AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI - Deneme Sınavı - 21

Bizans sanatının son bölümüne adını veren aile Palaiologoslar’dır; çoğu bilimsel yayında da son
dönemin sanatı bu isimle anılır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

İstanbul’daki Latin döneminde birkaç tekil üretimin Bizans tahtında oturan Latinler tarafından yapılmış olduğu tespit edilebilir. Kalenderhane Cami olarak bilinen yapının resim programı olasılıkla azizin 1228’de ölümünün ardından yapılmış en eski örnektir ve 1261’de Bizans’ın İstanbul’u tekrar
alışından önce üretilmiş olmalıdır. Doğru yanıt D'dir.

Büyük Roma İmparatorluğu’nun çözülmesi ya da başka bir anlamda Doğu Roma İmparatorluğu’nun başlangıcı, 11 Mayıs 330’da Büyük Konstantinos ’un İ stanbul’u, o dönemdeki adıyla Byzantion ’u baş kent seçmesiyle başlar.

Mimaride en önemli değişim dinle birlikte yeniden şekillenen dinsel mimari olur. Zaten Roma’nın bildiği ve kamu mimarisinde kullandığı bir yapı olan bazilikalar kilise mimarisinde en önemli yapı tiplerinden biri olarak ortaya çıkar. Daha sonraki dönemlerde de kiliseler en çok bazilikal plan tipinde inşa edilmiştir.

4. yüzyıl civarında tüm Akdeniz’de  sanat  bir  dönüşüm,  başkalaşım  içindedir.  Erken Hristiyan  sanatı olarak adlandırılan bu dönemde sanat, Roma’nın ifade biçimlerini kullanmayı sürdürmüş, daha başka bir deyişle  bildiğini  uygulamaya  devam  eden  sanat  yaratıcılarının  elinde  şekillenmiştir.  Üretim  geleneği sürmektedir   ancak   değişen   din,   yabancısı   olunan   bir   mimarinin   ve   resmin   yaratılmasını   zorunlu kılmaktadır. Bu durum çok tanrılı dinlere inanan insanların oluşturduğu pagan dünyada ve gelenekte var olan  görsel  ifade  biçimlerini,  bazı  değişikliklerle  dönüştürerek  kullanmayı  benimseyen  bir  sanat  ortaya çıkarmıştır.

11. yüzyılın ikinci yarısında başkent etkisiyle inşa edilmiş Sakız Adasındaki Nea Moni Kilisesi, İmparator Kontantinos Monomakhos’un desteği ile inşa edilmiştir ve sekizgen planlıdır.

İstanbul’da Aya Sofya Kilisesi’nin apsisinde 867 yılında yapılmış olan Theotokos Meryem betimi başkentin ikon kırıcı  dönemden  sonra  yapılmış  olan  en  erken  tarihli  anıtsal  resim  örneği  olarak  günümüze  ulaşmıştır.

Dinsel   konu   ve   kutsal   kişi ikonalarının yanı sıra imparatorluk üretimi örneklerde kutsallaştırılmış dünyevi kişiler de görülmekteydi. Bunların  en  iyi örneklerinden  biri 10. yüzyıl başına  ait mermer  üzerine  cam  kakma  tekniğiyle  yapılmış Azize  Eudokia  İkonasıdır.

12.   yüzyılda   özellikle   Bizans   resminde   görülmeye   başlayan   acının   ifadesi   kilise   içinde   duvar resimleriyle yarışacak öneme sahip olan ikonalarda da görülür. Bunun iyi örneklerinden biri Yunanistan Kastoria’dan  çilenin  ifadesini  gösteren  İsa  ikonasıdır.

İstanbul’da  saray mimarisinin  bir  örneği  Blakhernae  Sarayı’nın  bir  pavyonu  olarak  13. yüzyılın sonu 14. yüzyılın başında inşa edilmiş Tekfur Sarayı’dır. Kemalpaşa’daki Laskaris sarayından daha zarif dikdörtgen planlı yapının cephe süslemelerinde tuğle ve pişmiş toprak plastik unsurlar (keremo plast) yoğunlukla dikkat çeker.

14. yüzyılın Doğu  Akdenizi’nin  bazı  örneklerinde  Haçlı  etkisiyle  biçimlenmiş  Gotik katedraller  de batıdaki  çağdaşlarının  izlerini  takip  etmişlerdir.  Bu  yüzyılda  Kıbrıs’ta  hüküm  süren  Latin  kökenli Lusinyan ailesinin hamilik ettiği yapılar kuruluşları itibariyle Gotik üslubu sunmaktadırlar. Lefkoşa’daki Aya  Sofya  Katedrali  birkaç  yapım  dönemi taşımasına  rağmen  son  hali  Gotik  üslubun  elemanlarını barındırmaktadır. Yüzyılın ilk yarısı boyunca kilise, Kıbrıs’ın Avrupa’yla birliğinin halka sunulan görsel bir imgesi gibidir.

Büyük Roma İmparatorluğu’nun çözülmesi ya da başka bir anlamda Doğu Roma İmparatorluğu’nun başlangıcı, 11 Mayıs 330’da Büyük Konstantinos’un İstanbul’u, o dönemdeki adıyla Byzantion’u başkent seçmesiyle başlar.

Roma’nın bildiği ve kamu mimarisinde kullandığı bir yapı olan bazilikalar kilise mimarisinde en önemli yapı tiplerinden biri olarak ortaya çıkar. Anıtsal boyuttaki bu yapılar uzunlamasına dikdörtgen planlı, doğuda çoğunlukla apsisin (ibadet için dönülen yönü belirleyen mimari alan) yer aldığı ve destek dizileriyle neflere ( desteklerin arasında kalan sahın) ayrılmış, ibadet alanları ahşap çatılarla örtülü ve çeşitlemesi çok olmayan mekânlardır.

Beytüllahim’deki kilise İsa’nın Doğumu’na, Roma’daki Aziz Petrus Kilisesi, Havari Petrus’un öldürüldüğü yerde onun anısına inşa edilmiştir. Bunun yanı sıra bu dönemin kiliseleri yeni şartlara ve ihtiyaçlara da bir yandan ayak uydurmak amacıyla farklı mekânsal düzenlemelerle dikkat çekerler. Yeni dine dönen yetişkinler için vaftiz mekânları, gömülerin yapılacağı bölümler, katehumenler (Hristiyanlığa giriş için hazırlık aşamasındaki kişi) için ayrılmış yan nefler, narteks (giriş mekânı) veya atrium (avlu) ve seremoni için doğuda pastoforia’nın (ayinle ilgili eşyaların bulunduğu odalar) kullanımı mimaride yerleşmeye başlar.

Yapı malzemesi, Akdeniz kentlerinde tüm Orta Çağ boyunca yerel/bölgesel özellikler göstermiştir. Böylece 4-5. yüzyıl mimarisinde de Suriye, Kutsal Topraklar, Anadolu’nun kıyı bölgeleri ve art bölgelerinde ağırlıklı olarak taşın kullanımı öne çıkarken, İstanbul, Balkanlar ve İtalya gibi yerlerde tuğla ve taş birlikte tercih edilmiştir.

4-5. yüzyılda dönemin yarattığı bir başka yapı tipi martirium, vaftizhane, mausoleum (türbe) gibi merkezi planlı yapılardır. Bu plan tipi Martirler (din şehidi), azizler anısına inşa edilen yapılarda kullanıldığı gibi yerel özellikler taşıyan dini olaylar, vaftiz gibi törenler için de kullanılmıştır.

6. yüzyılda Iustinianos Kuzey İtalya’daki Ravenna’da inşa ettirdiği ve içini mozaiklerle bezettiği San Vitale Kilisesi’nin duvarlarında İmparatorun kendisi ve karısı Theodora, Bizans aristokrasinin tüm ağırlığını yansıtır biçimde resmedilmiştir.

Iustinianos’un İstanbul’da iki Anadolulu yapı ustası olan Trallesli (Aydın) Anthemios ve Miletoslu (Milet) İsodoros’a Aya Sofya (Agia Sophia) inşa ettirmiştir.

Bu dönemin anıtsal resim örneklerinden en önemlileri İstanbul Büyük Sarayı’ndan gelir. Çok çeşitli konularla öne çıkan zemin mozaikleri olasılıkla Iustinianos tarafından yaptırılmış olmalıdır. Konularını kentin yaşam olgularından alan panolarda avcılar, hayvan betimleri, deve üzerinde gezenler, hayvanlarını sağan ya da besleyenler gibi konuların görüldüğü mozaiklerde çoğunlukla beyaz bir fon yer alır. Kaliteli işçiliği ile bir yandan saray sanatını gözler önüne sererken diğer taraftan dönemin üslubunu ve kent yaşamından sahneler sunması bakımından değerli mozaiklerdir.

8. yüzyılın sanatsal üretimini derinden etkileyen en önemli olayı İkonaklasmus denilen tasvir kırıcı harekettir. 726 yılında Bizans İmparatorluğu’nun aldığı dini betimlerin yasaklanması kararının altında pek çok neden bulunabilir. Bunlardan belki de en baskını tasviri yapılan kutsal kişiliklerin birer tapınma nesnesi haline dönüşmesidir.