AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI

Hümanizm, İtalya'da antik dönem yazarlarının eserlerine ilgi duyan, bu eserleri araştırarak genel kütüphaneler, edebiyat dernekleri kuran fikir adamlarının bir araya gelerek görüş alışverişinde bulunmaları sonucu ortaya çıktı. Bu araştırmacı yazarlara hümanist denildi. Önce antik dönem eserlerini incelediler, sonra kendi eserlerini verdiler. Hümanistler içinde çok ünlü isimler vardır. Bunlardan biri hümanist düşünceyi başlatanlardan Petrarch'dır, diğer temsilcileri arasında ise Boccacio, Bacon, Monteigne, Erasmus gibi isimler sayılabilir.

On dördüncü yüzyıl sonundan itibaren ve on beşinci yüzyıl boyunca Avrupa’da edebiyat ve güzel sanatlar alanındaki yeniliklerin ve sanat anlayışının tümüne Rönesans denir. Rönesans, Orta Çağ kültürü ve sanatının reddedilmesi ve antik dönem sanat ve kültürünün yeniden diriltilmesi anlayışından dolayı Yeniden Doğuş olarak nitelendirilmiştir.

Rönesans, antik dönem eserlerinin modern öncesi dönemde yeni bir yorumla ele alınması esasına dayanır. Bu dönemde, Antik Çağ'ın örnek alınmasının en önemli nedeni Antik Çağ sanatının dünyasal ve canlı oluşu, aynı zamanda Yeni Çağ'ın ruhuna ve dönemin ihtiyaçlarına cevap vermesidir. Bu dönem, düşüncede akılcı ve bilimci, sanatta da akılcı ve gerçekçi eğilimlerin görüldüğü bir dönemdir. Rönesans, İtalya'da Floransa merkezli olarak ortaya çıkmıştır, İtalya'da ortaya çıkmasının nedenleri arasında;
ekonomik gelişmişlik, antik geleneğin varlığı, Bizanslı bilginlerin eski Yunan edebiyatının metinlerini buraya getirmeleri ve bunların incelenmesi ile ilk genel kitaplıkların ve edebiyat derneklerinin burada kurulması sayılabilir.

Leonardo da Vinci'nin Vitruvius Adamı, Rönesans döneminde yapılmış örnek bir bilim ve sanat eseri olma özelliğini taşır. Birey hem aklı hem de bilgisi ve bilgeliği ile vardır. İnsan, çevresini, dünyayı, evreni araştıran bireydir. Mükemmeliyeti simgeleyen daire içinde kollarını her yöne açarak, ayakları ile değişik yönlere gitmeğe hazır bu cepheden gösterilen insan da dünyayı kontrol etmektedir. Leonardo da Vinci’nin defterleri incelendiğinde, onun nasıl bir doğa gözlemcisi olduğu da ortaya çıkar. Ürettiği değişik makinelerde yine tasarım ve bilim birlikteliğini gösterir. Aslında gözlemlediği hareketin oluşumudur. Kuşlar nasıl uçar, insanlar nasıl görür, kol nasıl hareket eder gibi fiziksel özellikleri inceleyip, bunları resimlerindeki figürlere uygular.

1450 yılında Alman Jean Gutenberg uzun çalışmalar sonucunda kurşun harfler dökerek ve uygun kalitede kâğıt kullanarak kitap basmayı ve seri üretime geçebilmeyi başardı. Bundan sonra herkesin ulaşabileceği ürün haline gelen kitap sayesinde bilgi alışverişi hızlandı ve kolaylaştı.

Fatih Sultan Mehmet Akdeniz dünyasında elde ettiği hâkimiyet ve gücü görsel olarak ifade etmek için ise İtalyan sanatçıları kullanmıştır. Gentile Bellini (1429–1507) Rönesans döneminde Venedik'te yaşamış İtalyan bir ressamdır. 1478 yılında Venedik Cumhuriyeti tarafından Fatih Sultan Mehmet'in portresini yapmak üzere İstanbul'a gönderilmiştir.

Osmanlı padişahları kendilerini imzaları olan ve resmi evrak üzerine yazılan tuğraları ile temsil ederlerdi. Oysa Fatih buna ek olarak Akdeniz dünyasının alışık olduğu görsel bir dil kullanmak istemiş ve imgesinin Akdeniz bölgesinde dolaşmasını sağlamak için portresinin olduğu madalyonlar döktürmüştür. Constanzo di Ferrara tarafından yapılan yağlıboya portresi ve madalyonu Fatih'i ileri bir yaşta göstermektedir. Madalyonun bir yüzünde Fatih profilden, diğer yüzünde tüm yöneticiler gibi at üzerinde gösterilmiştir.

16. yüzyılın diğer bir özelliği de minyatürlü el yazmaların artmaya başlamasıdır. Kanuni'nin neredeyse tüm seferleri ile ilgili elyazmaları bulunmaktadır. Bunların içerisinde Nakkaş Matrakçı Nasuh tarafından resimlenmiş olanlar özellikle  mparatorlukta kentleri betimlemesi bakımından son derece önemlidir. Ayrıca ordunun katıldığı seferlere katılan Matrakçı Avrupa kentlerini de elyazmalarında resmetmişti.

Osmanlı dünyasını bize anlatan en önemli yazar Evliya Çelebi'dir. 17. yüzyılda seyahat
etmeğe başlayan Evliya Çelebi, Anadolu'yu ve Osmanlının Balkan ve Orta Doğu eyaletlerini dolaşır ve sonunda Mısır'a yerleşerek Kahire'de yaşamının sonuna kadar kalır. Evliya Çelebi tek kişilik bir ansiklopedi yazarı gibidir. Gittiği yerlerin halkını, dilini, yapılarını, adetlerini, yiyeceklerini tüm maddi ve manevi değerlerini kaydetmiş bir kültür antropologu gibidir.

Rönesans sanatındaki klasik Yunan ve Roma geleneklerine bağlı simetrik düzenlemeli, yalın, doğrusal eksenler üzerinde planlanan tasarım anlayışı on yedinci yüzyılda değişmeğe başladı. Daha önceleri Hellenistik Dönem sanat anlayışının Roma dönemi sanat anlayışa getirdiği farklılık gibi Barok Dönem sanatı da akılcılıktan çok duygulara ve algılara yönelik bir sanat akımı oldu. On yedinci yüzyıl başında İtalya’da ortaya çıkan bu akım tüm Akdeniz dünyası ve Avrupa’yı etkiledi. İspanyol ve Portekiz sömürgeleri aracılığıyla Orta ve Güney Amerika ülkelerine de yayıldı. O nedenle aslında Barok (Portekizce eğri büğrü inci anlamına gelmektedir) sanatı tek bir tiplemeye indirgemek
zordur, bir değil birçok barok sanat vardır, buna Osmanlı Barok sanatı da dâhildir.

Erken Modern Dönemde düşünsel yapıya insanı merkez alan hümanizm (insancıllık) akımının hâkim olduğunu görüyoruz. Orta Çağ'daki feodal-dinsel ideolojiyi esas alan skolastik (Antik Yunan Dönemi düşünürü Aristoteles’in felsefesi ile Hristiyan din bilgisinin birleştiği geleneksel düşünce biçimi) düşünceye karşı, bu dönemde insanı temel alan akla dayalı bilimsel düşünce gelişmeye başlayacaktır. Döneme damgasını vuran Rönesans'ın ideolojisini hümanizm akımı oluşturacaktır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

9 ve 10. yüzyıllarda Arap coğrafyacıları tarafından hazırlanan coğrafya kitapları ihtiyaç ve güvenliği sağlama gerekliliğinden doğmuştur. Coğrafya kitaplarının hazırlanması yeni kıta keşfetme düşüncesi içermemektedir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Okyanusun dev dalgalarını göğüsleyecek güçte olan gemilere Karavella adı verilir. Karavella'lar üç direkli, beş yelkenli ve yaklaşık 30 metre uzunluğundadır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

On Beşinci yüzyıl Floransa’sı Rönesans sanatının merkezi olur. Bu dönemde sanatçılar, edebiyatçılar, hümanist düşünürler ve bilim insanları ile beraber dünyayı yeniden keşfetmektedirler. Bu da bilim ve sanatın henüz ayrılmadığını ve uzmanlık alanlarının belirginleşmediğini gösterir, Leonardo da Vinci'ninVitruvius Adamı, Rönesans döneminde yapılmış örnek bir bilim ve sanat eseri olma özelliğini taşır.

Venedikli ressamların resim sanatına katkıları ise çok önemliydi. Resme ışık katmışlardır. Renk ve ışık arasındaki ilişkiye önem vermişlerdir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Kâğıt ilk defa Çin'de üretilmeye başlanmıştır. Abbasi döneminde kalitesi iyileştirilen kâğıt 12. yüzyılda Haçlı seferlerine katılanlar tarafından Akdeniz üzerinden Avrupa'ya taşınmıştır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Gentile Bellini (1429–1507) Rönesans döneminde Venedik'te yaşamış
İtalyan bir ressamdır. 1478 yılında Venedik Cumhuriyeti tarafından Fatih Sultan Mehmet'in portresini yapmak üzere İstanbul'a gönderilmiştir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Fatih Döneminde sarayda Nakkaşhanenin oluşmaya başladığını görüyoruz. Nakkaşhane dönemin kitap sanatının geliştiği yerdi. Saraya özgü üslûplar nakkaşhanede yaratılır ve saray sanatının oluşumunu sağlardı. Doğru cevap C seçeneğidir.

Venedik'in yıkılması üzerine Akdenizli kâşif, tüccar, misyoner ve askerlerinin dikkati Akdeniz’in dışına çevrildi. Böylece yeryüzünün tüm okyanusları zamanla Avrupa’nın ikinci denizaşırı genişlemesinin yolları haline geldi. Avrupa’ya zenginlik ve deneyim kazandıran büyük coğrafi keşiflerin 15. yüzyılın sonu ile 16. yüzyılın başında gerçekleşmesinin tarihi bir rastlantı olmadığı açıkça görülür. Doğru yanıt E seçeneğidir.

16. yüzyılda minyatürlü el yazmaları artmaya başlamıştır. Kanuni'nin neredeyse tüm seferleri ile ilgili elyazmaları bulunmaktadır. Bunların içerisinde Nakkaş Matrakçı Nasuh tarafından resimlenmiş olanlar özellikle imparatorlukta kentleri betimlemesi bakımından son derece önemlidir. Doğru yanıt B seçeneğidir.