AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI - Deneme Sınavı - 16

Nureddin’in komutanlarından Selâhaddin Eyyubî (1169 - 93), Mısır’a gerçekleştirdiği başarılı seferler sonunda 1171’de Fatımîleri ortadan kaldırarak güç kazandı ve Mısır valisi oldu. Nureddin’in ölümü üzerine bağımsızlığını ilân eden Selâhaddin, Eyyubî Devleti’ni (1169 -1260/1185 -1462) kurdu ve
Haçlılara karşı başarılı bir politika izledi. Ölümünden sonra toprakları, Haçlılarla barış anlaşmaları imzalayarak konumlarını korumaya çalışan hanedanlık üyeleri arasında paylaştırıldı.

Hz. Osman döneminde Kur’an bugünkü biçimini almış ve kopyaları fethedilen İslâm ülkelerinde dağıtılmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Kervansaraylar, kervanlara yeterli ve gerekli hizmeti verebilmek için genellikle farklı işlevlerin tek yapıda toplandığı örneklerdi. Anadolu Selçuklu kervansarayları ya da Osmanlı menzil hanlarında da görüldüğü gibi, asıl amaçları ticaret ve konaklama olan bu yapılar, askeri nitelikleriyle de dikkati çekerlerdi. Bununla birlikte, Anadolu’da en erken tarihli anıtsal örnekleri Selçuklu döneminden kalan bu yapıların ana işlevi ticaret ve konaklamaydı. Doğru yanıt D'dir.

Kervansaraylar özellikle sefer zamanlarında, sultan ve maiyeti ile askerlerin konaklayabilmesine uygun biçimde yapılmışlardı. Bununla birlikte, bu yapıların ana işlevi ticaret ve konaklamaydı. Seçeneklerin tamamı kervansarayların işlevleri ile ilgilidir. Doğru yanıt E'dir.

691’de Kudüs’te ilk anıtsal İslâm yapısı olan Kubbetü’s-Sahra inşa edilmiştir. Doğru yanıt A'dır.

Erken döneme damgasını vuran ve standart bir plan şeması haline gelen avlulu caminin ilk uygulamaları I. el-Velîd zamanında gerçekleşti. Bu yapıların enlemesine çok destekli plan şemaları yaklaşık dört yüzyıl boyunca Arap Yarımadası’ndan Suriye’ye, Kuzey Afrika’dan İspanya’ya kadar çok çeşitli çevrelerde karşımıza çıkar. Doğru yanıt B'dir.

Kubbetü's-Sahra kasır değil ilk anıtsal İslam yapısıdır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

İşraki felsefesinin Endülüs’teki en önemli temsilcilerinden olan İbn Tufeyl’in ilk felsefî Arap romanı olan Ruhun Uyanışı ya da Hayy bin Yazkan’ın Olağanüstü Serüveni adlı eseri, ıssız bir adaya düşen bir adamın ruhsal gelişimini anlatır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Sultanın Akdeniz’e açılmak amacıyla yaptığı ilk iş 1223 yılında Kalonoros (Alanya) Kalesi’nin fethidir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Selçukluların en önemli tarihçilerinden biri olan İbni Bibi el-Hüseyin bin Muhammed bin Ali el-Caferî er-Rugadî (13. yüzyıl), Sultan I. Alâeddin Keykubad’ın daveti üzerine başkent Konya’ya gelmiştir. El-Evâmirü’l-Alâ’iyye fî’l-umur il-Alâ’iyye adlı eserinde Anadolu Selçuklu tarihi şiirler eşliğinde anlatılmıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Adana ve çevresinde etkili olan Ramazanoğulları (1358-1608) Selçuklu geleneklerini
kısmen de olsa sürdürmenin yanı sıra, Anadolu-Türk sanatında ortaya çıkacak yeni biçimlemelerin ve sanat anlayışının yaratıcısıdırlar. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Erken İslâm Döneminde cami, ilk uygulaması Peygamber’in evinde görüldüğü gibi, yalnızca dinsel etkinliklerin merkezi değildi; aynı zamanda kültürel, toplumsal, siyasal ve belirli bir düzeye kadar da ekonomik etkinlikleri kapsayacak biçimde tüm toplum hayatının merkezi konumundaydı. Bu süreçte, daha sonraları medrese, han kervansaray, vb. ayrı yapılara dönüşecek farklı işlevler tek yapı bünyesinde karşılanıyordu.

Bir günlük yolculuğa denk düşen yaklaşık 30 - 40 kilometrelik aralıklarla önemli ticaret yolları üzerindeki düzenli konaklama yerleri, özellikle de devletin ileri gelenlerinin ve zenginlerin vakıf olarak yaptırdığı çoğunlukla han ya da ribat olarak adlandırılan kervansaraylar yer alırdı. Bu yapılar, kervanlara yeterli ve gerekli hizmeti verebilmek için genellikle farklı işlevlerin tek yapıda toplandığı örneklerdi. Anadolu Selçuklu kervansarayları ya da Osmanlı menzil hanlarında da görüldüğü gibi, asıl amaçları ticaret ve konaklama olan bu yapılar, askeri nitelikleriyle de dikkati çekerlerdi. Özellikle sefer zamanlarında, sultan ve maiyeti ile askerlerin konaklayabilmesine uygun biçimde yapılmışlardı. Anadolu’da en erken tarihli anıtsal örnekleri, Selçuklu döneminde görülmektedir.

İslâm kentlerinin ekonomik merkezi sayılan çarşı ise, genellikle kentin en önemli camisi çevresinde konumlanırdı. Burada yerel üretim ve ithal malları satan dükkânların ye aldığı üstü kapalı sokaklar bulunurdu. Müşterilerin alışverişlerini kolaylaştırmak için dükkânlar lonca düzenine uygun olarak mal türüne göre kümelenirdi. Ayrıca, çarşı denetçilerine(muhtesip), her türlü hilekârlığı önlemelerini sağlayacak yetkiler verilirdi. Çarşı alanlarında, gezgin tacirlerin mallarını depolayıp saklayabildikleri yapı toplulukları bulunurdu. Han ve funduk gibi adlarla anılan bu iç avlulu yapıların içinde konaklama mekânları, dükkânlar, ambarlar ve ahırlara yer verilmişti.

Emeviler döneminde 691’de Kudüs’te ilk anıtsal İslâm yapısı olan Kubbetü’s-Sahra inşa edildi. Sekizgen planlı ve büyük bir kubbeyle örtülü yapı mimari özellikleriyle, her ikisi de Kudüs’te bulunan Hz.İsa için yapılmış Kenisetü’l-Kıyamet (Kutsal Mezar) ve Kubbetü’s-Suud (Göğe Yükseliş) kiliseleri gibi Bizans dönemine ait anıtsal yapılardan etkilendi.

Emevîlerin ana merkezler dışındaki en önemli yapım etkinlikleri çöl kasırları da denilen, Suriye ve Ürdün bozkırlarındaki saraylarıdır. Kale görünümlü saraylarda genellikle divanhanenin (taht salonu) yanı sıra küçük bir cami ve hamam da yer almaktaydı. Yapıların içleri mozaiklerle, fresklerle, alçı oymalarla, mermer kaplamalarla, hatta bazı yapılarda heykellerle süslendi. Sözgelimi, Ürdün’deki Kuseyr Amra (8. yüzyıl başları), Eriha (Jericho) yakınlarındaki Hırbetü’l-Mefcer (740’lar) ve Suriye’deki Kasrü’l Hayrü’l Garbi’de (727) müzisyenlerin, dansçıların ve hediye sunan kadınların yanı sıra çıplak ya da yarı çıplak kadın figürleri de karşımıza çıkar. Ancak; Kubbetü’s Sahra ve Şam Emeviye Camisi gibi dinsel yapılarda figürlü bezemeye yer verilmemiştir. Bunun en önemli nedeni, İslâm kültüründe figürlü dinsel ikonografinin benimsenmemiş olması, yerine hem çevre halkına hem de fethedilen yörelere üstünlüklerinin simgesi olarak da görülebilecek sultanî ikonografinin ön plana çıkmasıdır.

Endülüs Emevîleri'nde ise, özellikle 10-11. yüzyıllarda figürlü bezemeler zengin örnekleriyle daha çok fildişi türünde el sanatı ürünlerinde karşımıza çıkar.

İslâmiyet öncesi Doğu kültürleri ile Antik Çağın bilim ve felsefesinin Avrupa’ya aktarılmasında Abbasîler, özellikle de başkentleri Bağdat çok önemli bir rol oynamıştır. Halifelerin yanı sıra devletin ileri gelenlerinin ve üst düzey yöneticilerin sarayları önemli sanat ve bilim merkezleri haline gelmiştir.

Fatımî halifeliği, İfrikiye’de bulunan Rakkada şehrinde güçlü bir şekilde ortaya çıktı ve 910’da Aglebî hanedanlığını ele geçirdi. İlk Fatımî başkenti, 914’te Ubeydullâh el-Mehdî’nin (909 - 934) kurduğu Mehdiye oldu. Kentin değişik kurgusu bölgedeki diğer kentlere örnek oldu. Emevi ve Abbasi kentlerinden farklı olarak artık kent merkezinde cami değil, halifenin sarayı yer alıyor ve ana cami surların yakınında bulunuyordu.

Halep Kalesi, kemeri ejder kabartmalarıyla süslü Yılanlı Kapı olarak tanınan kapısıyla dikkati çeker.