahale ederek yararlı türlere ulaşmalarını sağladıkları düşünülmektedir. Son veriler Mezolitik dönemde evcilleşen köpek dışında ilk evcilleşen hayvanın domuz olduğunu gösterir. Tarım yapılan tarlaların bulunmadığı ilk Neolitik yerleşmelerde yerleşik köylere besin bulmak için yanaşan yabani
domuzların “gönüllü çöpçülük” görevini üstlenmesi, hazır besin stoku oluşturması gibi avantajları nedeniyle teşvik edildiği düşünülmektedir.
Çayönü ve Nevali Çori gibi alanlarda bulunan ve tapınım işlevi gören yapıları, konut yapılarından ayıran özellikleri nelerdir?
Bu yapıların tapınım işlevi gördüklerinin en belirgin kanıtları, konut yapılarından büyük ve tek mekânlı olmalarının yanı sıra içlerinde ocak gibi evsel bir etkinliğin göstergesi olabilecek herhangi bir öğeye rastlanmaması, iç mekânların çepeçevre sekilerle çevrilmesi,
tabanların sıra dışı terrazzo tabanlarla döşenmesi, çeşitli heykellerle süslenmesi ve yapıların gömülerek kutsanması gibi özel ritüel işlemlerdir.
Çatalhöyük yerleşme alanının mimari özelliklerini, oda, ev, sokak, mahalle, avlu gibi farklı unsurlara da değinerek açıklayınız.
Çatalhöyük Erken Neolitik dönem konutları, Aşıklıhöyük’teki gibi tek katlı ve düz damlıdır. Taş temelsiz kerpiç duvarlar ahşap dikmeler ve damda kirişlerle desteklenmiştir. Evler birbirine bitişiktir ve çoğunda dışa bakan
yüzleri, aralarında hiçbir açıklık olmaksızın oluşturulmuştur. Mahalleler oluşturacak biçimde kümelenmiş evlerin aralarında sokak bulunmaz; ancak zaman zaman büyük avlulara ve ağıllara yer verilmiştir. Genellikle kapısız olan bu yapılara damlardaki bir açıklıktan ahşap merdivenlerle girilebiliyor, esas oda ile depolar arasındaki geçiş ise zeminden yüksekte açılmış deliklerle sağlanıyordu.
Neolitik dönemde görülen ölü gömme uygulamalarından iki tanesini isimlendirerek açıklayınız.
Hocker (hoker okunur): Tarihöncesi çağlarda bazı insan topluluklarınca
uygulanan ölü gömme biçimi. Ölülerin,bacakları karna çekili olarak, bebeğin anne karnında duruşuna benzer biçimde yatırılarak gömülmesidir. Bazı yerleşmelerde ise, “Kafatası Kültü” olarak adlandırılan, kimi bireylerin kafataslarının alındığı ve hatta bunların alçı ile sıvanıp etlendirilerek canlandırıldığı bir uygulama söz konusudur. Bu gömülerin genelde, birçok yerleşmede taş kaplar, kişisel süs eşyaları (boncuklar, kemik aletler), yontmataş aletler, çeşitli hayvan kemikleri v.b. birçok ölü hediyesi ile gömüldüğü görülmektedir. Bu zengin ölü armağanları, dönemin sanatını ve inanç sistemini yansıtmaktadır.
Neolitik Paket kavramını, ifade ettiği bölge ve kapsadığı ögeleri örneklendirerek açıklayınız.
İç içinde MÖ 7. binin ikinci yarısından itibaren birçok ortak bileşenler söz konusudur. Bu ortak bileşenleri içeren çeşitli kültürel ve iktisadi ortaklıklar, ilk olarak Mehmet Özdoğan tarafından “Neolitik paket” adı altında ortaya konmuştur. Bu ortaklıklar Anadolu’ da oluşan ve öncüleri Batıda
saptanmayan çanak çömlek (genelde kırmızı astarlı çanak çömlek, tüp biçimli tutamaklar vb.), insan veya hayvan heykelcikleri (figurinler), kemik kaşıklar, damga mühürler, yassı baltalar, evcilleştirilmiş tahıl ve besi hayvanlarıdır.