AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI

Müslümanlar ibadetlerinde 624 yılından başlayarak Kudüs yerine Kâbe’ye dönerek namaz kılmaya başladılar.

691’de Kudüs’te ilk anıtsal İslâm yapısı olan Kubbetü’s-Sahra inşa edildi. Sekizgen planlı ve büyük bir kubbeyle örtülü yapı mimari özellikleriyle, her ikisi de Kudüs’te bulunan Hz.İsa için yapılmış Kenisetü’l-Kıyamet (Kutsal Mezar) ve Kubbetü’s-Suud (Göğe Yükseliş) kiliseleri gibi Bizans dönemine ait anıtsal yapılardan etkilendi. Mirac olarak bilinen Peygamber’in göğe yükseldiği mucizevî gece yolculuğunun yapının ortasındaki kayadan başladığına inanılır. Kubbetü’s-Sahra’nın iç mekânındaki ilginç bitkisel bezemelerde özellikle Sasani ve Bizans sanatı etkileri görülür.

Aristoteles felsefesini Yeni-Platonculuk ile birleştiren, Aristoteles’ten sonra gelen anlamına “ikinci öğretmen” unvanına hak kazanmasının yanı sıra mantığı bir bilim haline getiren ve Halep merkezli Hamdanîlerin (945–1004) sarayında önemli bir konum elde eden Farabî (870–950).

Endülüs Emevilerinin en güçlü hükümdarı olan ve halife unvanını alan III. Abdurrahman zamanında (929–961) Kurtuba en parlak dönemlerinden birini yaşadı. III. Abdurrahman, Kurtuba yakınındaki ünlü Medinetü’z-Zehra Saray Kenti’ni inşa ettirdi ve bir süre sonra başkenti oraya taşıdı. Surlarla kuşatılmış kentin yapıları kademeli olarak yerleştirilmişti: üst kesimde saray, orta bölümde bahçeler, alt kesimde devlet adamlarının evleri ile cami. Saray-kent, Kuzey Afrika ve Endülüs’te egemen olan Muvahhidler (1130 -1269) tarafından yıkılmıştır.

Kadın sanat koruyucuları arasında, kardeşi yerine dört yıl boyunca devleti yöneten Halife el-Hâkim’in kız kardeşi Sittü’l-Mülk başta gelmektedir. Kahire’deki Batı Sarayı’nın salonlarından Sittü’l-Mülk’e ayrılmış olanı saray yaşantısından kesitler ve av sahneleri içeren oymalı ahşap levhalarla bezeliydi.

Abbasilerin 1258’de Moğollarca yıkılmasından sonra Memluklar Kahire’yi İslâm Halifeliğinin başkenti yaptı. Memluklar aslında, Abbasî halifelerinin güçlü askeri birlikler oluşturmak için savaş esiri olarak veya satın alma yoluyla edindikleri ya da hediye edilmiş kölelerdi.

Silvan Ulu Cami, 13.50 m. çapındaki kubbesi ne döneminde, ne de 15. yüzyıla kadar diğer dönemlerde aşılamamış; Osmanlı mimarisinde en gelişmiş örneklerini 16. yüzyılda büyük Mimar Sinan'ın eserlerinde gördüğümüz iç mekâna egemen merkezi kubbeli camilerin öncüsü olmuştur.

Divriği Ulu Cami Mengücekli Beyi Ahmed Şah, Darüşşifa ise eşi ve Erzincan Mengücekli Meliki Behram Şah'ın kızı Turan Melek Hatun tarafından Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubad zamanında 1228-29 tarihinde yaptırılmıştır. Yapı topluluğunun mimarı Ahlat'lı Hürremşah'tır. Yapıda ayrıca ahşap ustası olarak Tiflis'li Ahmed, yazı ustası olarak Mehmed ve nakkaş Ahmed çalışmışlardır.

Antalya'nın fethi (1207), büyük ölçüde Selçuklu egemenliği altındaki Anadolu'nun ekonomik ve ticarî gelişmesine küçümsenmeyecek ölçüde katkıda bulunmuş; böylelikle Selçuklular ilk kez Haçlılar ve dolayısıyla Avrupa'yla ticari anlaşmalara girişmiştir. Bu bağlamda, ilk ticaret ayrıcalıkları Venediklilere verilmiştir.

Dördüncü Halife Hz. Ali zamanında (656 -
661)  başkent   Güney Irak’taki Kûfe’ye taşındı.

Tacirlerin ve kervanların güvenliğinin sağlanmasını amaçlayan, yollarda uğradıkları zararların
karşılanması esasına dayanan devlet güvenlik sigortası Selçuklular zamanında geliştirilmiştir?

Çarşı alanlarında, gezgin tacirlerin mallarını depolayıp saklayabildikleri yapı
toplulukları bulunurdu. Han ve funduk gibi adlarla anılan bu iç avlulu yapıların içinde konaklama mekânları, dükkânlar, ambarlar ve ahırlara yer verilmişti.

691’de Kudüs’te ilk anıtsal İslâm yapısı olan Kubbetü’s-Sahra inşa edildi.

Kudüs’te bulunan Hz.İsa için yapılmış Kenisetü’l-Kıyamet (Kutsal Mezar) ve Kubbetü’s-Suud (Göğe Yükseliş) kiliseleri gibi Bizans dönemine ait anıtsal yapılardandır.

Abdülmelik ayrıca, o zamana dek kullanılan tasvirli Sasani ve Bizans taklidi sikkelerin yerine Arapça yazılı sikkeler bastırttı ve Arapça resmi dil olarak kabul edildi.

Adını Irak’taki Kûfe kentinden
alan ve kûfi olarak adlandırılan köşeli yazı üslubu 10. yüzyıla dek önemini korumuştur.

Samarra, 836 -884 yılları arasında İmparatorluğun başkenti oldu. Halife el-Mütevekkil (847 - 861), eski çağların zigguratlarına öykünen ve Malviya adı verilen sarmal minareli Samarra Ulu Camisi’ni 848 - 852 yıllarında inşa ettirdi.

El-Me’mûn’un rasyonalist Mutezile
okulunun görüşlerini resmi öğreti haline getirmesi felsefede çığır açtı, Antik Çağ düşüncesine ilgi arttı.
Halife Bağdat’ta kütüphane, tercüme merkezi ve okul içeren Beytü’l-Hikme’yi (Bilgelik Evi) kurdu.

Farabi