AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI

İlk uygarlıklar, insanlık tarihinin besin üretimi öncesi evrelerini kapsayan Yontma Taş Çağı (Paleolitik) içinde yer almıştır. Bu çağ, insanlık tarihinin %99’undan fazla süren bir dönemini temsil etmektedir. Bu son derece uzun sürmüş olan çağ boyunca insanoğlu, avcı-toplayıcı bir ekonomik modelle konar göçer bir yaşam biçimini sürdürmüştür.

Üst Paleolitik sanatçılar, günümüzde de uygulanmakta olan belli başlı sanat tekniklerinin yaratıcıları olmuşlardır. Bu tekniklerin yaratılmasında maddenin cinsinin, doğanın ve doğadaki engebelerin önemli rolü olmuştur. Bunlar aynı zamanda sanatçının üslûp ve estetik anlayışını da, büyük ölçüde etkilemiştir. Paleolitik sanat, yapılış şekilleri bakımından üç grup içinde toplanmaktadır:
•Kazıma resim (gravür)
•Heykelcilik (skülptür)
•Alçak kabartma
•Yüksek kabartma
•Heykelcik (yontu)
•Boyalı resim (pentür)
•Tek renkli (monokrom)
•Çok renkli (polikrom)

Demir döküm bunlardan birisi değildir.

Kazıma tekniğiyle yapılan eserler, kendilerini farklı formlar altında gösterirler. Bunların en eskileri, mağaraların killenmiş duvarları üzerine sanatçının parmağı ile çizdiği makarna çizgiler (macaronis) denilen bazen anlamsız, bazen de bir hayvanı temsil eden motiflerdir.

Kabartıların çok yüksek olmadığı eser grubudur. Alçak kabartmalar kaya sığınaklarının duvarlarına ya da açık havadaki kaya blokları üzerine yapılmışlardır. Çoğunlukla gebe kadınlar tasvir edilmiştir. Bunların en güzel örneklerinden biri, Fransa’da Laussel (Dordogne)’de bulunmuş olan’eli boynuzlu kadın’ alçak kabartmasıdır. Kalker bir blok üzerine oyulmuş olan, 45 cm. boyundaki bu çıplak kadın, Yontma Taş Çağı plâstik kabartmanın taş yontuculuğu açısından bilinen en güzel örneklerinden biridir. Sağ elinde, omuz hizasında, bir boynuz tutmaktadır. Sol el karın üzerindedir. Yüz boynuza dönük ve yuvarlaktır, ayrıntılar işlenmemiştir. Saçlar belirgin olup, omuz üzerine düz bir şekilde inmektedir. Baş hariç bütün vücut kırmızıya boyanmıştır.

1909 yılında Aşağı Avusturya’da Willendorf’ta bulunan ve Willendorf Venüsü olarak
adlandırılmış olan kadın heykelciği bu kategorideki en ünlü eserdir. 11 cm. boyunda olup kalkerden yontulmuştur. Göğüsler, karın, kalça ve baldırlar son derece gelişkin olup, yağlı bir görünüm sergilemektedir. Cılız olan kollar, göğüs üzerine yaslanmıştır. Kolların üzerindeki bir dizi nokta, bileziği andırmaktadır. Hafifçe öne doğru eğik olan başta saç, böğürtleni anımsatmaktadır. Venüsün başındaki bu görünüm, kıvırcık bir saçı betimler görünmektedir. Bu çıplak venüsün yontulduğu süngerimsi kalkerde kırmızı aşı boyasının izleri son derece açık bir biçimde görülmektedir.

İnsanlık tarihinde ilk sanat eserleri Üst Paleolitik çağda ortaya çıkmıştır.

Homo sapiens insan türü sanat üretebilecek kadar gelişkin bir beyin ve düşün yapısına sahip olmuştur.

Sanatın dinsel-büyüsel bir yön almasında rol oynayan en önemli etmen ekonomik faktördür.

Paleolitik sanatta oyma, sıyırma ve kazıma ile yapılan eserlerde uygulanan teknik gravürdür.

Mağara dolgularından ele geçen sanat eserleri taşınabilir sanat grubu içinde yer alırlar.

Paleolitik sanatta en sık işlenen hayvanlar iri av hayvanlarıdır.

Brassempouy kadın başı heykelciği Fransa'da bulunmuştur.

Yapımı sırasında en fazla malzeme kullanılan eser tipi boyalı resimdir.

Saptanması ve yaşlandırılması en kolay olan tasvir sanatı taşınabilir sanattır.

Anadolu’da Franko-Kantabrik ekole bağlanabilecek sanat eserlerinin bulunmayışı Anadolu Üst Paleolitik Dönemin farklı oluşuna bağlanabilir.

Franko-Kantabrik sanatta gerçekçiliğin egemen olduğu görülmektedir. Oysa Paleolitik Çağ’ı izleyen Mezolitik Çağ’ın sanatı tamamen şematize olmuştur. Bu ünite içinde büyük bir yoğunlukla Franko- Kantabrik sanat temel olarak alınmıştır.

Hiç kuşkusuz ki sanat birdenbire ortaya çıkmamıştır. İlk sanat görüntüleri, çizgi sınırlamalarıyla başlar. Bu anlamdaki sanatın kökenini Üst Paleolitik’ten daha önceki dönemlerde, örneğin Orta Paleolitik’te aramak mantık dışı görünmüyor. Nitekim Orta Paleolitik’ teki grafik nitelikte ilk gösterimler olan oyulmuş taşlar, bu tür düşünmeye zorlayıcı verilerdir. Ancak bu belirtiler ne sanatsal ne de belirleyici olduklarından, sanatın ilk ve gerçek izlerini şimdilik Üst Paleolitik’ ten itibaren başlatabiliyoruz.

Kazıma resim; sıyırma, döğme ve özellikle de az çok derin çizgilerle oluşturulmuş olan tasvirdir. Taş, kemik, boynuz, rengeyiği boynuzu, fildişi, diş gibi taşınabilir nesneler üzerine yapıldığı gibi kaya sığınaklarının duvarlarına ve açık havadaki kaya blokları üzerine de yapılırlar.

Heykelcilik, birden fazla boyutu olan eserlerin yapımcılığıdır. Tasvirler oyma ya da yontma yoluyla gerçekleştirilirler. Alçak kabartma, yüksek kabartma ve heykelcik olmak üzere üç grupta toplanır.

Derinliği olmayan tek boyutlu eserdir. Boyalı resimler, kaya sığınaklarının duvarlarına ve açık havadaki kaya blokları üzerine yapılmışlardır. Tek bir renk ile yapıldıklarında tek renkli, birden fazla renk kullanıldığı zaman ise çok renkli resimlerdir. Figürü yalnızca boyalı konturla belirtmek; içini tamamen boya ile doldurmak; renkle doldurulan yüzeylerde birden fazla renk kullanmak; içi daha önce renklendirilmiş figürü siyah gibi koyu bir renk ile çevrelemek ya da içini noktalarla bezemek paleolitik sanatta saptanabilen bazı boyama şekilleridir.