AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI - Deneme Sınavı - 15

Beylikler bulundukları coğrafi bölgeye göre çevrelerindeki diğer devletlerle ilişki içindedirler. Karamanoğlu ve Dulkadiroğlulları Memluklarla ilişkidedirler. Memluk sanatının etkileri özellikle Karamanoğlu yapılarında görülür.

Akdeniz’i bir iç deniz olarak değil, göreceli sınırları ve geniş etkileşim alanı olan bir bölge olarak görmek doğru olacaktır. Fiziksel sınırları içine doğuda Suriye, Lübnan, Filistin ve İsrail; güneyde Mısır, Libya, Tunus, Cezayir ve Fas gibi Kuzey Afrika ülkeleri; kuzeybatıda Portekiz ve İspanya ile kuzeyde Sicilya ile birlikte İtalya gibi Avrupa ülkeleri ile doğu ve batı arasında köprü görevi gören Türkiye’ye kadar 14 ülke ile komşuları girmektedir.

İslâm Ülkelerinde Sanat adlı yapıtında Suut Kemal Yetkin, “Hilâlin bir ucunun batı Çin’e (714), öbür ucunun da Fransa’da Poitiers’ye (732) dayandığını” belirtir.

Hz. Muhammed’in Medine’deki avlulu evi de Müslümanların ilk toplanma ve ibadet yeri oldu. Emevî Hanedanı zamanında (661–750), 710 yılında bu evin yerine revaklı avlulu bir cami inşa edildi.

Fas’ın 682’de fethiyle Mağrip’in önemli bir bölümü denetim altına alındı. 691’de Kudüs’te ilk anıtsal İslâm yapısı olan Kubbetü’s-Sahra inşa edilmiştir.

Sekizgen planlı ve büyük bir kubbeyle örtülü yapı mimari özellikleriyle, her ikisi de Kudüs’te bulunan Hz.İsa için yapılmış Kenisetü’l-Kıyamet (Kutsal Mezar) ve Kubbetü’s-Suud (Göğe Yükseliş) kiliseleri gibi Bizans dönemine ait anıtsal yapılardan etkilendi.

Kubbetü’s- Sahra’nın iç mekânındaki ilginç bitkisel bezemelerde özellikle Sasani ve Bizans sanatı etkileri görülür.

11. yüzyılın sonlarına doğru İslâm dünyası oldukça karışık bir sürece girdi. Bu ortamdan yararlanan Papa II. Urbanus (1088 -99) Birinci Haçlı Seferini başlattı. 1095-1270 yılları arasında on dört Haçlı Seferi gerçekleşti.

Anadolu'nun çeşitli kesimlerinde önemli sanat etkinliklerine damgalarını vuran Beyliklerin kurucuları gibi, Anadolu fatihi Kutalmış oğlu Süleyman Şah da 1075 yılında Bizans Devleti'nin önemli merkezlerinden biri olan İznik'te (eski adıyla Nicaea) Selçuklu Devleti'nin temellerini atmaya başlamıştı.

Hamidoğulları / Antalya ve Isparta çevresinde; Ramazanoğulları ise Adana ve çevresinde etkili olmuştur.

Müslümanlar ibadetlerinde 624 yılından başlayarak Kudüs yerine Kâbe’ye dönerek namaz kılmaya başladılar.

691’de Kudüs’te ilk anıtsal İslâm yapısı olan Kubbetü’s-Sahra inşa edildi. Sekizgen planlı ve büyük bir kubbeyle örtülü yapı mimari özellikleriyle, her ikisi de Kudüs’te bulunan Hz.İsa için yapılmış Kenisetü’l-Kıyamet (Kutsal Mezar) ve Kubbetü’s-Suud (Göğe Yükseliş) kiliseleri gibi Bizans dönemine ait anıtsal yapılardan etkilendi. Mirac olarak bilinen Peygamber’in göğe yükseldiği mucizevî gece yolculuğunun yapının ortasındaki kayadan başladığına inanılır. Kubbetü’s-Sahra’nın iç mekânındaki ilginç bitkisel bezemelerde özellikle Sasani ve Bizans sanatı etkileri görülür.

Aristoteles felsefesini Yeni-Platonculuk ile birleştiren, Aristoteles’ten sonra gelen anlamına “ikinci öğretmen” unvanına hak kazanmasının yanı sıra mantığı bir bilim haline getiren ve Halep merkezli Hamdanîlerin (945–1004) sarayında önemli bir konum elde eden Farabî (870–950).

Endülüs Emevilerinin en güçlü hükümdarı olan ve halife unvanını alan III. Abdurrahman zamanında (929–961) Kurtuba en parlak dönemlerinden birini yaşadı. III. Abdurrahman, Kurtuba yakınındaki ünlü Medinetü’z-Zehra Saray Kenti’ni inşa ettirdi ve bir süre sonra başkenti oraya taşıdı. Surlarla kuşatılmış kentin yapıları kademeli olarak yerleştirilmişti: üst kesimde saray, orta bölümde bahçeler, alt kesimde devlet adamlarının evleri ile cami. Saray-kent, Kuzey Afrika ve Endülüs’te egemen olan Muvahhidler (1130 -1269) tarafından yıkılmıştır.

Kadın sanat koruyucuları arasında, kardeşi yerine dört yıl boyunca devleti yöneten Halife el-Hâkim’in kız kardeşi Sittü’l-Mülk başta gelmektedir. Kahire’deki Batı Sarayı’nın salonlarından Sittü’l-Mülk’e ayrılmış olanı saray yaşantısından kesitler ve av sahneleri içeren oymalı ahşap levhalarla bezeliydi.

Abbasilerin 1258’de Moğollarca yıkılmasından sonra Memluklar Kahire’yi İslâm Halifeliğinin başkenti yaptı. Memluklar aslında, Abbasî halifelerinin güçlü askeri birlikler oluşturmak için savaş esiri olarak veya satın alma yoluyla edindikleri ya da hediye edilmiş kölelerdi.

Silvan Ulu Cami, 13.50 m. çapındaki kubbesi ne döneminde, ne de 15. yüzyıla kadar diğer dönemlerde aşılamamış; Osmanlı mimarisinde en gelişmiş örneklerini 16. yüzyılda büyük Mimar Sinan'ın eserlerinde gördüğümüz iç mekâna egemen merkezi kubbeli camilerin öncüsü olmuştur.

Divriği Ulu Cami Mengücekli Beyi Ahmed Şah, Darüşşifa ise eşi ve Erzincan Mengücekli Meliki Behram Şah'ın kızı Turan Melek Hatun tarafından Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubad zamanında 1228-29 tarihinde yaptırılmıştır. Yapı topluluğunun mimarı Ahlat'lı Hürremşah'tır. Yapıda ayrıca ahşap ustası olarak Tiflis'li Ahmed, yazı ustası olarak Mehmed ve nakkaş Ahmed çalışmışlardır.

Antalya'nın fethi (1207), büyük ölçüde Selçuklu egemenliği altındaki Anadolu'nun ekonomik ve ticarî gelişmesine küçümsenmeyecek ölçüde katkıda bulunmuş; böylelikle Selçuklular ilk kez Haçlılar ve dolayısıyla Avrupa'yla ticari anlaşmalara girişmiştir. Bu bağlamda, ilk ticaret ayrıcalıkları Venediklilere verilmiştir.