AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI - Deneme Sınavı - 24

Halikarnas Balıkçısı, roman ve öyküleriyle Türk yazınına Akdeniz’i getirip yerleştiren kişidir. Böylece bir ilki gerçekleştirmiştir. Balıkçı’nın yapıtlarında Akdeniz, olayların geçtiği yer olmakla kalmamış, giderek ete kemiğe bürünüp o yapıtların başkişisine dönüşmüştür.

Akdeniz dünyasının kavramsallaştırılmasıyla ilgili en temel yapıtları Fernand Braudel, Henri Pirenne, Shlomoh Dov Goitein gibi tarihçiler yirminci yüzyılda Batı’da kaleme almıştır. Doğru cevap B’dir.

Kuzeyden güneye giderken bu iklim kuşağı ilk zeytin ağacıyla başlar.

En önemli ticari ve kültürel merkez Mısır’ın Akdeniz’e açılan kapısı konumundaki İskenderiye idi. Üstelik İskenderiye örnek bir ticaret limanı olarak örgütlenmişti. Ard ülkesinden farklılaşması ve özerkliğini koruyabilmesi için Helen olmayan nüfusu bilinçle artırılmış, çok sayıda Mısırlı ve Yahudi buraya yerleştirilmişti. Bu niteliğiyle İskenderiye ard ülkesinden çok kendisi gibi diğer denizaşırı limanlarla ilişkiliydi.

Taşınabilir sanat eserlerini yaparken de çeşitli taşları, hayvan kemik ve dişlerini, geyik ve rengeyiği boynuzlarını kullanmıştır. Sanat yolunda kullanılmış olan başlıca taşlar; kalker, kalsit, şist, arduaz, bazalt, steatit, serpantin, sünger taşı ve çeşitli boydaki çakıllardır. Dişlerden en çok mamut ve ayıdişleri, az miktarda da at dişi kullanılmıştır. Bazen yukarda sıralanan materyalden farklı malzemenin kullanıldığı da görülmektedir. Örneğin eski Çekoslovakya’da Moravya bölgesinde bulunan bir kadın heykelciği, kemik tozu ile karıştırılmış kilden yapılmıştır.

Franko-Kantabrik sanatta bir öyküyü anlatan sahnesel kompozisyonlar da yok denecek kadar azdır. Sanatçılar, eserlerinde büyük bir çoğunlukla tek yönlü bir çalışmayı yeğlemişlerdir. Bununla birlikte, ender de olsa bu kompozisyonlar, Üst Paleolitik insanının ne denli yüksek düzeyde bir hayal gücüne sahip olduğunu kanıtlamaktadır. Bunun en güzel örneklerinden biri, Lascaux (Lasko) mağarasının duvarlarından biri üzerinde yer alan kuyu sahnesidir. Burada insan ve hayvanlar aynı sahne
içinde resmedilmişlerdir. Sahnede avcı tarafından kargı ile yaralanmış ve kaçmakta olan gergedanın bağırsaklarını deştiği bir bizon yerde yatan avcıya saldırmaktadır. Avcının cinsel organı belirtilmiştir, başı da kuşbaşı şeklinde işlenmiştir. Ayak ucunda ikinci bir kargı; yanında ise tüneğe konmuş bir kuş bulunmaktadır. Bu kompozisyonda günümüze bağlanabilecek bir inanç ögesi bulunmaktadır.

Paleolitik’te heykelcikler daha çok kadın tasvirleri şeklinde karşımıza çıkmaktadır. 1909 yılında Aşağı Avusturya’da Willendorf’ta bulunan ve Willendorf Venüsü olarak adlandırılmış olan kadın heykelciği bu kategorideki en ünlü eserdir. 11 cm. boyunda olup kalkerden yontulmuştur. Göğüsler, karın, kalça ve baldırlar son derece gelişkin olup, yağlı bir görünüm sergilemektedir. Cılız olan kollar, göğüs üzerine yaslanmıştır. Kolların üzerindeki bir dizi nokta, bileziği andırmaktadır. Hafifçe öne doğru eğik olan başta saç, böğürtleni anımsatmaktadır. Venüsün başındaki bu görünüm, kıvırcık bir saçı betimler görünmektedir. Bu çıplak venüsün yontulduğu süngerimsi kalkerde kırmızı aşı boyasının izleri son derece açık bir biçimde görülmektedir

Kıta Yunanistan’da başlangıçta Akhalıların topraklarında üretilen ve adını Mikenai kentinden alan Miken
seramikleri Batı Anadolu yerleşimlerinin tarihlendirmesi için önemlidir. İç bölgelerde yayılımı, yerel
taklitlerinin yapılması, Milet gibi Miken yerleşimi olan bir merkezde bulunan fırınlar ve bu bölgeden Batı
Anadolu’nun farklı bölgelerine ihracı kronolojik olarak tarihlemelere yardım eder. Müskebi (Bodrum),
Milet (Değirmentepe), Efes (Ayasoluk), Panaztepe (Menemen) nekropollerinde bulunan Miken seramik
örnekleri Geç Tunç Çağı’nda Batı Anadolu’nun toplumu ve ekonomik düzeyleri hakkında bilgi verir.

Doğru cevap e'dir.

Sanatta Protogeometrik Dönem olarak bilinen M.Ö. 1000-900 yıllardaki değişimlere en güzel
örnekleri Euboia (Eğriboz) adasında Lefkandi yerleşimi sunar. Taş temel üzerine yapılmış yarım
yuvarlak duvarla biten yapı örneği ve içinde yer alan kremasyon (yakma) yöntemi ile gömülmüş savaşçı
ve eşinin mezarı, dört atın kemikleri, mezar buluntularının zenginliği ve çeşitliliği açısından üst düzey bir
yaşamın örneklerini sunar.

Doğru cevap d'dir.

Aslan tasvirinde kendine has bir çizgiselliği olan ve aslanı çember ve halkalar kullanarak betimleyen topluluk Urartular'dır. Doğru cevap B seçeneğinde verilmektedir.

Fenikelilerin deniz kabuklarından elde ettikleri mor boyayla renklendirdikleri keten ve yün kumaşları ünlüdür.

Çatı kirişini bezeme geleneği Etrüsklerden gelir.

Özellikle Hristiyanlığın ilk ortaya çıktığı yıllarda evlerin ibadet amacıyla kullanıldıkları bilinir. 3. yüzyıl ve öncesinde Hristiyanlar tarafından kullanılan ev kiliseler doğal olarak henüz yaygınlaşmamış bir ibadet yeri geleneğinin devamıydı. Bunların en önemlilerinden biri Suriye’de Dura Europos’taki ev kilisedir.

Narteks, kilisenin batısında yer alan ve naosa açılan giriş mekânıdır. Daha çok Balkanlarda ve Anadolu yapılarında bulunur. Sadece din adamlarının girebildiği, naostan levhalar aracılığı ayrılmış, naos seviyesinden biraz daha yüksek döşemesi olan altar odası ise bemadır.

Martyrium, bir din şehidinin mezarı üzerine inşa edilen Erken Hıristiyan yapısıdır.

Atrium, kilisenin avlusudur. Katehumenler, Hristiyanlığa giriş için hazırlık aşamasındaki kişi için ayrılmış, kilisedeki yan neflerdir. Pastoforia, kilisede ayinle ilgili eşyaların bulunduğu odalardır. Apsis, kilisede ibadet için dönülen yönü belirleyen mimari alandır.

Erken yüzyılların resimleri, öncelikle Roma şehrinin altında yer alan katakombların ( mezar odaları) duvarlarında, henüz simgesel anlatımları kurallaşmamış ikonografik biçimleriyle kendini gösterir. Katakomplarda aynı zamanda ilk Hristiyan gömüleri de gerçekleştirdikleri yeraltı mezarlarının genel adıdır.

Bizans Dönemi’nde, aileler için yer altı mezar mekânlarının (hipoje) inşa edildiği görülür. Manastır ise dünya ile ilişkisini kesmiş Hıristiyan din adamlarının yaşaması için, genellikle kırsal alanda yapılmış yapı ya da yapı topluluğudur. Baptisteriumlar ise Hıristiyanlar için, içinde vaftiz töreni yapılan, genellikle de merkezi planlı dinsel yapılardır. Mimaride en önemli değişim dinle birlikte yeniden şekillenen dinsel mimari olur. Roma’nın bildiği ve kamu mimarisinde kullandığı bir yapı olan bazilikalar kilise mimarisinde en önemli yapı tiplerinden biri olarak ortaya çıkar. Bu yapılar Roma mimarisinin devamı olarak karşımıza çıkarlar. Özellikle merkezi plan tipinin tercih edildiği, imparator veya imparatorluk ailesine mensup kişiler için inşa edilen mausoleum’lar bu tür yapılardandır.

Tüm Orta Çağ’ın en sıra dışı yapısı Iustinianos’un İstanbul’da iki Anadolulu yapı ustasına inşa ettirdiği Aya Sofya (Agia Sophia) Kilisesi’dir. 532’de çıkan ayaklanmanın ardından 5. yüzyılda yapılmış olan bazilika planlı büyük kilise yanar. İmparator bu yapıyı onartmak yerine ideolojik nedenlerle gücünü gösterebileceği yeni kiliseyi Trallesli (Aydın) Anthemios ve Miletoslu (Milet) İsodoros’a yaptırır. Aya Sofya daha önce de mimaride kullanılan kubbe örtülü ve bazilika planlı bir yapıdır.

İstanbul’da Palaiologos Dönemi anıtları içinde en önemlisi kuşkusuz bugün Kariye Müzesi olan Khora Manastırı Kilisesi’dir. Bizans’ın önemli devlet adamlarından biri olan Theodoros Metokhites aynı zamanda dikkate değer bir entelektüeldi. 1316 -1321 tarihleri arasında, önceden var olan manastırı yüksek miktarda para harcayarak yeniletmiş ve kilisenin güneyine bir parakklesion, batıya narteksler ve iç mekâna da duvar resimleri ve mozaikler yaptırmıştır.

Priskos, Psellos Skylitsez, Pakhymeres ve Niketas Khoniates ise tarih yazarlarıdır.

Son halini 1032’de aldığı bilinen İşhan Katedrali ise Gürcü mimarisinin şüphesiz en anıtsal örneklerinden biridir. Kubbeli bir merkezî mekânın dört yönde haç kollarıyla tasarlandığı serbest haç planının bir çeşitlemesi olarak bu tipin bölgedeki ön örneğini oluşturur. Ancak kendine özgü apsis tasarımı ve iç mekândaki düzenlemeleri ile Gürcü mimarisinde tekil bir örnek olarak değerlendirilir.

Romanesk üslup örneği Compostela Katedrali İspanya’dadır. Sernin Katedrali (1070) Toulouse’dadır. Romanesk dönemin belirgin özelliklerini yansıtan anıtsal bir hacı yapısıdır. Akdeniz’in batısında Orta Çağ mimarisinin belirleyicisi olan Romanesk stil 12. yüzyılın ortasına kadar devam etmiştir. Fransa’da bu üslubun etkili olduğu yapılardan biri olan Autun Katedrali (1120 -35) kuşkusuz ki sergilediği mimari özelliklerle dikkat çeker. Şüphesiz Romanesk örnekleri çoğaltmak mümkündür; İtalya Modena Katedrali (1099 -1120) gibi.

Konstantinos’un İstanbul’u başkent olarak seçmesinin ardından gerçekleştirdiği ikinci önemli iş Roma İmparatorluğu’nun doğu topraklarında 2. yüzyıldan beri hızla yayılan ve belki de kendinin de kabul ettiği Hristiyanlık dinine 325’te İznik’te ki ilk Konsil toplantısı ile resmiyet kazandırmış olmasıdır. Bunu yapmaktaki amacı doğu topraklarında pagan inancın yerine Hıristiyanlığı benimsemiş geniş halk kitleleri üzerinde otoriteyi sağlama çabasıdır; bunda da başarılı olmuştur.