AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI

Akdeniz ülkeleri içinde ilk kez Fransa’da başlayan sanayileşme, İngiltere ve ABD’ deki rekabet ortamı içinde gelişmekteydi. Böylece Fransa maddi ve manevi desteği tarih boyunca siyasi ve ekonomik ilişkiler içinde bulunduğu Akdeniz ülkelerinde aradı. Akdeniz bölgesi, bir yandan Fransa ve İngiltere’nin sanayileşmeyi destekleyici sömürgecilik rekabeti içine girerken, diğer yandan da Akdeniz ülkeleri yenilikçilik ve gelişim adına bu ülkelerin kültür ve sosyal yaşam biçimini başat kabul etmeğe başladılar.

Napolyon, İtalya ve Dalmaçya seferlerinin ardından Malta adası üzerinden Mısır’a giderek Osmanlı toprakları olan İskenderiye ve Kahire’yi işgal etti. Daha sonra Suriye bölgesine yönelerek Yafa ve Akka’yı ele geçirdi. Fransa 1830’lardan sonra Kuzey Afrika’da yani Akdeniz’in güney kıyılarında Cezayir, Tunus ve Fas bölgesinde sömürgelerini oluşturdu. Diğer Akdeniz ülkeleri arasında yayılmacı anlayışı ile İspanya ve Portekiz de okyanus ötesi sömürgeleri ile meşguldü. İtalya’da ise Napolyon’un seferlerinden sonra Venedik gibi Akdeniz ticaretine yüzyıllardır hakim olan bir çok şehir devletin varlığı sona ermiş ve İtalya 1861 yılında ilk kez birleşik bir devlet haline gelmişti. Böylece uzun zamandır Osmanlı etki alanında bulunan Akdeniz dünyasında, başka bir Akdeniz ülkesi yani Fransa, siyasi ekonomik ve kültürel ağırlığını koymaya başlamıştı.

Osman Hamdi Bey’dir (1842–1919), Osmanlı resim sanatında tablolarında büyük boy insan figürünü başarıyla kullanan ilk ressamdır.

Makridi Bey, Osmanlı döneminde Müze-i Hümayun'un yani İstanbul Arkeoloji Müzesinin yöneticiliğini yapmış arkeologtur. Sinan Bey,  Fatih'in bir portresini yapmış olan saray nakkaşıdır. Abidin Dino ve Elif Naci 1933 de D grubunu kuran ressamlardandır.

Zeki Faik İzer, 1933'de D Grubunu kuran sanatçılardandır.

Nazmi Ziya Güran, Feyhaman Duran, Hikmet Onat, Ali Sami Boyar 1914 Kuşağı Sanatçılarını oluşturuyordu.

Osmanlı yönetimindeki yerlerde ilk meydan heykeli Mısır’da yapıldı.

Freud’un araştırmaları ve kullandığı psikanaliz yöntemi, bireyin gördüğü rüyaları, insanların söyledikleri kadar sakladıkları veya farkında olmadıkları gizli ruhsal durumlarını da açığa çıkartmak için kullanıldı. Bilinç, bilinçaltı ayırımı belirlenirken insanın benlik yapısını oluşturan üst benlik ve alt benlik gibi tanımlarda ortaya çıktı. Böylece rüyaların insanın bilinçaltını yansıttığı varsayıldı. İnsanın duygularının serbest kalmasına ve bu duyguların akıl yoluyla bastırılmaması gerektiğine inanılmaktaydı. Sanatçılar için rüya hali yaratıcılığının önemli bir durumu idi. Rüyalarda gerçekte olamayacak her türlü eylem yapılabilmekte, duygular hissedilmekteydi. İnsanlar uçabiliyor, nesneler biçim değiştirebiliyor, gerçek yaşamda mantıklı olan her şey gerçek üstü düzeyde tamamen alt üst olabiliyordu. Denizin kırmızı gökyüzünün yeşil görünmesi normaldi. İşte bu gerçek üstü anlayış edebiyat ve sanatta da yeni bir akımın oluşmasına neden oldu. Bu sanatçılar arasında Salvador Dali’de bulunmaktadır.

Carlo Carrà, Gino Severini, Giacomo Balla, Antonio Sant'Elia Fütürizm (Gelecekçilik) Akımının üyelerindendir.

Fütürizm (Gelecekçilik), İtalyan şair ve editör Filippo Tommaso Marinetti’nin Paris’te yayınlanan Le Figaro gazetesinde 20 Şubat 1909 günü yayınladığı bir manifesto ile başladı. Böylece ilk kez bir sanat eleştirmeninin tanımlaması ile değil ama edebiyat ve güzel sanatlar alanında bir grubun sanatsal etkinlikleri ile yapmak istediklerini herkese ilan etmesiyle bir akım tanımlanmış oldu. Bu akım aslında dönemin teknolojik gelişmesini yücelten, makinanın gücüne neredeyse tapan, modern yaşamın hızını ve enerjisini ön plana çıkaran, sürekli değişimi destekleyen bir bildiriydi.

Realizm ya da gerçekçilik, bir estetik ve edebi kavram olarak 19. yüzyıl ortalarında Fransa'da ortaya çıkmıştır. Natüralizm. Natüralizm (doğalcılık),edebiyat ve görsel sanatlarda, 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başlarında doğan bir akımdır. İzlenimcilik akımı, 1860-1900 yılları arasında Fransa'da ortaya çıkmış, daha sonra tüm Avrupa'yı ve dünyayı etkilemiştir. Sembolizmle beraber gerçeküstücülüğü (sürrealizm) hazırlayan bir akım niteliğindedir. Gerçeküstücülük ya da sürrealizm, Avrupa'da birinci ve ikinci dünya savaşları arasında gelişmiştir. 1924’te Fransa’da ortaya çıkan, daha sonra dünya sanatına yayılan, alışkanlıkların, geleneklerin ve aklın denetiminden uzak bilinçaltı gerçeklerini vermeyi amaçlayan, bilinen, nesnel gerçekle bağlarını koparıp kendince bir gerçek, bir üst gerçek yaratma k ereğini güden bir yazın ve sanat akımıdır.

Katalan doğumlu mimar ve tasarımcı Antoni Gaudi (1850–1926), özellikle deniz görünümlerinden etkilenmiştir. Gaudi denizin hareketliliğini, yüzeyini, dalgaların kırılmalarını, suyun akışkanlığını ve şeffaflığını, renklerin parlaklığını ve ışık altındaki kırılganlıklarını mimariye yansıtmıştır. Alışılmışın dışında mimari eserler yapmış bu sanatçının işleri Barcelona kentini çılgın bir biçim ve renk cümbüşüne çevirmiştir.

İngiliz mimar ve tasarımcı Owen Jones (1809 -1874), araştırmaları ve yayınları ile Arap-İslâm mimari özelliklerinin tanıtılması ve yaygınlık kazanmasını sağlamıştır. Jules Mansart, Versailles Sarayına yeni eklemeler yapan mimardır. Charles Boulle, Versailles Sarayının mobilyalarını tasarlamıştır. Antoine Coysevox ise Versailles Sarayı bahçesindeki heykelleri yapmıştır.

Osman Hamdi Bey öncülüğünde 1883 yılında İstanbul’da Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Şâhâne ( Güzel Sanatlar Akademisi ) kurulmuştur.

1860 yılında, Paris’e gönderilen öğrencilerin toplu olarak eğitim almaları için Mekteb-i Osmanî isimli bir okul kuruldu. Modern sanatın merkezi olan Paris diğer ülkelerden sanatçıların da gelip yerleştiği bir çekim merkeziydi. Modern sanatı öğrenmek, ressam olmak isteyenler Paris’e gelmekteydi. Güzel Sanatlar Fakültesine Fransız olmayan öğrenciler alınmadıkları için özel sanatçı atölyeleri Avrupa’nın diğer ülkelerinden ve Amerika’dan gelenlerin uğrak yeri haline gelmişti. Académie Julian 1868 yılında kurulmuş bu tür bir okuldu. 1910 yılında Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Şâhâne’nin açtığı yarışmayı kazanan bir grup genç Paris’e resim eğitimi almak üzere gönderildi. Kimileri de kendi olanakları ile veya Saray tarafından gönderildi. Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması ile 1914 yılında geri dönmüşlerdir.

Türk resminde Çallı Kuşağı, doğa resimlerinden başka dönemin sosyal, toplumsal, siyasal olaylarını da yansıtmışlardır. Oryantalist resim geleneğinde konu olmamıştır.

Oryantalist tablolarda resmedilen kapalıçarşılardaki pazarlıklar, silah tacirleri, haremde cariyeler görülmektedir. Uzak ve bilinmeyen bir coğrafi bölge olarak ele alınan Doğuda özellikle çöl manzaraları, bedeviler, bedevilerle yapılan savaşlar ise farklı bir konuyu oluşturmaktaydı. Sosyal yaşam içinde at yarışlarının önem kazanması birçok Avrupalı zengini at yetiştirmeğe yönlendirdi. Dolayısıyla oryantalist resmin diğer yaygın konusunu ise Arap atları oluşturdu.

Oryantalist mimari özellikler yeni bir üslûp olarak Sultan Abdülaziz döneminde İstanbul’a da gelmiş ve ilk örneklerini Beylerbeyi Sarayı’nda vermiştir.

Sultan Abdülmecid’in, yaptırdığı Dolmabahçe Sarayı (1853), Sultan Abdülaziz’in yaptırdığı Çırağan Sarayı (1871) Avrupa tarzındadır. Edirne Sarayı, II. Murad devrinde (1421–1444 / 1446–1451) inşasına başlanmıştır. Topkapı Sarayı (Saray-ı Cedid), Fatih devrinde 1474-1479 yılları arasında, Sarayburnu’nda inşa edilmiştir.

İngilizlerin Hindistan’dan sonra Akdeniz bölgesiyle ilgilenmeleri Fransa’da Napolyon Bonapart’ı tedirgin etmişti. Napolyon, İtalya ve Dalmaçya seferlerinin ardından Malta adası üzerinden Mısır’a giderek Osmanlı toprakları olan İskenderiye ve Kahire’yi işgal etti. Daha sonra Suriye bölgesine yönelerek Yafa ve Akka’yı ele geçirdi. Napolyon, 1789 -1801 yılları arasında, Akdeniz bölgesinde Fransız askeri ve siyasi gücünü hâkim kılmak istedi. Fransa 1830’lardan sonra Kuzey Afrika’da yani Akdeniz’in güney kıyılarında Cezayir, Tunus ve Fas bölgesinde sömürgelerini oluşturdu. Diğer Akdeniz ülkeleri arasında yayılmacı anlayışı ile İspanya ve Portekiz de okyanus ötesi sömürgeleri ile meşguldü. İtalya’da ise Napolyon’un seferlerinden sonra Venedik gibi Akdeniz ticaretine yüzyıllardır hakim olan bir çok şehir devletin varlığı sona ermiş ve İtalya 1861 yılında ilk kez birleşik bir devlet haline gelmişti. Böylece uzun zamandır Osmanlı etki alanında bulunan Akdeniz dünyasında, başka bir Akdeniz ülkesi yani Fransa, siyasi ekonomik ve kültürel ağırlığını koymaya başlamıştı. On altıncıyüzyıldan beri Osmanlıİmparatorluğu’nun verdiği haklarla Osmanlı tarihi coğrafyasında iş yapmak isteyen Hristiyanların temsilcisi durumundaki Fransa’nın Osmanlı bölgelerinde tarihsel olarak kurmuşolduğu iletişim ağlarını kullanması zor olmadı. Bu siyasi ve askeri hareketler Akdeniz dünyasında değişik siyasi dengelerin ortaya çıkmasına ve denizden ulaşım yollarının canlanmasına neden oldu. Ucuz ham madde arayışı içindeki fabrika sahipleri, İngiltere ve Fransa’da gelişen dokuma sanayi için gerekli pamuk üretiminin peşinde olanlar, sadece gerekli makina ve parçalarını pazarlamak için değil makinaların ürettikleri konserve, makarna vb., paketlenmiş gıda ürünlerini, sofralar için çay ve yemek takımlarını tanıtmak için de yeni pazarlar peşindeydi. Deniz yollarındaki canlanma sömürgeciliğe bağlı olarak ekonomi ve ticaret yollarının da güvencesini oluşturdu; deniz yolları yetmedi demir yolları kuruldu ve ticaretteki bu hareketlilik Akdeniz dünyasının yeniden dünya ekonomisine eklenmesine olanak sağladı. Marsilya, Napoli, Selanik, İzmir, İstanbul, Mersin, Hayfa Beyrut, İskenderiye gibi Akdeniz çevresindeki liman kentleri büyüdü, uluslararası ticaretin odak noktaları oldular. söz konusu durumlar Akdeniz'de kültürel olarak çeşitliliğin artmasında önemli rol oynamıştır.

Akdeniz dünyasının yeniden dünya ekonomisine eklenmesiyle Marsilya, Napoli, Selanik, İzmir, İstanbul, Mersin, Hayfa Beyrut, İskenderiye gibi Akdeniz çevresindeki liman kentleri büyüdü, uluslararası ticaretin odak noktaları oldular. Bu kentlerde çok uluslu nüfus arttı ve hepsinde benzer çoğulcu bir yaşam biçimi oluştu. Avrupa ülkelerinin vatandaşı olup Osmanlı İmparatorluğu’nun değişik bölgelerinde yerleşip kuşaklar boyu buralarda çalışan Avrupalılara doğulu anlamında Levanten denildi.

Oryantalist resim geleneğinde Doğu olarak tanımlanan bölgeler Kuzey Afrika, Orta-Doğu ve İstanbul’du. Doğu’ya duyulan bu ilginin görselleştirilmesinde ise belli konular ön plana çıkmaktaydı. Jean Auguste Dominique Ingres (1780–1867),Eugène Delacroix (1798–1863)Jean-Léon Gérôme (1824–1904), gibi oryantalist ressamların üslûpları birbirinden farklıydı, dolayısıyla bu tür resimleri birleştiren özellikler üslûp değil ele aldıkları konulardır. Bu bölgedeki yaşama biçimi, özellikle toplumda görüntülemesi zor olan kadınların yaşamı, giyimi çok ilgi çekmekteydi.

Akdeniz bölgesinde yaşayan insanların yaşama biçimi, özellikle toplumda görüntülemesi zor olan kadınların yaşamı, giyimi çok ilgi çekmekteydi. Bu kadınların kimileri gerçek yaşamın içinde gösterilmeğe çalışılmıştır. Ancak, kadın ve erkek ayırımı, erkeklerin birden fazla kadınla evlenebilmeleri, popüler romanların ve seyyahların anılarında yer alan cariyelerin varlığı ve hizmetleri, kadınları, daha çok hayali bir şehvet öznesi haline dönüştürmüştür. Yağlıboya tablolarda, desenlerde, gravürlerde, sulu boya resimlerde erkeklerin mutluluğu için var olan bu kadınları uzanıp dinlenirken, hamamda veya dans ederken görmekteyiz. Uzak ve bilinmeyen bir coğrafi bölge olarak ele alınan Doğuda özellikle çöl manzaraları, bedeviler, bedevilerle yapılan savaşlar ise farklı bir konuyu oluşturmaktaydı. Arap kısrakları ise on dokuzuncu yüzyılda Avrupa toplumunda üst sınıf kesiminin yeni keşfettiği bir alandı. Sosyal yaşam içinde at yarışlarının önem kazanması birçok Avrupalı zengini at yetiştirmeğe yönlendirdi. Dolayısıyla oryantalist resmin diğer yaygın konusunu ise Arap atları oluşturdu.

Jean Léon Gérôme‘un Paris’teki atölyesinde yetişmiş bir Osmanlı Dönemi Oryantalist ressamı ise Osman Hamdi Bey’dir (1842–1919). Ustasından oldukça etkilendiği anlaşılan Osman Hamdi Bey, İstanbul’da Sanayi- Nefise-i Şahane’nin ( Güzel Sanatlar Akademisi) kuruluşunda öncü olmuştur. İstanbul Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü yapmış, Eski Eser Koruma Nizamnamesini çıkartmış bir arkeolog, müzeci ve ressamdı. Osmanlı resim sanatında tablolarında büyük boy insan figürünü başarıyla kullanan ilk ressamdır. Eserlerinde Oryantalist ressamlarda olduğu gibi sahnenin geçtiği yerleri ayrıntılı bir biçimde göstermekte, halıların motifleri, çinilerin kompozisyonu, kumaşların desenleri, fotoğrafik bir gerçeklikle yansıtılmağa çalışılmaktadır.

Modern sanatın başlangıcını izlenimci ressamlar oluşturur.

Akademik resim geleneğinden çok farklı olarak bu resimlerde betimlenen sahneler modeller üzerinden değil fakat gerçek gözlemler üzerinden kurgulanmaktaydı. Gerçek ise şartlara ve bireyin algısına göre değişebilmektedir. Gözle gördüklerimiz aslında beynimizde süzülür ve daha önceden birikmiş diğer bilgilerle birleşerek görmemizi sağlar. Tablolarda fırça darbeleri biçim oluşturmaz, küçük ve serbest hareketlerle kendiliğinden anında oluşmuş gibi tuvali kaplar. Aralarından geçen ışık daha önce ressamların kullanmadığı canlı renkler ile birleşerek resmin algılanmasını oluşturur. Yani bu küçük renk darbelerini beyin birleştirerek biçimi kendi bilgi dağarcığında yeniden oluşturur. İzlenimciler gölgeleri de renkli yaparlar, gölge onlar için siyah değil, gölgesini gösterdikleri nesnenin rengindedir. Kullandıkları boyalar artık modern dünyanın ürettiği sentetik boyalardır. Tablolarının üstünü eskiden olduğu gibi şeffaf vernik ile kapamazlar. Resimlerin konuları ise eskiye oranla çok çeşitlenmiştir. En çok görülen yeni oluşan orta sınıf kentsoylunun Paris ve çevresindeki yeni yaşama biçimini gösteren tablolardır. Nehir kıyısında veya yeni açılan bulvarlarda gezintiler, hafta sonunda parklarda müzik eşliğinde düzenlenen eğlenceler, bar ve kafeler, tiyatro, bale ve müzikholler bu tabloların konularını oluşturur.

Fütürizm (İtalyanca Futurismo), İtalyan şair ve editör Filippo Tommaso Marinetti’nin Paris’te yayınlanan Le Figaro gazetesinde 20 Şubat 1909 günü yayınladığı bir manifesto ile başladı. Böylece ilk kez bir sanat eleştirmeninin tanımlaması ile değil ama edebiyat ve güzel sanatlar alanında bir grubun sanatsal etkinlikleri ile yapmak istediklerini herkese ilan etmesiyle bir akım tanımlanmış oldu. Bu akım aslında dönemin teknolojik gelişmesini yücelten, makinanın gücüne neredeyse tapan, modern yaşamın hızını ve enerjisini ön plana çıkaran, sürekli değişimi destekleyen bir bildiriydi.

Kübizm kendi içinde Analitik Kübizm (1910–1912) ve Sentetik Kübizm olmak üzere iki döneme ayrılır. İlkinde müzik aleti, sandalye gibi nesneler kendi içinde birçok parçaya bölünüp sonra bu parçalar tekrar bir araya getirilerek yeni bir kurgulamayla nesne yeniden oluşturulurdu. Sentetik kübizmde ise gazete, kumaş, kum, ahşap gibi değişik malzemeler, tabloya belirli biçimleri yansıtmak için eklenmekte böylece resimsel olmayan malzemeler tablonun içindeki kimi yüzeysel dokuları oluşturmak için kullanılmaktaydı.

On dokuzuncu yüzyıl sonunda İstanbul’da kurulan Güzel Sanatlar Okulunun adı Sanayi Nefise Mektebidir.