AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI

Fransız tarihçi Braudel, adının bu denizle özdeşleşmesine yol açan ünlü yapıtını, İkinci Dünya Savaş’ının gölgesinde geçen 1940’lı yıllarda kaleme almıştır. Doğru cevap E'dir.

Her şeyden önce, on yedinci yüzyıla değin, bütün Akdeniz havzası ortak bir yazgıyı paylaşıyordu. Günümüzde Akdeniz ve Akdenizlilik üzerine yazan Predrag Matvejevic de dönüp dolaşıp bu yazgı sözcüğüne geliyor: “Akdenizli doğulmaz, Akdenizli olunur. Akdenizlilik bir miras değildir, çabayla elde edilir. Bir seçimdir, bir üstünlük değil.  Gerçek Akdenizlilerin sayısı hızla azalmaktadır.  Bu bir tarih ya da gelenek, coğrafya ya da köken, anı ya da inanç sorunu değildir; Akdeniz aynı zamanda bir yazgıdır.”  (Matvejevic, 1999:  115) Bu tarih ve yazgı birliği Akdeniz’e bir bütünlük kazandırmıştır. Doğru cevap A'dır.

Bu bağlamda, Braudel, Osmanlı İmparatorluğunun uzun on altıncı yüzyılda Akdeniz dünyasının Doğu yarısına yerleşerek Batıyı dengelediğinin bilincindedir.

Osmanlı İmparatorluğunun Barbaros’un öncülüğünde, Kuzey Afrika korsanlarıyla dayanışma içinde Sicilya-Malta-Tunus çizgisinden batıya sızarak dengeleri altüst etmesinden, Braudel’in deyişiyle nerdeyse bütün Akdeniz’e egemen olmasından kaynaklanmıştır. Gerçekten de Sicilya-Malta-Tunus çizgisi bir anlamda Doğu Akdeniz’in büyük Akdeniz’e açılan kapısıdır. Aslında yüzeysel anlamda dar olan bu alana sırf jeostratejik öneminden ötürü zaman zaman Orta Akdeniz denmesi bu yüzdendir. İspanya açısından, bardağı taşıran son damla, 1560’larda bu dar alanın egemenliğinin gücünün doruğundaki Osmanlı İmparatorluğu’na geçmesiydi. Ancak, bilindiği gibi, bu alanda Osmanlı egemenliği bir kural olmaktan çok bir istisnaydı. Bu bakımdan, Tunus, Malta, Sicilya çizgisini Doğu Akdeniz’in yapısal batı sınırı diye almak yanlış olmaz. Doğru cevap C'dir.

Roma çağı haritaları aslında birer yollar haritası (itinereria) olma özelliğini taşır.  Bu yollar ve haritalar sayesinde Romalılar denize de kendilerinden önceki bütün uygarlıklardan daha çok egemen olmuşlardı. Bu yüzden Romalılar Akdeniz’den özgüvenle Bizim Deniz (mare nostrum) diye söz edebilmişlerdir.  Braudel’in deyişiyle, Roma’nın Akdeniz’e vurduğu “kilit” işte böyle bir kilitti. Doğru cevap C'dir.

İskenderiye’nin bir sonraki çıkışı da çok sonraları, on dokuzuncu yüzyılda, özellikle Rusya’nın güney politikası sonucu Osmanlı İmparatorluğunun İstanbul odaklı merkezi gücünün gerilemesine karşı Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın Mısır’daki başkaldırışıyla gerçekleşecektir. Doğru cevap A'dır.

Bizde Akdeniz dendi mi akla asıl adı Cevat Şakir Kabaağaçlı olan Halikarnas Balıkçısı (1886-1973) gelir. Gençliğinde Robert Kolej ve Oxford Üniversitesi gibi seçkin kurumlarda eğitim almasına karşın kendisine aktarılan Batı kültürünün imbiğinden geçirilmiş bilgileri olduğu gibi benimsemeyip dışarıdan birisi gibi sorgulamış, bu tutumu nedeniyle zamanla bir bilim insanı olmak yerine daha çok kendi kendini yetiştiren bir aydın kimliği kazanmıştır. Balıkçı, düşünce suçundan çarptırıldığı kalebentlik cezası ile kendisine dayatılan aykırı bir yaşam biçimini benimseyerek Bodrum’a yerleşmiş ve yaklaşık çeyrek yüzyıl orada yaşamıştır. Dünyaya bakışı orada biçimlenmiş, birbirini izleyen yapıtlarını Bodrum ve çevresinin izlerini taşıdıkları, renklerini yansıttıkları ölçüde önemsemiştir. Roman, öykü, inceleme ve deneme türlerinde, yöredeki yaşamı konu alan sayısız yapıt vermiştir. Balıkçı, roman ve öyküleriyle Türk yazınına Akdeniz’i getirip yerleştiren kişidir. Böylece bir ilki gerçekleştirmiştir. Balıkçı’nın yapıtlarında Akdeniz, olayların geçtiği yer olmakla kalmamış, giderek ete kemiğe bürünüp o yapıtların başkişisine dönüşmüştür. Doğru cevap D'dir.

On dokuzuncu yüzyıl ulusçuluğun ve ulus-devletleşmenin önce Avrupa’da gelişip sonra da dünyaya yayılmaya başladığı dönem olduğu kadar Avrupa merkezli imparatorluk tasarımlarının uzun bir aradan sonra yeniden ivme kazandığı bir çağdır.  Özellikle Sanayi Devrimi ile birlikte gelen yeni iktisadi süreçler ve teknolojiler daha büyük ölçekli ve derinlemesine işleyen bir egemenlik düşüncesini gündeme getirmişlerdir.  Bunun sonucunda, önce Batı Avrupa’da İngiltere ve Fransa, yüzyılın sonuna doğru da kendi birliğini sağlayan Almanya deniz aşırı topraklar edinerek birer imparatorluğa dönüşmüşlerdir. Doğru cevap E'dir.

Akdeniz dünyasının kavramsallaştırılmasıyla ilgili en temel yapıtları Fernand Braudel, Henri Pirenne, Shlomoh Dov Goitein gibi tarihçiler  yirminci yüzyılda kaleme almıştır.

Daha önce bir çok başka tarihçi gibi Braudel için de Akdeniz’i Akdeniz yapan özelliklerin başında coğrafya geliyordu. Doğru yanıt C'dir.

Doğu Akdeniz'in büyük Akdenize açılan kapısı konumunda bulunan Sicilya-Malta-Tunus çizgisi jeostratejik konumundan dolayı zaman zaman Orta Akdeniz olarak adlandırılmıştır. Doğru yanıt B'dir.

İlk aşamada, Roma İmparatorluğu bütün Akdeniz Dünyası’nı siyasal bir çatı altında birleştirmiş tek imparatorluktur. Doğru yanıt C'dir.

Roma yolları bugün bile görenlerde hayranlık duygusu bırakmaktadır. Bu yollar belli bir mantığa göre Akdeniz’in dört bir yanını birbirine, yerel merkezlere ve Roma’ya bağlıyor, yerinde bir deyişle bütün yollar Roma’ya çıkıyordu. Roma çağı haritaları aslında birer yollar haritası (itinereria) olma özelliğini taşır. Bu yollar ve haritalar sayesinde Romalılar denize de kendilerinden önceki bütün uygarlıklardan daha çok egemen olmuşlardı. Bu yüzden Romalılar Akdeniz’den özgüvenle Bizim Deniz (mare nostrum) diye söz edebilmişlerdir. Doğru yanıt A'dır.

İstanbul odaklı Doğu Roma İmparatorluğu İkinci Roma olarak bin yılı aşkın bir süre daha yaşadı. Doğru yanıt C'dir.

Akdenizde Kuzey - Güney doğrultusunda iki kıyısı olan tek yarımada İtalya'dır. Doğru yanıt E'dir.

Bodrum'da yaşayan ve Türk yazınına Akdeniz'i yerleştiren Halikarnas Balıkçısı olarak tanıdığımız yazarın asıl adı Cevat Şakir Kabaağaçlı'dır. Doğru yanıt C'dir.

"En Eski Akdeniz" anlamında kullanılan tabir derin Akdeniz'dir. Doğru yanıt C'dir.

Halikarnas Balıkçısı'nın Akdeniz için kullandığı, tarihte çığır açacak nitelikteki tanımı altıncı kıtadır. Doğru yanıt C'dir.

Akdenizlilik üzerine yazan Predrag Matvejevic de dönüp dolaşıp bu yazgı sözcüğüne geliyor: "Akdenizli doğulmaz, Akdenizli olunur. Akdenizlilik bir miras değildir, çabayla elde edilir. Bir seçimdir, bir üstünlük değil. Gerçek Akdenizlilerin sayısı hızla azalmaktadır. Bu bir tarih ya da gelenek, coğrafya ya da köken, anı ya da inanç sorunu değildir; Akdeniz aynı zamanda bir yazgıdır." Doğru yanıt C'dir.

Braudel’e göre, Akdeniz’i Akdeniz yapan, coğrafyanın değişmez fiziki özellikleri değil, asıl beşeri özellikleridir. Bu coğrafyada insanlar çok sık hareket edebildikleri, bir yerden diğerine neredeyse sürekli gidip geldikleri ya da zaman zaman göçebildikleri için, bu coğrafyanın yüzeyi ve sınırları zaman içinde değişebildiğinden Akdeniz dünyasının yaşayan sınırlarını çizmek, herhangi bir atlasa ilk bakışta edinilen ilk izlenimin uyandırdığı sanıdan çok daha güçtür. D seçeneği yanlıştır. Doğru yanıt D'dir.