AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI - Deneme Sınavı - 14

Paleolitik sanatta, bir örnek hariç dağ, ova, yağmur ve güneş gibi doğa öğeleri de yer almaz. Bunun nedeni insanların henüz tarım yapmamalarıydı.

Üst Paleolitik sanatta işlenen ender konuların yanı sıra yoğun olarak işlenen konular, önem sırasına göre hayvanlar; insanlar; simgesel işaretler ve bitkiler olarak sıralanabilirler.

Memeliler içinde oldukça ender olarak işlenen hayvanlar; tavşan, kurt, sırtlan, kutup porsuğu, karaca, sığın, step eşeği, kadana ve tavşandır.

Kadın heykelcik ve alçak kabartmaları, bir dizi ortak nitelik gösterirler. Heykelciklerde başlar öne doğru eğilmiş olarak tasvir edilmiştir. Böyle bir sunumla sanatçı, belki de kadının gebe karnına kıvançla baktığını vurgulamak istemiştir. Hem heykelciklerde hem de alçak kabartmalarda kadının göğüs bölgesi ölçü dışı, göğüsler son derece iri, geniş ve silindirik olup yağlı bir görünümde olan karnın üzerine sarkar, bel ve baldırlar kalındır. Karın ve kalçalar çok fırlaktır. Eller, genellikle göğüs üstünde kavuşmuş olup, göğüsleri tutuyor izlenimini vermektedir. Bunlara steatopijik (kalçası yağlı) vesteatometrik (karnı yağlı) kadın figürinleri de denilmektedir. Karın, kalça ve baldırların abartılı bir biçimde öne çıkarılmasına karşın sanatçılar, ideal bir formun ya da ideal bir işlevin altını çizmek amacıyla bu yontuların bazı kısımlarına önem vermemişlerdir. Bu nedenle de yüz hatları, ayak, bacak el, kol gibi beden öğeleri son derece siliktir, hatta bazen hiç işlenmemiştir. Tasvir edilen figürinlerin hemen hemen tümü hamile kadınları temsil etmektedir. Dolayısıyla bu yontuların yapılışında, üremeye ilişkin bir bereket kültü söz konusudur.

Büyücü tasvirlerinin en ünlü örneği, Trois-Frères (Trua-Frer) Mağarasının duvarlarından biri üzerinde yer almaktadır.

Kadın heykelcikleri, Fransa’dan Rusya’nın güneyine kadar yer yer yayılım göstermektedir.

Bugünkü bilgilerimizin ışığında, Anadolu Paleolitik sanatı hakkında doyurucu verilere sahip değiliz. Bunun bazı nedenleri vardır. Her şeyden önce en temel neden, Anadolu’da Paleolitik Çağ’a ait yüzey araştırmaları ve kazıların son derece az oluşudur. Bunun da nedeni, Türkiye’de Paleolitik Çağ alanında uzmanlaşmış olanların sınırlı sayıda oluşudur. Özellikle alt ve orta Paleolitik sitlerin hemen hemen bütün Anadolu sathına yayılmış oldukları bilinmektedir. Oysa Üst Paleolitik, bölgesel olarak kültürel farklılaşmaların yoğunlaştığı bir çağdır. Batı Avrupa’da Üst Paleolitik’in ilk kültürü olan orinyasiyen, Anadolu’da farklı bir özellik sergilemektedir. Üst Paleolitik’in Orinyasiyen’i izleyen Solütreyen ve sanatın zirve yaptığı Magdaleniyen kültürleri ise Anadolu coğrafyasında yaşanmamış, bu nedenle Epipaleolitik Çağ’a erken bir tarihte girilmiştir. Durum böyle olunca, Anadolu’da Franko-Kantabrik sanatın izlerini bulmak olanaklı görünmemektedir.

Uygarlık tarihi, insan soyunun yaklaşık 2,5 milyon yıl önce, dünya ikliminin günümüzdekinden tamamen farklı olduğu bir dönemde, ilk yontma taş aletini üretmesiyle başlamıştır. Bu olgu, buzul takkesinin tamamen dışında kalmış olan Doğu Afrika’da gerçekleşmiştir. Uygarlık tarihi sürecini başlatan ilk insanlar, Homo Hablisler’dir.

Kazıma tekniğiyle yapılan eserler, kendilerini farklı formlar altında gösterirler. Bunların en eskileri, mağaraların killenmiş duvarları üzerine sanatçının parmağı ile çizdiği makarna çizgiler (macaronis) denilen bazen anlamsız, bazen de bir hayvanı temsil eden motiflerdir. Yine ince, derin, çift çizgili gravürler farklı bir biçimde oluşturulmuşlardır. Gravür tekniğine sokabileceğimiz döğme tarzı, özellikle Afrika’da Mısır ve Sahra sanatında yaygındır. Franko-Kantabrik sanatın gravürlerinde çizgiler genellikle son derece becerili ve dikkat çekici bir biçimde nettir.

Derinliği olmayan tek boyutlu eserdir. Boyalı resimler, kaya sığınaklarının duvarlarına ve açık havadaki kaya blokları üzerine yapılmışlardır. Tek bir renk ile yapıldıklarında tek renkli, birden fazla renk kullanıldığı zaman ise çok renkli resimlerdir (Resim 2. 5). Figürü yalnızca boyalı konturla belirtmek; içini tamamen boya ile doldurmak; renkle doldurulan yüzeylerde birden fazla renk kullanmak; içi daha önce renklendirilmiş figürü siyah gibi koyu bir renk ile çevrelemek ya da içini noktalarla bezemek paleolitik sanatta saptanabilen bazı boyama şekilleridir. Boyalı resimlerde boyama tekniğinin uygulaması farklı da olsa, renk maddesinin esası siyah, kırmızının tonları, kahverenginin tonları, sarı, beyaz ve ender olarak da turuncu, mavi ve yeşil renklerdir. Bütün paleolitik boyalı resimlerine bir aile havası veren bu renklerin Fransa’nın güneyinden İspanya’nın güneyine kadar bir yayılış gösterdiği bilinen bir gerçektir. Boya maddeleri içinde en fazla kırmızı aşıboyasının kullanıldığı görülüyor. Bu madde doğrudan doğruya elde kalem olarak kullanıldığı gibi, fırça ve parmakla da kullanılmıştır. Boyalar genellikle minerallerden, bazı durumlarda da bitkilerden elde edilirlerdi. Minerallerden elde edilenler uzun ömürlü olurlar, bitkilerden elde edilenler ise çabuk silinirler. Sarı, kırmızı tonları, turuncu ve kahverenkler daha çok demir oksit ve aşı boyasından; siyah ve koyu kahverenkler kömürden, taş ya da hamur halindeki manganezden; beyaz renk kaolen ya da kuş gübresinden; mavi ve yeşil renkler ise kaolenle karıştırılmış bitki özlerinden elde edilirdi.

Üst Paleolitik insanlarının yaşadıkları mağaraların dolgularının çeşitli tabakalarından küçük buluntularla birlikte ele geçen ve çoğu kez büyüklükleri 10 cm’yi geçmeyen taş, kemik boynuz ve diş gibi maddeler üzerine yapılmış olan tasvirlerin oluşturduğu bir sanat grubudur (Resim 2.3, 2.4 ve 2.7- 2.11). Bu gruba giren eserler, duvar ve kaya resimlerinin aksine, kolaylıkla bir yerden diğer bir yere taşınabilirler

Sanatçılar, eserlerinde büyük bir çoğunlukla tek yönlü bir çalışmayı yeğlemişlerdir. Bununla birlikte, ender de olsa bu kompozisyonlar, Üst Paleolitik insanının ne denli yüksek düzeyde bir hayal gücüne sahip olduğunu kanıtlamaktadır. Bunun en güzel örneklerinden biri, Lascaux (Lasko) mağarasının duvarlarından biri üzerinde yer alan kuyu sahnesidir.

Doğru yanıt iri av hayvanlarıdır.

Kadın heykelcik ve alçak kabartmaları, bir dizi ortak nitelik gösterirler. Heykelciklerde başlar öne doğru eğilmiş olarak tasvir edilmiştir. Böyle bir sunumla sanatçı, belki de kadının gebe karnına kıvançla baktığını vurgulamak istemiştir. Hem heykelciklerde hem de alçak kabartmalarda kadının göğüs bölgesi ölçü dışı, göğüsler son derece iri, geniş ve silindirik olup yağlı bir görünümde olan karnın üzerine sarkar, bel ve baldırlar kalındır. Karın ve kalçalar çok fırlaktır. Eller, genellikle göğüs üstünde kavuşmuş olup, göğüsleri tutuyor izlenimini vermektedir (Resim 2. 2, 2. 4, 2.20). Bunlara steatopijik (kalçası yağlı) ve steatometrik (karnı yağlı) kadın figürinleri de denilmektedir. Karın, kalça ve baldırların abartılı bir biçimde öne çıkarılmasına karşın sanatçılar, ideal bir formun ya da ideal bir işlevin altını çizmek amacıyla bu yontuların bazı kısımlarına önem vermemişlerdir. Bu nedenle de yüz hatları, ayak, bacak el, kol gibi beden öğeleri son derece siliktir, hatta bazen hiç işlenmemiştir. Tasvir edilen figürinlerin hemen hemen tümü hamile kadınları temsil etmektedir. Dolayısıyla bu yontuların yapılışında, üremeye ilişkin bir bereket kültü söz konusudur. Doğurgan olan kadını daha doğurgan hale getirme isteği, bu kültün ortaya çıkmasında ana etkendir. Paleolitik insan, kadının doğurganlığının nedenini bilmediğinden, doğuran kadında mucizevî bir kudretin var olduğuna inanmaya başlamış ve onu tasvir yoluyla kutsallaştırmıştır. Esasen bu venüsler, Paleolitik Çağ sonrasındaki daha ilerlemiş uygarlıklarda tekrar ortaya çıkan ana tanrıça ve Yakın Doğu’daki Greko-Romen dünyasının magna mater kültünün kökenini oluştururlar.

Boyalı resimlerin yapılabilmesi için gerekli olan bir dizi malzemenin aksine, kazıma resimlerin gerçekleştirilmesinde kullanılan materyal tek bir nesne ile sınırlıdır. Paleolitik sanatçı çizerek yarmak ve kazımak için çakmaktaşından (sileks) ya da obsidiyenden yapılmış olan taş kalemler (burin) kullanmıştır. Genellikle de çakmaktaşından olanları yeğlemiştir. Gravür işçiliğinde kullanılmış ve uçları körelmiş olan birçok taş kalem çeşidi, bazı mağaraların resimli duvarlarının dibinde bulunmuştur.

Doğru yanıt D seçeneğidir. Konu ile ilgili 42.sayfada yer alan bilgiler sorunun tamamını kapsamaktadır.

Türkiye de bir Akdeniz ülkesi olduğundan Paleolitik sanat açısından durumunu görmekte yarar vardır. Bugünkü bilgilerimizin ışığında, Anadolu Paleolitik sanatı hakkında doyurucu verilere sahip değiliz. Bunun bazı nedenleri vardır. Her şeyden önce en temel neden, Anadolu’da Paleolitik Çağ’a ait yüzey araştırmaları ve kazıların son derece az oluşudur. Bunun da nedeni, Türkiye’de Paleolitik Çağ alanında uzmanlaşmış olanların sınırlı sayıda oluşudur. Bu sayısal azlığa karşın yine de Türkiye coğrafyasının söz konusu çağ açısından çok zengin olduğu gün ışığına konulabilmiştir. Özellikle alt ve orta Paleolitik sitlerin hemen hemen bütün Anadolu sathına yayılmış oldukları bilinmektedir. Bu dönemler dünyanın diğer bölgelerinde bulunan sitlerle, özellikle de Batı Avrupa’dan bilinenlerle kültürel açıdan büyük bir uyum içindedir. Oysa Üst Paleolitik, bölgesel olarak kültürel farklılaşmaların yoğunlaştığı bir çağdır. Batı Avrupa’da Üst Paleolitik’in ilk kültürü olan orinyasiyen, Anadolu’da farklı bir özellik sergilemektedir. Üst Paleolitik’in Orinyasiyen’i izleyen Solütreyen ve sanatın zirve yaptığı Magdaleniyen kültürleri ise Anadolu coğrafyasında yaşanmamış, bu nedenle Epipaleolitik Çağ’a erken bir tarihte girilmiştir. Durum böyle olunca, Anadolu’da Franko-Kantabrik sanatın izlerini bulmak olanaklı görünmemektedir. Ancak bu, Anadolu’da Üst Paleolitik sanatı yoktur anlamına gelmemektedir. Bulunacağına kuşku yoktur. Ancak bu konuda kesin olarak konuşabilmek için öncelikle bu coğrafyadaki Üst Paleolitik’in niteliğinin açıklığa kavuşması, bu çağa ilişkin daha fazla araştırma ve kazı yaparak bilgilerin doyurucu hale getirilmesini beklemek gerekmektedir.

Paleolitik Çağ, Pleistosen, yani Buzul Çağ'da yer almıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Bu dönemde Kazıma Resim, Heykelcilik ve Boyalı Resim olmak üzere üç tür vardır.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Hayvan Vücutları resmin uygulandığı alanlardan birisi değildir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Yapıldıkları yere göre Paleolitik sanat duvar sanatı, kaya sanatı ve taşınabilir sanat olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Doğru cevap B seçeneğidir.