Sürdürülebilirlik ve Ekoturizm

1970’ler ve 1980’lerden itibaren çevre duyarlığının gelişimine koşut olarak geliştirilen “sürdürülebilirlik” kavramı, ekonomik gelişmenin yıkıcı etkilerine yönelik bir çare olarak sunulmaktadır.

Kitle turizminin büyümesi ile birlikte, kitle turizmine rakip olan başka anlayışlar da ortaya çıkmış ve turizme olan bakış açısında bir “paradigma değişimi” yaşanmaya başlamıştır. Bu değişimin nedenleri ise; a. insanların yeni yerler görme ve yeni kültürel deneyimler yaşamaya istekli olması, b. ulaşım olanaklarının gelişimi, c. tatil sürelerinin uzaması, d. insanların kültürel ve sosyal faaliyetlerde daha etkin hale gelmesi, e. çevre bilincinin artması olarak sıralanmaktadır.

Sürdürülebilir turizm, bir turizm çeşidi değil, tüm turizm etkinliklerinde uyulması istenen ideal bir durumdur. Bu nedenle, ister deniz-kum-güneş tatili olsun, isterse çadır kampı kurarak kuş gözlemciliği yapılsın, sürdürülebilirliğin ana hedefi doğal, kültürel, sosyal yapılara zarar vermeden turizm faaliyetlerinin gerçekleştirilmesidir.

Ekoturizmin ilk tanımı, 1987 yılında Ceballos- Lascurain tarafından yapılmıştır. Daha sonra pek çok ekoturizm tanımı yapılmıştır. Ekoturizmi “öğrenme deneyimini ve doğaya saygıyı zorunlu kılan ve belirli bir kültürel bağlamda gerçekleşen sürdürülebilir bir turizm çeşidi” biçiminde tanımlanabilir

Sürdürülebilir turizm anlayışında ekonomik, sosyal ve kültürel sürdürülebilirlik ve çevresel sürdürülebilirlik amaçlanmaktadır. Sürdürülebilirliğin üç boyutu bulunmaktadır. Bunlar; çevresel sürdürülebilirlik, sosyal ve kültürel sürdürülebilirlik ve ekonomik sürdürülebilirliktir.

 Ekoturizm kavramı ya da hareketi, turizmin olumsuz çevresel etkilerini azaltmayı amaçlayan, yerel kültürlere saygı gösteren, yerel halkın refahını ve turist tatminini en üst düzeye çıkarmaya çalışan sorumlu bir turizm anlayışı olarak ortaya çıkmıştır. 1970’ler ve 1980’lerde ekoturizm, dünyada çevreci hareketlerin gelişimine koşut olarak gelişmiştir.

Ekoturizm kapsamında yapılan faaliyetler ise, yayla turizmi, dağ turizmi, mağara turizmi, tarım ve çiftlik turizmi, doğa yürüyüşü, botanik turizmi, atlı doğa yürüyüşleri, bisiklet turizmi, sualtı dalış turizmi, av turizmi, balon turizmi, macera turizmi, doğa sporları, doğa olaylarını gözleme, kuş gözlemciliği gibi çok sayıda farklı turizm etkinliğini içermektedir.

Flora, belirli bir yerde bulunan bitki örtüsünü, fauna ise hayvanları tanımlamaktadır. Ekoturistler, flora ve fauna hakkında bilgilenme motivasyonuna sahiptir. Gittikleri yörenin özelliklerini öğrenmekte, oranın flora ve faunasını merak etmekte ve çoğunlukla da orada hazırlanan yöresel besinleri tüketmektedir. Bu anlamda ekoturizm, turistler için eğitim temelli bir örnek oluşturmaktadır.

Ekoturizm faaliyetlerinin etkisi yerel çapta bir istihdam sağlamasıdır. Bunun yanında, sağlanan istihdamın sürekliliği özellikle genç nüfusun eğitimine bağlı olmaktadır. Ekoturizmin sürdürülebilir olmasının bir diğer koşulu da, ekoturizmle ilişkili turizm işletmelerinin yerel olarak çeşitlenmesi ve birbirleriyle ilişki içinde olmalarıdır. Ekoturizm faaliyetlerinin genel olarak küçük işletmelerde gerçekleşmesi, bu işletmelerin üretim, dağıtım ve tedarikçi kanallarında bir uyum ve işbirliği gerektirmektedir.

Bir ekosistemde, megafauna büyük hayvanları (örn: büyük pandalar, dağ gorilleri, geyikler vb.) megaflora büyük bitkileri (örn: kızılağaç) ve megalit ise büyük taşları (örn: Göbeklitepe dikilitaşları) ifade eder.

Ekoturizmin en önemli boyutu doğa temelli olmasıdır. Ekoturizm öncelikli olarak doğa temellidir. Bu boyuta göre, ekoturizm doğayla ilişki kurma, günlük yaşamın baskılarından uzaklaşma, yaban hayatına tanıklık etme ve yürüyüş, kuş gözlemciliği, rafting gibi ilgi ve etkinliklere yönelik istek ve beklentilere hitap etmektedir.

Yoğun ekoturistler belirli bir konuya yönelik derin bir ilgi duymakta ve çoğunlukla o konuda uzmanlaşmaktadır. hafif ekoturistler doğal çekiciliklere daha geçici bir ilgi duymakta, ekolojik destinasyonun daha yüzeysel ve ortalama zorluklarını kabul etmektedir. İki turist tipini karşılaştıracak olursak; yoğun ekoturistler özel ekoloji turlarına katılma eğilimindeyken, hafif ekoturistler diğer turistik deneyimleri de içeren kısa süreli seyahat deneyimine yönelmektedir.

Ekoturizm faaliyetlerinde yer alan tur operatörleri, seyahat acentaları, rehberler, eko pansiyonlar ve diğer yerel işletmeler bu endüstrinin yapıtaşlarını oluşturmaktadır.

Tur operatörleri genel olarak gelişmiş ülkelerde yer almakta ve az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere yönelik turizm faaliyetlerini düzenlemektedir. Bunun bir sonucu olarak, turizm gelirlerinin paylaşımında büyük pay gelişmiş ülkelere taşınmaktadır. Bu durum turizm ekonomisi açısından “sızıntı” olarak adlandırılmaktadır.

Ekopansiyonlar, genellikle üst müşteri grubunu hedefleyen ve müşteri sadakati yoluyla işletmeciliğini sürdüren, yerel dokuyla uyumlu, çevrelendiği doğaya benzer biçimde inşa edilen ve çevreye duyarlı biçimde yönetilen küçük işletmelerdir.

Uluslararası tur operatörleri ve yerel seyahat acentalarının ekoturizm ilkelerine uygun çalışmasının yanında, turizm rehberliği konusunun da dikkate alınması gerekmektedir. Bir ekoturizm destinasyonunda ilgili bölgeyi iyi bilen, yabancı dil bilgisi, kültürel zekâsı ve çevre duyarlılığı yüksek rehberlere gereksinim duyulmaktadır. Bunun nedeni, ekoturizmin ölçütlerinden eğitici nitelikle olan ilişkidir. Ekoturistlerin yinelenen seyahatlerini sağlamanın yolu, özellikle öğrenme deneyiminin üst düzeyde gerçekleşmesidir.

Turizm faaliyetlerinin bilinçsizce doğal alanlara vermiş olduğu zararları tespit etmeye; bu zararları azaltmak için turizmde sürdürülebilirliği sağlamaya ve doğal alanları korumaya, ve eko-turizmden sağlanan gelirin öncelikli olarak, verili bölgede yaşayan yerel paydaşlara dağıtılmasına; Eğitimli turistler aracılığıyla kültürel ve geleneksel değerlerin tanıtılmasına; Öğrenme deneyimi içermesine; Turizm endüstrisi ve turistler için sorumluluk davranışlarının teşvik edilmesine ve Kültürel kimliğin vurgulanması ve özellikle yerel yönetim ve girişimcilerin karar alma sürecine katılımını desteklemeye katkı sağlamaktadır.

Turizm açısından taşıma kapasitesi, turizm alanlarının sahip olunan doğal, sosyal ve kültürel kaynaklara olumsuz etki yapmadan, ziyaretçi tatminini düşürmeden veya yöre toplumu ekonomisi ve kültürü üzerine istenmeyen etkiye neden olmadan en üst sınıra kadar kullanımını ifade etmektedir.

Ekoturizmden elde edilecek gelirlerin arttırılmasında çok yönlü ve tüm paydaşları kapsayacak planlara ihtiyaç duyulmaktadır. Yerel seyahat acentalarının ve turist rehberlerinin geliştirilmesi, organik ürünleri temel alan yiyecek ve içecek işletmelerinin oluşturulması, atık yönetimi, tanıtım faaliyetleri bir bölgede ekonomik gelirin o bölgedeki kimselere yönelmesinde önemli yapıtaşlarıdır. Ekoturizm konusunda yapılan araştırmalarda, ekoturizmin turizm faaliyetleri yapılan bölgelerde ekonomik büyümeyi sağlamasına şüpheyle yaklaşılması gerektiğini vurgulamaktadır.

Ekoturizmin en büyük çevresel yararının, onun henüz bozulmamış olan doğal habitatların kısa dönem kazanç kazanma perspektifi ile zarara uğratılmasını engellemesi olduğu düşünülmektedir. Ekoturizm biyolojik tür ve ekolojik yaşam alanlarının korunmasını destekleyerek, turizm aktiviteleriyle birleştirici bir etki yaratmaktadır.