AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI - Deneme Sınavı - 20

İstanbul’da Palaiologos Dönemi anıtları içinde en önemlisi kuşkusuz bugün Kariye Müzesi olan Khora Manastırı Kilisesi’dir. Bizans’ın önemli devlet adamlarından biri olan Theodoros Metokhites aynı zamanda dikkate değer bir entelektüeldi. 1316 -1321 tarihleri arasında, önceden var olan manastırı yüksek miktarda para harcayarak yeniletmiş ve kilisenin güneyine bir parakklesion, batıya narteksler ve iç mekana da duvar resimleri ve mozaikler yaptırmıştır.

Büyük Roma İmparatorluğu’nun çözülmesi ya da başka bir anlamda Doğu Roma
İmparatorluğu’nun başlangıcı, 11 Mayıs 330’da Büyük Konstantinos’un İstanbul’u, o dönemdeki adıyla Byzantion’u başkent seçmesiyle başlar.

Roma İmparatorluğu’nun doğu topraklarında 2. yüzyıldan beri hızla
yayılan ve belki de kendinin de kabul ettiği Hristiyanlık dinine 325’te İznik’te ki ilk Konsil toplantısı ile resmiyet kazandırmıştır.

Orta Çağ 475’te Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla başlatılır
ve çoğunlukla 15. yüzyılda Rönesans’ın doğuşuyla son bulur.

Anadolu’da İznik’te 8. yüzyıla tarihlendirilen Koimesis
(Meryem’in Ölümü) Kilisesi bugün sadece temel seviyesinde ayakta dursa bile dönemin önemli
yapılarından biri olduğu açıktır. Benzer biçimde bugün duvarlarının çok az bir bölümü ayakta olan
Ankara’daki Aziz Klemens Kilisesi, Demre’deki Aziz Nikolaos Kilisesi gibi yapılar da bu dönemin
önemli örnekleridir.

8. yüzyılın sanatsal üretimini derinden etkileyen en önemli olayı İkonaklasmus denilen tasvir kırıcı
harekettir.

907’de inşa edilen İstanbul’daki Lips Manastırının (Fenari İsa Camisi) Kuzey Kilisesi kare içinde haç planının önemli örneklerinden biridir.

Romanos Khalisi olarak adlandırılan kutsal şarap kabı gümüş üzerine kakma tekniğinde
değerli taşlar ve incilerden oluşur

11. yüzyılın sonuna rastlayan birkaç olay mimari ve sanatta özellikle Akdeniz’in doğusunda yeni etkilerin ortaya çıkmasına neden olur. Bunlardan ilki Anadolu’nun toplumsal, kültürel, dinsel ve sanatsal yapısını büyük ölçüde değişikliğe uğratacak olan Malazgirt savaşının sonucudur. 1071’de Türkler Bizans’ın doğu topraklarını aşarak Anadolu’da yeni bir devlet ve yeni bir dönem başlatırlar.

12. yüzyılın resim sanatı örnekleri en az mimari kadar çeşitli üslûp özellikleri göstermektedir. Akdeniz’de bu dönemin en değerli örnekleri Bizans’ın başkentiyle sıkı bağları olduğunu gösteren Kıbrıs’tan gelmektedir. Kıbrıs kiliselerinin kaliteli duvar resimleri bu dönemde Bizans coğrafyasında çalışan ressamların farklı üslûplarını gösterir. Lagoudera Panagia Kilisesi duvar resimleri (1192) ifadeci, zarif ve klasik etkili figür üslubuyla öne çıkan bir örnektir.

Makedonya’da Üsküp yakınında bulunan Nerezi’de Aziz Panteleimon Kilisesi’nin resimleri (1164) Bizans aristokratik kültürünün hamilik ettiği özel bir örnektir.

Erken döneme damgasını vuran ve standart bir plan şeması haline gelen avlulu caminin ilk uygulamaları I. el-Velîd zamanında (705 -15) gerçekleşti. Doğru cevap B şıkkıdır.

Adını Irak’taki Kûfe kentinden alan ve kûfi olarak adlandırılan köşeli yazı üslubu 10. yüzyıla dek önemini korumuştur. Bu tarihten sonra daha yuvarlak hatlı yeni üslûplar geliştirilmiş, kûfi yazı önemini yalnız Endülüs ve Mağrip’te koruyabilmiştir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Samarra’nn önemli yapılarından biri, en erken tarihli türbe olan Kubbetü’s Süleybiyedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Halife el-Me’mûn Bağdat’ta kütüphane, tercüme merkezi ve okul içeren Beytü’l-Hikme’yi (Bilgelik Evi) kurdu. Doğru cevap E şıkkıdır.

I. Abdurrahman Córdoba’ya (Kurtuba) yerleşerek, ardıllarının daha da büyüteceği ünlü Kurtuba Ulu Camisi’ni (Mezquita) 784 yılında yaptırdı. Doğru cevap B şıkkıdır.

Tevâ’if-i Mülûk olarak adlandırılan 23 yerel sülale 11. yüzyılda Endülüs’ün farklı kesimlerinde yönetimi ele geçirdi. Bu sülaleler genellikle Arap veya Berberi kökenliydi. Tevâ’if-i-Mülûk hükümdarlarının özellikle başkentleri sanat ve kültür merkezlerine dönüştü. Doğru cevap C şıkkıdır.

Nasrî Emirliği'nin başkenti Gırnata’daki Elhamra Sarayı, havuzlu avlular çevresinde yer alan planı, alçı mukarnas bezemelerin alçı kubbelerinde oluşturduğu ışık ve gölge oyunları , duvarlara yazılan şiirleri ve alçı bezemeleri ile Batı Akdeniz İslâm Sanatın en etkileyici yapısı oldu ve on dokuzuncu yüzyılda Avrupa mimarisini etkiledi. Doğru cevap E şıkkıdır.

Geometrik bezemedeki çeşitlemeler, mukarnas adı verilen prizma biçimli, ışıkgölge etkilerini en iyi biçimde yansıtan ve sonsuzluk etkisi yaratan üç boyutlu yapısıyla İslâm çevrelerindeki birçok esere damgasını vuran yeni ve gelenekselleşecek bir öğeyle doruğuna ulaştı. Mukarnas, 11. yüzyıldan başlayarak Orta Çağ İslâm Dünyasında özellikle taçkapılar, sütun başlıkları, kemerler, örtü sistemi ve minarelerin vazgeçilmez süsleme öğesi haline geldi. Doğru cevap A şıkkıdır.

Selçuklu Devleti'nin köprü mimarisine getirdikleri yeniliklerle bile teknik üstünlükleri açık bir biçimde kendini gösterir. Diyarbakır-Silvan yolunda, Batman suyu üzerinde yer alan ve kısa bir süre öncesine kadar kullanılan Malabadi Köprüsü bunun en güzel kanıtıdır. Doğru cevap B şıkkıdır.