AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI

Erken döneme damgasını vuran ve standart bir plan şeması haline gelen avlulu caminin ilk uygulamaları I. el-Velîd zamanında (705 -15) gerçekleşti. Doğru cevap B şıkkıdır.

Adını Irak’taki Kûfe kentinden alan ve kûfi olarak adlandırılan köşeli yazı üslubu 10. yüzyıla dek önemini korumuştur. Bu tarihten sonra daha yuvarlak hatlı yeni üslûplar geliştirilmiş, kûfi yazı önemini yalnız Endülüs ve Mağrip’te koruyabilmiştir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Samarra’nn önemli yapılarından biri, en erken tarihli türbe olan Kubbetü’s Süleybiyedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Halife el-Me’mûn Bağdat’ta kütüphane, tercüme merkezi ve okul içeren Beytü’l-Hikme’yi (Bilgelik Evi) kurdu. Doğru cevap E şıkkıdır.

I. Abdurrahman Córdoba’ya (Kurtuba) yerleşerek, ardıllarının daha da büyüteceği ünlü Kurtuba Ulu Camisi’ni (Mezquita) 784 yılında yaptırdı. Doğru cevap B şıkkıdır.

Tevâ’if-i Mülûk olarak adlandırılan 23 yerel sülale 11. yüzyılda Endülüs’ün farklı kesimlerinde yönetimi ele geçirdi. Bu sülaleler genellikle Arap veya Berberi kökenliydi. Tevâ’if-i-Mülûk hükümdarlarının özellikle başkentleri sanat ve kültür merkezlerine dönüştü. Doğru cevap C şıkkıdır.

Nasrî Emirliği'nin başkenti Gırnata’daki Elhamra Sarayı, havuzlu avlular çevresinde yer alan planı, alçı mukarnas bezemelerin alçı kubbelerinde oluşturduğu ışık ve gölge oyunları , duvarlara yazılan şiirleri ve alçı bezemeleri ile Batı Akdeniz İslâm Sanatın en etkileyici yapısı oldu ve on dokuzuncu yüzyılda Avrupa mimarisini etkiledi. Doğru cevap E şıkkıdır.

Geometrik bezemedeki çeşitlemeler, mukarnas adı verilen prizma biçimli, ışıkgölge etkilerini en iyi biçimde yansıtan ve sonsuzluk etkisi yaratan üç boyutlu yapısıyla İslâm çevrelerindeki birçok esere damgasını vuran yeni ve gelenekselleşecek bir öğeyle doruğuna ulaştı. Mukarnas, 11. yüzyıldan başlayarak Orta Çağ İslâm Dünyasında özellikle taçkapılar, sütun başlıkları, kemerler, örtü sistemi ve minarelerin vazgeçilmez süsleme öğesi haline geldi. Doğru cevap A şıkkıdır.

Selçuklu Devleti'nin köprü mimarisine getirdikleri yeniliklerle bile teknik üstünlükleri açık bir biçimde kendini gösterir. Diyarbakır-Silvan yolunda, Batman suyu üzerinde yer alan ve kısa bir süre öncesine kadar kullanılan Malabadi Köprüsü bunun en güzel kanıtıdır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Selçuklu döneminin en önemli yapı topluluğu, Keyhüsrev’in kız kardeşi Gevher Nesibe Hatun'un vasiyeti üzerine Kayseri'de yaptırttığı ve darüşşifa, medrese, bimarhane (akıl hastahanesi), türbe ve küçük bir hamamdan oluşan Gevher Nesibe Külliyesi’dir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Mekkeliler İslâmiyet’e karşı çıkmışlar; buna karşılık, kuzeydoğudaki Medine halkı, Hz. Muhammed’i manevi ve siyasal önderleri kabul ederek İslâmiyet’i benimsemişlerdi. Bu durumun doğal bir sonucu olarak, 622’de Müslümanlar Hz. Muhammed’in önderliğinde Medine’ye göç ettiler.

691’de Kudüs’te ilk anıtsal İslâm yapısı olan Kubbetü’s-Sahra inşa edildi. Sekizgen planlı ve büyük bir kubbeyle örtülü yapı mimari özellikleriyle, her ikisi de Kudüs’te bulunan Hz.İsa için yapılmış Kenisetü’l-Kıyamet (Kutsal Mezar) ve Kubbetü’s-Suud (Göğe Yükseliş) kiliseleri gibi Bizans dönemine ait anıtsal yapılardan etkilendi. Mirac olarak bilinen Peygamber’in göğe yükseldiği mucizevî gece yolculuğunun yapının ortasındaki kayadan başladığına inanılır. Kubbetü’s- Sahra’nın iç mekânındaki ilginç bitkisel bezemelerde özellikle Sasani ve Bizans sanatı etkileri görülür.

Erken döneme damgasını vuran ve standart bir plan şeması haline gelen avlulu caminin ilk uygulamaları bu dönemde gerçekleşti. Bu yapıların enlemesine çok destekli plan şemaları yaklaşık dört yüzyıl boyunca Arap Yarımadası’ndan Suriye’ye, Kuzey Afrika’dan İspanya’ya kadar çok çeşitli çevrelerde karşımıza çıkar.

Kubbetü’s-Sahra’nın ve Şam Emeviye Camisi’nin Bizans ve Sasani etkili ünlü mozaiklerinde figürlü bezemeye yer verilmemiştir.

Ürdün’deki Kuseyr Amra (8. yüzyıl başları), Eriha (Jericho) yakınlarındaki Hırbetü’l-Mefcer (740’lar) ve Suriye’deki Kasrü’l- Hayrü’l-Garbi’de (727) müzisyenlerin, dansçıların ve hediye sunan kadınların yanı sıra çıplak ya da yarıçıplak kadın figürleri de karşımıza çıkar. Ürdün’de Amman yakınındaki Mşatta’nın (743 -744) cephesindeki bitkisel bezeme içinde yer alan çeşitli hayvan tasvirlerinde Geç Roma, Sasani ve Kıpti; başta Kasrü’l-Hayr el-Garbi olmak üzere birçok sarayda karşımıza çıkan taht, eğlence ve av sahnelerinde Sasani ve Bizans sanatının etkileri açıktır.

En büyük gelişmeler Halife el-Me’mûn döneminde (813–833) yaşandı. El-Me’mûn’un rasyonalist Mutezile okulunun görüşlerini resmi öğreti haline getirmesi felsefede çığır açtı, Antik Çağ düşüncesine ilgi arttı. Halife Bağdat’ta kütüphane, tercüme merkezi ve okul içeren Beytü’l-Hikme’yi (Bilgelik Evi) kurdu.

Beytü’l-Hikme’de (Bilgelik Evi) ileri gelen bilim adamları ve filozoflar toplandı. Bu kişiler arasında, Beytü’l-Hikme’de görev yapmış matematikçi ve gökbilimci Ebu Cafer Muhammed el-Harizmî (9. yüzyıl); müziğin felsefesi ile ilgili yazılar da yazan, tıptan gökbilimine kadar çok sayıda eseri bulunan ve Halife el-Mu’tasım’ın (833–842) sarayında büyük bir nüfuz kazanan Platoncu filozof El-Kindî ( 800– 870); Aristoteles felsefesini Yeni-Platonculuk ile birleştiren, Aristoteles’ten sonra gelen anlamına “ikinci öğretmen” unvanına hak kazanmasının yanı sıra mantığı bir bilim haline getiren ve Halep merkezli Hamdanîlerin (945–1004) sarayında önemli bir konum elde eden Farabî (870–950) belirtilebilir.

El-Hâkim’in (996-1021) sarayında ünlü fizikçi İbnü’l-Heysem (965- 1040 sonrası), dünyanın yıldızlara uzaklığının hesaplanması ile ilgili çalışmalarıyla büyük bir ün kazandı. Aynı dönemde güneş ve ay tutulması ile ilgili de oldukça kesin hesaplamalar yapılıyordu. Hükümdarların bu konuya ilgisi sonucunda çok sayıda usturlap ve gökbilim haritası yapıldı.

Zengîler döneminde ortaya çıkan ve çift renkli taş işçiliği ile girift geometrik kompozisyon oluşturan zengi düğümü daha sonra Anadolu’ya da taşınacak olan bir bezektir.

Kubbetü’s-Sahra’nın ve Şam Emeviye Camisi’nin Bizans ve Sasani etkili ünlü mozaiklerinde figürlü bezemeye yer verilmemiştir. Emeviye Camisi’nde, avludaki bezemelerin yanı sıra, duvarlarında boydan boya uzanan panoya adını vermiş Barada Nehri, ağaçlar ve bitkisel motifler, çok katlı değişik yapılarla süslenmiştir. Panoda yer alan nehir betimlemesi, Şam’ın içinden geçen Barada Nehri’ne benzetildiği için bu panoya Barada adı verilmiştir.

Habur Çayı, Fırat Nehri'nin kollarından biridir. Yermuk Nehri, Ürdün Nehri’nin en büyük koludur. Sayur Çayı ya da Nehr es-Sâcûr, Türkiye'de Gaziantep sınırları içerisinde doğan ve Suriye'de geçtikten sonra Fırat Nehri'ne karışan 108 kilometre uzunluğunda bir çaydır. Banias Nehri, Ürdün Nehri'nin ana kollarından biridir.

691’de Kudüs’te ilk anıtsal İslâm yapısı olan Kubbetü’s-Sahra inşa edildi. Halife Abdülmelik tarafından yaptırılmıştır.  Mirac olarak bilinen Peygamber’in göğe yükseldiği mucizevî gece yolculuğunun yapının ortasındaki kayadan başladığına inanılır.

Kubbe-i Hadra, yeşil kubbe anlamında olup, özellikle Mescid-i Nebevi'nin kubbesi için kullanılmaktadır. Zamanın Silvan valisi olan Humurtaş, Kılıç Arslan için "Kubbetü's Sultan" adıyla bilinen bir türbe yaptırmıştır. 14. yüzyıl tarihçileri Sultan Kılıç Arslan'nın Silvan’daki türbede yattığını yazmışlardır. Ancak günümüze bu türbe ulaşmamıştır. Kubbe-i Mina, gök kubbesi (§gökyüzü) anlamına gelen Osmanlıca bir tamlamadır. Kudüs’te bulunan Kubbetü’s-Suud (Göğe Yükseliş) Kilisesi, Bizans dönemine ait anıtsal bir yapıdır. Kubbetü’s-Sahra, sekizgen planlı ve büyük bir kubbeyle örtülü yapı mimari özellikleriyle, Kubbetü’s-Suud (Göğe Yükseliş) Kilisesinden etkilenmiştir.