AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI

Demir Çağında bulunan tek yazılı kaynak Batı Anadolu’da Troia'da, Troia 7b tabakasında bulunan M.Ö. 12. yüzyıla tarihlendirilen çift dışbükeyli, üstünde Luvi dilinde hiyeroglifler bulunan bronz mühürdür. İleride başka yazılı kaynakların da  bulunabileceğine ilişkin ümit ışığı veren bu mührün bir tarafında, mesleği yazıcılık olan bir erkeğin adı, öbür tarafında da bir kadının adı yazılıdır.

Yunanistan topraklarında yaşayan halklara ilişkin en önemli veri kullandıkları dilde bulunan farklı lehçelerdir. Yunanistan’da Tunç Çağı’nda yaşayan Akhalar’dan önce M.Ö. 1600’lerde başka bir halk olduğu bilinmektedir. M.Ö. 1200’lerde bölgeyi istilaya gelen halklardan birinin ise Dorlar olduğu düşünülmektedir. Demir Çağı’nda Yunanistan’a “nerden geldikleri” kesin olarak bilinmeyen Dorlar Yunanlı halkları oluşturan dört kavimden biridir. Tarihçi Herodot Dorlardan etnik bir grup olarak bahseder. Daha sonra M.Ö. 8.yüzyılda Homeros’un Odysseia destanında ise Dorlardan Girit’de yaşayan
bir halk olarak söz edilmektedir. Dorların Dor lehçesini kullanarak diğer kavimlerin kültürünü dil ile bütünleştirdiği kabul edilen bir savdır.

Sanatta Protogeometrik Dönem olarak bilinen M.Ö. 1000-900 yıllardaki değişimlere en güzel örnekleri Euboia (Eğriboz) adasında Lefkandi yerleşimi sunar. Taş temel üzerine yapılmış yarım yuvarlak duvarla biten yapı örneği ve içinde yer alan kremasyon (yakma) yöntemi ile gömülmüş savaşçı ve eşinin mezarı, dört atın kemikleri, mezar buluntularının zenginliği ve çeşitliliği açısından üst düzey bir yaşamın örneklerini sunar. (Resim 3.17) Bu bölgenin Doğu Akdeniz’le ticari ilişkisinin olduğunun kanıtı mezar buluntuları arasında çıkan Fenike kökenli bir mühür, sırlı seramik bir vazo ve altın küpedir.

M.Ö. 900-700lü yıllar Geometrik Çağ olarak nitelendirilen tarihsel süreçtir. Bu çağda Akdeniz kültürleri arasında etkileşim hızlanmış kremasyon yaygın bir gömü şekli haline gelmiştir. Küçük bir yönetici grubun olduğu oligarşi yönetiminden kent devleti modeline geçilmiş ve Atina, Sparta gibi şehir devletleri ön plan çıkmıştır.

Kıta Yunanistan’da Perachora’da sunu olarak bulunmuş bir yapı modeli beşik çatısı, at-nalı planı, yüksek tavanı, önde çatıyı taşıyan sütunlarıyla M.Ö. 9.yüzyılda Tanrıça Hera’ya atfedilmiş tapınağın bir modeli olabileceğini düşündürür.

Geç Hitit Krallığı M.Ö. 1200’lerde Hitit başkenti Hattuşa’nın tahribatından sonra bu topraklarda yaşayan halkların yeni gelenlerle birleşmesinden ortaya çıkar. Küçük kent devletlerine dönüşen krallık batıda Frig, doğuda Fırat nehri ve güneyde Kapadokya’da Tabal krallıkları toprakları içinde yer alırlar.

Asur Krallığı M.Ö. 850-750’lerde bölgeyi kültürel ve politik açıdan hâkimiyeti altına alır. Zincirli’de üretilen heykeltıraşlık eserlerinde geleneksel Hitit üslubu yanı sıra Asur etkileri, saçlar ve kralın ensesindeki topuz tipinde, Aram etkileri ise giysilerdeki dikey ve diagonal kıvrımlarda görülür.

Urartular M.Ö. 1. bin başlarında Van gölü ve çevresinde önemli bir devlet kurarlar. Hurri dilini kullanırlar. Urartular Hititlerle çağdaş olan büyük bir krallığa sahip iken M.Ö. 9. yüzyılda daha küçülmüş olarak Asurlulara rakip bir güç olarak ortaya çıkarlar. Urartu Krallığının güçlü bir devlet oluşu Kral Menua (M.Ö. 810–780) dönemine denk düşer.

Erken Demir Çağı’nda Ankara, Polatlı yakınlarında Gordion (Yassıhöyük) antik kentinde yerleşmiş diğer bir grup Frigler’dir. Kentin Frig yerleşimi M.Ö. 950 -800 yılları arasında anıtsal mimari ile belgelidir. Friglerin bölgede hâkimiyet kurduğu dönem Orta Frig Çağıdır. (M.Ö. 950 -800). 8.yüzyılın sonunda Kral Midas’ın hâkimiyeti altında Gordion kültürel açıdan en üst noktaya ulaşır. Özellikle Anadolu’da diğer bölgelerde de görülen, kuzeybatı göçleri ile Traklar üzerinden gelen kavimlerin getirdikleri üslûp olarak bilinen kazıma veya baskı bezemeli seramik grupları mevcuttur.

Güney Avrupa'nın Demir Çağı kültürü olarak ilkleri oluşturan Villanova Kültürü M.Ö. 1100-700’lerde Kuzey İtalya’da Bologna bölgesinde görülür. Sonraki çağlarda bu bölgede yaşayan Etrüsk kültürünün saptandığı kentlerde (Veii, Tarquinia, Vulci, Cerveteri) Villanova kültürü etkileri belirlenmiştir. Villanova kültürünün Orta Avrupa’nın maden ve yerleşik kültürleri olan Hallstatt ve Urnfield kültürleri ile olan bağlantısı batıdaki müzelerde bulunan eşyalarında ve ürettikleri gri-kahve renkli amforalarda görülür.

Akdeniz'de avcı-toplayıcı yaşam biçiminden tarımın yapıldığı döneme geçilen çağ Neolitik Çağ'dır. Bu nedenle de bir devrim olarak nitelendirilmektedir. Doğru cevap C seçeneğinde verilmektedir.