AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI - Deneme Sınavı - 12

Anadolu’da Franko-Kantabrik ekole bağlanabilecek sanat eserlerinin bulunmayışı Anadolu Üst Paleolitik Dönemin farklı oluşuna bağlanabilir.

Franko-Kantabrik sanatta gerçekçiliğin egemen olduğu görülmektedir. Oysa Paleolitik Çağ’ı izleyen Mezolitik Çağ’ın sanatı tamamen şematize olmuştur. Bu ünite içinde büyük bir yoğunlukla Franko- Kantabrik sanat temel olarak alınmıştır.

Hiç kuşkusuz ki sanat birdenbire ortaya çıkmamıştır. İlk sanat görüntüleri, çizgi sınırlamalarıyla başlar. Bu anlamdaki sanatın kökenini Üst Paleolitik’ten daha önceki dönemlerde, örneğin Orta Paleolitik’te aramak mantık dışı görünmüyor. Nitekim Orta Paleolitik’ teki grafik nitelikte ilk gösterimler olan oyulmuş taşlar, bu tür düşünmeye zorlayıcı verilerdir. Ancak bu belirtiler ne sanatsal ne de belirleyici olduklarından, sanatın ilk ve gerçek izlerini şimdilik Üst Paleolitik’ ten itibaren başlatabiliyoruz.

Kazıma resim; sıyırma, döğme ve özellikle de az çok derin çizgilerle oluşturulmuş olan tasvirdir. Taş, kemik, boynuz, rengeyiği boynuzu, fildişi, diş gibi taşınabilir nesneler üzerine yapıldığı gibi kaya sığınaklarının duvarlarına ve açık havadaki kaya blokları üzerine de yapılırlar.

Heykelcilik, birden fazla boyutu olan eserlerin yapımcılığıdır. Tasvirler oyma ya da yontma yoluyla gerçekleştirilirler. Alçak kabartma, yüksek kabartma ve heykelcik olmak üzere üç grupta toplanır.

Derinliği olmayan tek boyutlu eserdir. Boyalı resimler, kaya sığınaklarının duvarlarına ve açık havadaki kaya blokları üzerine yapılmışlardır. Tek bir renk ile yapıldıklarında tek renkli, birden fazla renk kullanıldığı zaman ise çok renkli resimlerdir. Figürü yalnızca boyalı konturla belirtmek; içini tamamen boya ile doldurmak; renkle doldurulan yüzeylerde birden fazla renk kullanmak; içi daha önce renklendirilmiş figürü siyah gibi koyu bir renk ile çevrelemek ya da içini noktalarla bezemek paleolitik sanatta saptanabilen bazı boyama şekilleridir.

Gün ışığına açık kaya altı sığınaklarının duvarlarına ve açık havadaki kaya blokları üzerine yapılmış sanat eserlerinin oluşturduğu sanattır. Paleolitik’e bağlanabilecek kaya sanatı, Franko-Kantabrik bölgede yok denecek kadar azdır. Diğer bölgelerde bulunanlar ise duvar sanatı kadar gelişkin bir sanat görünümünde değillerdir. Bu sanat grubu, Paleolitik Çağ sonrasında Mezolitik’te yaygınlaşır. Paleolitik sonrasında gelişen bu kaya sanatının coğrafik dağılışı hissedilir derecede bölgesel bir sınırlanma ve gruplanma gösterir. Büyük bir çoğunluğu, İskandinavya’dan Ümit Burnu’na kadar uzanan, iğ biçiminde bir alanda toplanmıştır

Üst Paleolitik insanlarının yaşadıkları mağaraların dolgularının çeşitli tabakalarından küçük buluntularla birlikte ele geçen ve çoğu kez büyüklükleri 10 cm’yi geçmeyen taş, kemik boynuz ve diş gibi maddeler üzerine yapılmış olan tasvirlerin oluşturduğu bir sanat grubudur. Bu gruba giren eserler, duvar ve kaya resimlerinin aksine, kolaylıkla bir yerden diğer bir yere taşınabilirler.

İşaretler, sembolik sanat içine sokulabilecek görünümlerdir. Bütün Üst Paleolitik süresince küçük taşınabilir nesneler ve duvarlar üzerine çizilmişlerdir. Birçok mağarada hayvan figürlerinin üzerlerine ya da yanlarına yapıldıkları görülür. İşaretler genellikle boyalı resim ve kazıma resim teknikleriyle yapılmışlardır. Bu sembolik işaretlerin alçak kabartma tarzındaki ender tasvirlerinden biri, Laussel Venüs’ünün elinde tuttuğu boynuz figürüdür.

Paleolitik sanatçılar, hayvan figürlerini büyük bir ustalık ve değişik tekniklerle işlemişlerdir. Bu tasvirleri, taşınabilir nesneler üzerine işledikleri gibi mağaraların duvarları, döşemeleri ve tavanlarına, açık havadaki kayalar üzerine de çizmiş, kazımış ve oymuşlardır. En sık olarak memeli hayvanların, bunlardan da genellikle iri av hayvanlarının tasvir edilmiş oldukları görülmektedir. Bunun nedeni, bu gruptaki hayvanların paleolitik insanın beslenmesinde oynadığı önemli roldür. Dolayısıyla paleolitik sanatçının konu seçişi rastgele olmayıp, temel faktöre bağlı bir dizi ikincil faktöre dayanmaktadır.

Kırmızı aşı boyası, prehistorik çağlarda üç farklı alanda kullanılmıştır: 1. Resim için boya elde etmede 2. Can vermek amacıyla cesetleri boyamada. Örneğin grup içindeki önemli bir kişi öldüğünde özel giysisiyle ile gömülür ve üstüne toz halindeki kırmızı aşı boyası serpilirdi, 3. Deniz kabuklarının boyanmasında. Bu kabuklar boyandıktan sonra mezarlara bırakılırlardı. Kırmızının bu denli yoğun olarak kullanılmasının nedeni, bu rengin yaşamsal sıvı olan kana benzemesindendir. Kırmızı rengi kullanan prehistorik sanatçı, rengi sürdüğü insan ya da hayvan figürinine hayat verdiğine ya da onu
canlandırdığına inanırdı. Sonuç olarak, kırmızı rengin kullanılışının simgesel bir anlamı vardır.

Görkemli duvar sanatı örneklerini içeren bu tip mağaralar, genellikle iskân edilmemişlerdir, buna karşılık birtakım ayinlerin gerçekleştirildiği tapınaklar olarak kullanılmışlardır. Bazı araştırmacılar buralara kutsal olmayan kişilerin sokulmadıklarını ileri sürerler. Bu durum, özellikle Üst Paleolitik’in son kültürü olan Magdaleniyen (Magdalénien) için söz konusudur. Buna karşılık Üst Paleolitik’in ilk kültürü olan ve sanatın ilk kez başladığı Orinyasiyen’de sanatçılar iskân görmekte olan mağaralarda çalışmışlardır. Pek ustaca bir başlangıcı olmayan Orinyasiyen duvar sanatı, gittikçe gelişerek yüksek bir seviyeye ulaşan Magdaleniyen sanatın bütün formlarına
öncülük etmiştir.

Paleolitik sanatta yoğun olarak işlenen hayvan türleri; bizon (Bos pricus), öküz (Bos primigenius), at (Equus prezewalski), mamut (Elephas primigenius), kıllı gergedan (Rhinocerus tichorhinus), ayı (Ursus spelaeus), mağara aslanı (Felis spelaeus), rengeyiği (Rangifer tarantus), alageyik (Cervus elaphus), antilop (Antilop saïga) şeklinde sıralanabilir. Kaplan bunlardan birisi değildir.

Bizonlar ise yoğunluk açısından atlardan sonra ikinci sırada yer  almaktadırlar. Beslenmede büyük ölçüde rolü olan bu hayvanın Yontma Taş Çağı insanının yaşamında özel bir yeri olduğunu çok sayıdaki tasvirinden ve mutfak kalıntıları arasından ele geçen çok sayıdaki kemik kalıntılarından anlamak olanaklıdır. Paleolitik plastik sanatının en ilginç örneklerinden biri, Tuc d’Audoubert (Tük Doduber) mağarasının dip kısımlarındaki taban killeri içine şekillendirilmiş olan erkek ve dişi bizon yüksek kabartmasıdır.

İlk uygarlıklar ve insanlık tarihinin besin üretimi öncesi evrelerini kapsayan insanlık tarihinin %99'undan fazla süren dönemini temsil eden çağ Paleolitik Çağ'dır. Doğru cevap B seçeneğinde verilmektedir.

Uygarlık tarihi sürecini başlatan ilk insanlar "Homo Habilis"lerdir.Uygarlık tarihi, insan soyunun yaklaşık 2,5 milyon yıl öncesinde, dünya ikliminin günümüzden tamamen farklı olduğu bir dönemde, ilk yontma taş aletinin Homo Habilis'ler tarafından üretmesiyle başladığı kabul edilmektedir. Doğru cevap C seçeneğinde verilmektedir.

Fransa'da Laussel'de bulunmuş olan "eli boynuzlu kadın" alçak kabartma örneğidir. Kalker bir blok üzerine oyulmuş, 45 cm. boyunda çıplak tasvir edilmiş kadın figürü şeklindedir. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.

Yontma Çağı sanatçısının boyayı uygulama yöntemlerinden pat halinde kullanımı günümüzdeki yağlı ve pastel boyanın ilk örneklerini oluşturmuştur. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.

Paleolitik sanatta, bir örnek hariç dağ, ova, yapmur ve güneş gibi doğa öğeleri yer almaz. Bunun sebebi insanların henüz tarım yapmamalarıdır. Doğru cevap D seçeneğinde verilmektedir.

Balık tasvirleri paleolitik sanatta yoğun olarak tasvir edilen hayvanlardan değildir. Genellikle ikinci derecede konu olmuşlardır. Bunun sebebi insanın daha çok güç avladığı ve avlanması tehlikeli olan hayvnanları resmetme yoluna gitmesidir. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.