AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI

Büyük Yunanlı düşünür Aristoteles (Politika 2.8) bize Miletli Hippadamos’un kentleri kesmeyi keşfettiğini söyler. Bu, M.Ö. 5. yüzyılda Milet’te yaşayan Hippadomos’un ızgara planı Milet’te uyguladığı şeklinde yorumlanmış ve hatta ızgara plana Hippadamos planı denir olmuştur. İyonya ayaklanması sonucu Persler tarafından tamamen yakılıp yıkılan Milet, M.Ö. 479’da Platea savaşında Perslerin yenilgisi sonucu baştan inşa edilmiş ve ızgara plan bu yeniden inşa sürecinin bir parçası olmuştur. Önemli bir ticaret kenti olan Milet’in agorası kentin en önemli yapısıdır. Alışveriş, politika, din, eğitim ve hukuk gibi kentin faaliyetlerinin yürütüldüğü agora, genelde açık bir alan ve onu çevreleyen
yapılardan oluşur. Kent meclisinin toplandığı bouleterion, gençlerin eğitildiği gymnasion, Athena Tapınağı ve altlarında dükkânların ve mahkemelerin barındığı stoalar Helenistik ve Roma döneminde bu agorayı daha tanımlı hale getirmişlerdir.

Akdeniz’i anlamak iki ayrı uygarlık tanımına hâkim olmakla mümkündür; Uzananlar (yayılanlar) ve yoğuranlar (kaynaştıranlar).

Fenike, Yunan ve Roma uygarlıklarını uzananlar olarak nitelendirebiliriz. Yoğuranlar ise Etrüsk ve Anadolu Uygarlıkları olabilir. Doğru cevap B seçeneğinde verilmektedir.

Roma İmparatorluğunun kurulmasıyla Akdeniz, İmparatorluğun bir iç denizi haline gelmiş ve Yunan kültüründen türemiş bir Roma kültürü Akdeniz’in bütününe hakim olmuştur. Doğru cevap D seçeneğinde verilmektedir.

Fenike uygarlığının beşiği Kuzey Filistin’den Güney Suriye’ye kadar uzanan doğuda Lübnan dağlarıyla sınırlı Akdeniz kıyı şerididir. Fenike kentleri kıyı şeridindeki tarımsal arazilerin kısıtlı olması nedeniyle kaynaklarını ticaret aracılığıyla sağlarlar. Bu da beraberinde denizcilik ve gemicilik konusunda çok gelişmiş bir kültürü getirmiştir. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Yunan anakarasının hemen batısında gemi yapımında kullanılacak kerestenin sağlandığı ormanlar açısından zengin bir ada olan Euboia, ticaret için Akdeniz’e açılan ilk bölgedir. Euboia adasında bulunan Lefkandi, daha sonra da Eretria ve Khalkis kentleri, Akdeniz’le ilk ticaret ilişkilerini kuran kentlerdir. Euboia, Doğu ve Batı Akdeniz ticareti arasında bir geçiş bölgesi oluşturur. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.

İlk anıtsal taş tapınaklar M.Ö. 6. yüzyılda Dorik düzende yapılmışlardır. Korinthos’daki Apollon Tapınağı ve İtalyan ana karasında bir Yunan kolonisi olan Posidonia (Paestum)’daki Athena Tapınağı, M.Ö. 6. Yüzyılda yapılmış Dorik tapınakların hem Yunanistan’da hem de kolonilerde aynı değişmez mimari kalıbı izlediğine kanıttır. Doğru cevap C seçeneğinde verilmektedir.

Erkeklerine kouros, kadınlarına kore adı verilen Yunan heykelleri, Mısırlıların yaptığı gibi büyük bir taş blok üzerine belli oranlarda bir ızgara çizilmesi ve oyma işleminin buna göre yapılmasıyla biçimleniyordu. Mısırlı benzerlerinin aksine kouroi genelde çıplaktır ve tek bacakları önde daha doğal ve rahat bir pozda dururlar. Doğru cevap B seçeneğinde verilmektedir.

Fibulae, giysileri tutturmak için kullanılan iğnedir. Doğru cevap C seçeneğinde verilmektedir.

İskender ölünce arkasında bir varis bırakmadığı için generalleri iktidar kavgasına girişmişlerdir. Fethedilmiş topraklar bölünür ve Helenistik Krallıklar kurulur; Makedonya ve Yunanistan’da Makedonya Krallığı; Suriye ve Orta Doğu’da Selevkos Krallığı; Mısır’da Ptolemi Krallığı ve Anadolu’nun batısında Bergama Krallığı. Bu krallıklar M.Ö. 3. yüzyıl boyunca birbirleriyle savaşmaya ve etki alanlarını genişletmeye çalışmaya devam etmişlerdir. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Alışveriş, politika, din, eğitim ve hukuk gibi kentin faaliyetlerinin yürütüldüğü agora, genelde açık bir alan ve onu çevreleyen yapılardan oluşur. Kent meclisinin toplandığı bouleterion, gençlerin eğitildiği gymnasion, Athena Tapınağı ve altlarında dükkânların ve mahkemelerin barındığı stoalar Helenistik ve Roma döneminde bu agorayı daha tanımlı hale getirmişlerdir. Doğru cevap D seçeneğinde verilmektedir.

Roma hamamları birer kültür ve spor merkezi gibi işler. Dolayısıyla işlev itibariyle Helen gymnasionunu andırırlar. Anadolu’da Roma döneminde ortaya çıkan hamam-gymnasion yapı gruplaması bu işlev açısından sürekliliğe işaret eder. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.

M.Ö. 9 yüzyıldan M.S. 4. yüzyıla kadarki dönemde Fenike, Yunan ve Roma uygarlıklarını uzananlar olarak nitelendirebiliriz. Yoğuranlar ise Etrüsk ve Anadolu Uygarlıkları olabilir. Doğru yanıt C'dir.

Fenikelilerin Batı Akdeniz’e açılmasının en önemli sebebi madenlerdir. Bu amaçla Akdeniz’e açılan Fenikelilerin ilk durağı Kıbrıs’tır. Kıbrıs, Yunanca bakır (kypros) anlamına gelir ve bakır madenleri açısından zengindir. Doğru yanıt C'dir.

Fenikelilerin İtalya’da en önem verdikler bölge bakır, kurşun, demir ve gümüş kaynaklarını elinde bulunduran Kuzey Etruria bölgesidir. Sardunyalılar Akdeniz’den gelen etkilere kapalı bir hayat sürerken, Etrurialılar M.Ö. 8. yüzyılda Doğu Akdeniz’den gelen Fenike ve Yunan etkisiyle harmanlanmış bir kültür yaratırlar. Doğru yanıt A'dır.

Yunan tapınağının temelinde hangi etkiler yatar konusu oldukça çok tartışılan bir konudur. Anıtsal taş yapının temelleri, megaron formuna ve ahşap öncüllere dayandırılsa da özellikle anıtsal taş ifadenin kazanılmasında Mısır’ın etkisi yadsınamaz. M.Ö. 6. yüzyılda Mısır’a giden Yunanlılar anıtsal mezar yapıları (piramitler) ve tapınaklara karşı kayıtsız kalamazlar. Taştan yapılmış bu binalar Yunan kültüründe mimari estetiğinin ve mimari formların gelişmesinde önemli rol oynarlar. İlk anıtsal taş tapınaklar M.Ö. 6. yüzyılda Dorik düzende yapılmışlardır. Doğru yanıt D'dir.

Bucchero adı verilen siyah cilalı Etrüsk seramikleri biçimleri itibariyle Villanova seramiklerinin bir devamı sayılabilirler. Doğru yanıt E'dir.

Lidyalıların efsanevi zenginliğinin temeli Paktolus ırmağından çıkan altına ek olarak ele geçirdikleri verimli ve ticaret yolları üzerindeki topraklardır. Yunanlı yazarlara göre madeni sikkeleri ilk icat edenler Lidyalılardır. Doğru yanıt A'dır.

Hitit yazılı kaynaklarında “Lukka Ülkeleri” olarak geçen bölgenin Likya olduğu kabul edilmiştir. Doğru yanıt B'dir.

Şarap ve zeytinyağı ve Korinthos seramikleri bu dönemde Yunanlıların tipik ihraç mallarıdır. Bunların karşılığında batıdan, Sicilya’dan tahıl, İtalya’dan, özellikle Etrüsklerden çeşitli madenler alırlar. Trakya ve Karadeniz’de kurdukları kolonilerle buradan tahıl ve ahşap temin ederler. Doğru yanıt E'dir.

Yunan mimarisinden farklı olarak, kemer, tonoz ve kubbe kullanımı Romalı mimarların geliştirdikleri biçimlerdir.