ANADOLU ARKEOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 8

Anadolu ile Mezopotamya ve Kuzey Suriye arasında Neolitik Dönemden beri var olan ve obsidyen ticaretine dayanan sistem Tunç Çağı’nda maden ticaretinin artmasıyla ters yönde işlemeye başlamıştır.

Bakırın ergitilerek kalıplara dökülmesiyle yapılan aletler, ancak Kalkolitik Çağ’da gerçekleşmiştir. Neolitik Çağ’da Çayönü, Nevali Çöri, Aşıklı Höyük’te (toplam 49 parça) bulunan çeşitli bakır boncuklar ve kakmaların bazılarının sıcakken çekiçlendiği (tavlandığı), bazılarının da soğukken çekiçlenerek işlendiği anlaşılmıştır. Tunç yapımında ihtiyaç duyulan kalay Anadolu’da az bulunduğu için Mezopotamya kalayına ihtiyaç duyulmuş ve bu kalayı Anadolu pazarına getirme işini de Asurlu tüccarlar üstlenmişti. Büyük kervanlarla Anadolu’ya gelen tüccarlar, kalayın yanı sıra parfüm, kumaş gibi malları da getirmişlerdir.

Hitit-Mısır ilişkileri gerginleşmiş ve Suriye egemenliği için iki güç arasında Kadeş kenti yakınlarında savaş yapılmıştır (İ.Ö. 1285). Savaştan yıllar sonra İ.Ö. 1270 yılında, dünyanın iki süper gücü Hitit ve Mısır devletleri arasında II. Ramses ile Hitit tahtına çıkan III. Hattuşili, tarihin bilinen ilk büyük antlaşması olan Kadeş Antlaşması’nı imzalamışlardır.

Apameia Antlaşması, Romalılarla Büyük İskender'in komutanlarından Antiokhos arasında MÖ 188 yılında imzalanan antlaşmadır. Çin ile Hunlar arasında imzalanan İ.Ö. 201 tarihli Pai-Teng Antlaşması Doğu Asya tarihinde iki büyük devlet arasında yapılan ilk antlaşma olma özelliği taşımaktadır. Verdün Antlaşması (843), Büyük Karl’ın üç oğlu arasındaki toprak paylaşımını karara bağlayan antlaşmadır. 1648 Westfalya Antlaşması ile Protestanlık mezhebi resmen tanınmıştır.

Karum, Anadolu’da Asurlu tüccarların içinde serbestçe alış-veriş yapabildikleri şehrin yanına kurulan ticaret merkezine verilen isimdir.

Surla çevrili yerleşim yerine kale, yerleşme dışındaki mezarlık alanına nekropol, sur üzerinde yer alan açıklığa seğirdim yolu, denilmektedir. Akuadük, şehirlere su taşınmasında kullanılan kemerlerdir.

Troia’da ilk kazılar, Henrich Schliemann tarafından Homeros’un İliada Destanı’ndan yola çıkarak 1870 yılında Troia’yı bulmak için kazılara başladı. Amacı arkeolojik olmaktan çok defineciliğe yönelikti ve Priamos’un efsanevi hazinesi arıyordu.

Nemrut Dağı’ndaki kült merkezinin 1881 yılında Alman Karl Sester tarafından keşfine kadar bu krallık, araştırmacıların ilgisini çekmemiştir. Buradaki çalışmalar Nemrut Dağı’nın keşfinden hemen sonra 1882 yılında Alman arkeologlar Otto Puchstein ve Karl Sester tarafından başlatılmıştır. Efes Artemis Tapınağı 1895 yılından beri yapılan kazılarda Artemis Tapınağı’nın pek çok farklı evreleri tespit edilmiştir. Hattuşa/Boğazköy’de İlk sistematik kazılar, 1906’da İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nden Makridi Bey ve Alman Asur uzmanı Hugo Winckler tarafından gerçekleştirilmiştir. Halikarnas Mozolesi arkeolojik çalışmaları ilk kez 1857 yılında İngiliz C. T. Newton tarafından gerçekleştirilmiştir. Kazılarda temele ait bazı mimari parçalar ve heykeller ortaya çıkmıştır. Ancak gerçek anlamda mimari bir planı ortaya çıkartabilecek buluntular ilk kez Danimarkalı arkeolog Kristian Jeppesenn’in 1966 -1977 yılları arasında gerçekleştirdiği kazılarından elde edilmiştir.

Potern, Boğazköy’de sfenksli kapının altında yer alan 80 m uzunluğunda düşmana karşı baskın, çıkartma yapmak için kullanılan bir tüneldir.

Obsidyen, Doğal yollarla oluşan volkanik kökenli bir cam türüdür. Lavın havayla temas edip hızlıca soğuması ve kristalleşmeye yetecek kadar zaman geçmeden donmasıyla oluşur. Vabartum,  Asurlu tüccarların ana merkezler arasında konakladıkları tesislerdir. Panteon, Tanrılar topluluğuna verilen addır. Atribü, Antik heykel ve kabartmalarda, tanrı, tanrıça ve kahramanların anlaşılmasına kolaylık sağlayan ayrıntı, giysi veya aksesuara verilen addır.

Hitit döneminin askeri anlamda en değerli madeni olan İşuva bakır yatağının kaybı, yeni bakır yataklarına ihtiyaç doğurdu. Bu nedenle Suriye muhtemelen donanmasının yardımıyla Kıbrıs’ı ele geçirdi. Böylece Hititler güneydoğu ticaret yolu üzerinde bir süre daha elverişli konumda kalabilmişlerdir.

Bu antlaşma Mısır Kralı II. Ramses ve dönemin Hitit kralı III. Hattuşili (MÖ 1275-1250) arasında yapılmıştır. Barış antlaşması metnine göre iki ülke birbirlerine karşı asla savaşmayacak, hatta başka devletlerin saldırılarına karşı birbirlerine asker ve savaş arabalarını gönderecek gibi maddeler içermektedir. Yapılan bu savaş sonucunda Asur Devletinin güç kazanmasına yol açmıştır. Asur kralı I. Şalmanezer’in, Malatya yakınlarındaki Fırat’a ulaşmasıyla, İşuva bakır madenlerinin denetimi Hititlerin elinden alındı. IV. Tuthalia (MÖ 1250-1220) imparatorluk dönemine, Hititler en zengin maden yatağını kaybetmiş olarak girdi.

Kaniş Krallığı’nın merkezi ve Anadolu’daki Asur Ticaret Kolonileri sisteminin başşehri olan Kültepe’nin eski adı Kaniş veya Neşa’dır. Erciyes Dağı’nın eteğinde, bereketli bir ovanın ortasında, Sivas’tan gelen doğu-batı, Malatya’dan geçen güneydoğu-batı ve güneyden kuzeye ulaşan tarihi ve doğal anayolların birleştiği noktada yer almaktadır.

Kültepe’den başka Hattuşaş, Alişar, Acemhöyük, Karahöyük gibi yerleşimlerin de aralarında olduğu dokuz yerde daha karumlar kurulmuştur.

Toprak yığmasının altından, birbiri üstüne bindirilerek sivri bir kemer biçimine sahip, potern adı verilen, 80 m uzunluğundaki bir tünel aracılığı ile düşmana ansızın baskınlar düzenlenilmesi de sağlanmıştır. Surun iç ve dış duvarlarında bulunan kuleler ile de savunma kolaylaştırılmıştır. Bunların hepsi, Hitit savunma sisteminin iyi düşünülmüş ve yetenekli mimarlar elinden çıkmış olduğunu gösteren eserlerdir.

Hitit mimarisinde, Büyük Tapınağın avludaki ana yapısının karşılıklı (simetrik) düzenli giriş kapısı ve Büyükkale’nin E Yapısı birer “Bit Hilani” olup bu tip uygulamalar Hurri kökenlidir. Ön yüzünde bir ya da iki ayaklı geçidi; bunu arkasında ise çevresinde küçük oda toplulukları bulunan, enine yerleştirilmiş, ocaklı bir ana odası bulunan yapı tipine Bit Hilani denilmektedir.

Stadion, antik yunan şehirlerinde çeşitli spor karşılaşmalarının yapıldığı geniş bir alandır. Gymnasion, Hellenistik Dönem’de eğitim ile ilgili yapı tipidir. Bouleuterion ve Prytaneion ise antik şehirlerin kendilerini yönetmeleri için inşa edilmiş yapı tipleridir.

Hititlerin dinsel metinlerinde kesin olarak saptanabilen en erken unsurlar Hatti etkisi altındadır. Yer altı tanrıçası da olan “Arinna’nın Güneş Tanrıçası”, daha çok su tanrısı olan hava tanrısı “Taru”, yine güneş tanrısı “Estan”, savaş tanrısı “Wurun- katte”, taht tanrıçası “Halmasuit”, hattufla dâhisi “İnara”, kaybolantanrı “Telepinu” ve birçok tanrı ve tanrıça Hatti kökenlidir. Bu tanrılar Hitit öncesi yerel panteondan varlıklarını sürdürenlerdir. Panteon tanrılar topluluğuna verilen addır.

Hitit mimarlığının en belirgin özelliği karşıtsız yani asimetrik oluşudur; dinsel ve sivil binalarda olduğu gibi kent plancılığında da bu davranış egemendir. Başka bir deyimle yapılar herhangi bir geometrik ilkeye, sözgelimi sıralanmaya, hizalanmaya bağlı olmayıp Hellen yapı sanatı ile İngiliz ve Türk bahçelerinde gördüğümüz türde, doğal bir oluşum içindedir.

Hattuşa’da şimdiye kadar yapılan arkeolojik çalışmalarda 5 büyük tapınak ortaya çıkarılmıştır. Bunlardan en büyüğü 1 no.’lu tapınak olarak adlandırılan Fırtına Tanrısı tapınağıdır. Tapınağın etrafı 80’den fazla dar ve uzun odadan oluşan depo ve atölye binalarıyla çevrilidir.

Yüksek Troia kültürü olarak adlandırılan Troia VI/VIIa evresi Orta Tunç Çağında MÖ 1700’lerde başlamıştır. Bütün Geç Tunç Çağını kapsamakta ve MÖ 1200’lerde Troia ile bitmektedir. Bu iki evre Troia VI evrenin sonunda MÖ 1300’lerde olan bir depremle birbirinden ayrılmaktadır.

Troia’da ilk kazılar, Henrich Schlieımann tarafından Homeros’un İliada Desta- nı’ndan yola çıkarak 1870 yılında Troia’yı bulmak için kazılara başladı. Amacı ar- keolojik olmaktan çok defineciliğe yönelikti ve Priamos’un efsanevi hazinesi arı- yordu.

Günümüz araştırmacıları tarafından MÖ 8. veya 9. yüzyıllarda yaşadığı ifade edilen Homeros, Batı Anadolu’da büyük ihtimalle Smyrna’da doğmuştur. Batı Edebiyat›’nın ilk büyük eserleri sayılan İlyada ve Odysseia Destanlar›’nın derleyicisidir. Hayatıyla ilgili bir rivayet ise kör olduğudur. Fakat destanlarındaki betimlemelerin canlılığından, destanlarını yazdığında kör bile olsa bir zamanlar gözlerinin gördüğü anlaşılmaktadır.

Assurlu tüccarların içesinde serbestçe alış veriş yapabildikleri, şehirlerin yanına kurulan ticaret merkezlerine Karum adı verilmektedir.

Assurlu tüccarların ana merkezler arasında konakladıkları tesislere Varbatum denilmektedir.

Assur ticaret kolonileriyle birlikte Anadolu'daki en önemli gelişme yazının, anlaşmalardan ticarete, evlenme belgelerinden evlat edinmeye kadar her alanda kullanılmaya başlamasıdır.

Bu dönemde  altın, gümüşten sekiz kat daha değerli idi. “Amutum” adıyla geçen bir maden ise, gümüşten kırk kat daha değerli tutuluyordu.

Hitit Devletinin başkenti Hattuşa'dır.