AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI - Deneme Sınavı - 16

Yaklaşık 150 milyon yıl önce oluşan Akdeniz, Latincede kıtalar arası deniz anlamına gelmektedir.

İtalya, Akdeniz’e doğu ve batı sahili bulunan ve bu durumdan önemli ekonomik çıkarlar elde eden bir ülkedir.

Roma İmparatorluğu’nun Akdeniz’de egemen bir güç olarak ortaya çıkışını belirleyen onun kendi anayurdu sayılabilecek Batı Akdeniz’de güneyden gelen Kartaca tehdidini Pön Savaşları sonucunda tümüyle savuşturmasıdır.

On altıncı yüzyıl Akdeniz dünyası kendi bütünlüğünü koruyan, birden çok siyasal yapı ve uygarlığı tek bir iş bölümüne dayalı ekonomik açıdan işlevsel bir birimde bir araya getiren bir oluşumdu. Diğer bir deyişle bu tek birimde tek bir ekonomik iş bölümü ile birden fazla uygarlık ve çok sayıda irili ufaklı devlet bir arada bulunuyordu.

Akdeniz dünyasının kavramsallaştırılmasıyla ilgili en temel yapıtları Fernand Braudel, Henri Pirenne, Shlomoh Dov Goitein gibi tarihçiler yirminci yüzyılda Batı’da kaleme almıştır. Marc Bloch, Annales Okulu’ndandır.

16. yüzyıl Akdeniz dünyası kendi bütünlüğünü koruyan, birden çok siyasal yapı ve uygarlığı tek bir iş bölümüne dayalı ekonomik açıdan işlevsel bir birimde bir araya getiren bir oluşumdu. Diğer bir deyişle bu tek birimde tek bir ekonomik iş bölümü ile birden fazla uygarlık ve çok sayıda irili ufaklı devlet bir arada bulunuyordu.

Akdeniz coğrafyası, kara değil deniz ekseninde kurulmuştur. Akdeniz (Mediterraneum) sözcüğünün aslı iki kara arasındaki deniz anlamına gelmektedir ki burada Avrupa ve Afrika kıtaları kastedilmektedir. Kuzeyden güneye giderken bu iklim kuşağı ilk zeytin ağacıyla başlar ve 16. yüzyılda yaklaşık 60-70 milyonluk bir nüfusu barındırmıştır.

Akdeniz dünyasında rastladığımız bütün imparatorlukların kökeni Roma İmparatorluğu’na dayanır.

İtalya ve Yunanistan her iki kıyısı Akdeniz’de olan ve kuzey-güney ekseninde uzanan iki ülkedir.

Roma öncesi Akdeniz dünyasında Fenike ve Yunan yayılmacılığının büyük ölçüde karaya değil denize dayanır. Hiçbir siyasal gücün tek başına egemen olmadığı, ticaret yolları üzerinde para ekonomisinin geliştiği, tarımda küçük mülkiyetin yaygın olduğu bu Akdeniz dünyası, büyük ölçüde kıyılarda yoğunlaşmış bir dünyaydı. Bu dünya aynı zamanda Doğu Akdeniz merkezli bir dünya idi.

On altıncı yüzyılda Kıbrıs’ın şekeri, Sicilya’nın buğdayı Akdeniz dünyasının bu gibi tüketim açıklarını kapatmakta önemli bir işlev edinmişti.

Cevat Şakir Kabaağaçlı, ülkemizde yakın geçmişte doğmuş en özgün düşünsel akım sayılabilecek Mavi hareketine yol açmıştır.

İbni Haldun Kuzey Afrikalı bir düşünür ve bilim insanıdır. İleri yaşlarda bir bilgin olarak Timur tarafından saygıyla kabul edildiği söylenir. On dördüncü yüzyılda Tunus’ta yaşamış, tanıklık ettiği devletlerin oluşumu ve çözülüşü ile ilgili süreçleri bilimsel yorumlamaya gayret ederek Mukaddime adlı eseriyle sosyolojinin öncülerinden biri olmuştur.

Paragrafta vurgulandığı üzere, kendini tüm insanlık tarihinin ve medeniyetin merkezine koyarak, diğer toplum ve kültürleri bu anlayış üzerinden değerlendiren benmerkezci tarihçilik anlayışı, medeniyete öncülük eden toplumlar ve coğrafya değiştikçe farklı çağlarda, farklı çıkarımlarda bulunulmasına yol açacaktır.

15. yüzyılın Doğu dünyasında İnbi Haldun, 20. yüzyılın Batı dünyasında ise Mcneill, tarih bilimine katkıları olan kimseler olsalar da Akdeniz dünyasının kavramlaştırmasıyla ilgili temel kaynakları Pirenne, Braudel ve Goitein vermişlerdir.

On altıncı yüzyılda yaşamış Osmanlı kartografı ve denizcisi Piri Reis’in derlediği haritayı görünceye kadar biz Akdeniz’i kafamızda yerli yerine oturtmakta güçlük çekiyoruz.

Avrupa uygarlığı merkezli dünyanın gölgesi Akdeniz dünyasının üzerine tarihte birkaç kez düşmüştü. İlkin Haçlı Seferleri sırasında, İkinci olarak on altıncı yüzyıl sonlarında Kuzey Avrupalı tecimenler İtalyan limanlarında gemileriyle boy gösterdiler ama henüz Akdeniz ticaretindeki paylarını artıramadan on yedinci yüzyıl kriziyle birlikte geri çekilip okyanus ötesi coğrafyalara yöneldiklerinde, Üçüncü kez, on dokuzuncu yüzyılda Sanayi Devrimi ile özgüveni ve gücü artmış Avrupalıların gölgesi Akdeniz dünyasının üzerine bu kez bir karabasan gibi düşmüştür.

Daha önce bir çok başka tarihçi gibi Braudel için de Akdeniz’i Akdeniz yapan özelliklerin başında coğrafya geliyordu. Öncelikle bu coğrafya bildiğimiz diğer coğrafyalardan farklı olarak kara değil deniz ekseninde kurulmuştur. Bu coğrafyanın ortak özelliği, iklimden çok bitki örtüsünde kendini ele verir. Braudel’e göre, Akdeniz’i Akdeniz yapan, coğrafyanın değişmez fiziki özellikleri değil, asıl beşeri özellikleridir. Bu coğrafyada insanlar çok sık hareket edebildikleri, bir yerden diğerine neredeyse sürekli gidip geldikleri ya da zaman zaman göçebildikleri için, bu coğrafyanın yüzeyi ve sınırları zaman içinde değişebildiğinden Akdeniz dünyasının sınırlarını çizmek güçtür.

Osmanlı İmparatorluğu Akdeniz’in doğu yarısından batısına sızmayı başarmıştı. Bu girişim İspanya İmparatorluğu için yaşamsal önemdeki ulaşım yollarını tehdit etmiştir.

Akdeniz dünyasını gerçek anlamda bir dünya yapan Roma İmparatorluğu olmuştur. Roma egemenliği Akdeniz’e gözle görülür bir bütünlük vermişti. Bunun göstergesi Roma mimarisinin bugün de Akdeniz’in hemen her bölgesinde gözle görülür suyolları, sarnıçlar, hamamlar, köprü ve yollar, tiyatrolar, stadyumlar gibi önemli izleridir.