TEKNOLOJİ VE AİLE

Teknoloji sözcüğü, Antik Yunanca’da zanaat beceri gibi anlamlara gelen “tekhne” kelimesine, bilgi anlamına gelen “logos” son ekinin eklenmesiyle oluşmuştur. Sonrasında tekhne kelimesi, Hint-Avrupa dillerinde “yapmak, elde etmek, üretmek, üretme becerisi” anlamını kazanmıştır. Bu nedenle bir şeyi üretmenin elde etmenin ya da yapmanın; hem bilgisi, hem de becerisi anlamına gelmektedir.

Her ne kadar günümüzde kimi zaman teknik ile teknoloji benzer anlamlarda kullanılmaktadırlarsa da bu iki sözcüğün anlamları farklıdır. Bir bakıma teknoloji, tekniğin toplumsallaşması anlamına gelmektedir. Teknik yerine teknoloji kullanıldığında, herhangi bir şeyi üretme, elde etme becerisinin ve üretmenin bilgisinin toplumsal bir bağlamda oluştuğu ve topluca kullanıldığı vurgulanmaktadır.

Önceleri teknoloji çoğunlukla bilimin bir parçası olarak görüldüyse de, günümüzde teknoloji bilimin önemli bir sonucu olarak kabul edilmektedir. Bilim ve teknoloji ayrılmaz bir iki olarak sürekli etkileşim halindedirler. Teknoloji bilimsel metodolojinin yaratıcı fikirle ve kullanışlılıkla harmanlanması olarak da tanımlanmıştır.

Bilgi, Türk Dil Kurumu sözlüğünde; “bilişim kurallarından yararlanarak kişinin veriye yönelttiği anlam” şeklinde tanımlanmaktadır. Başka bir deyişle, ham verinin yorumlanması ve veriye anlam yüklenmesi, onu bilgiye dönüştürmektedir. Dilimizde bilgi, hem yorumlanmış veri, hem de bireyin belleğinde önceden saklanmış bilgilerle ilişkilendirilerek yeni bilgi üretiminde kullanılabilecek niteliğe sahip veri anlamında da kullanılmaktadır.

Genel olarak toplum ve teknoloji ilişkisi ile ilgili iki temel görüş mevcuttur. Teknolojinin toplumdan bağımsız bir şekilde geliştiği ve ortaya çıkan ürünün toplumu dönüştürdüğü yönündeki ilk görüşe göre teknoloji, başta toplumsal dinamiklerden etkilenerek geliştirilen bir yapı arz ederken zamanla otonom gelişmesi içerisinde toplumsal dinamiklerinden kopmuş ve toplumu tek yönlü olarak dönüştürmeye başlamıştır. Bu görüş, teknolojinin politik ve ekonomik anlamda nötr ve tarafsızmış olduğu iddiasındadır. Bunun yanı sıra bu bakış açısı toplumu ve kültürü teknolojik gelişme karşısında etken, oluşturan, üreten durumundan; edilgen, tek yönlü olarak etkilenen, pasif bir konuma indirgemektedir.

Bu görüşe karşıt olan görüşe göre ise toplumun önemli bir takım ihtiyaçlarına istinaden, mevcut dönemin ekonomik durumu ve şartları sonucunda teknolojiler geliştirilmektedir. Bunun yanı sıra teknoloji ancak toplumun ihtiyaçlarına karşılık vermesi ile anlam ve önem kazanmaktadır. İcat edilen, üretilen nesne dönemin toplumsal ihtiyaçlarına cevap veremiyorsa bir değeri olmayacaktır. Bugüne dek buluşlar mevcut dönemin toplumsal ihtiyaçları bağlamında anlam ve değer kazanmıştırlar. Bazı durumlarda teknolojinin amacının dışında da kullanılabilmesi söz konusu olabilir. 

Akılda tutulması gereken önemli noktalardan biri teknolojik gelişimin arka planında yine üreten, bilen, düşünen ve tarihi, kültürel, politik ve ekonomik bütünlüğü ile bir toplum yatmakta olduğudur.

Toplumsal cinsiyet, kadın ve erkek arasındaki fiziksel farklılıkları ortaya koyan biyolojik cinsiyetten ayrı olarak, sosyokültürel temelli farkları temsil etmektedir. Toplumun kadın ve erkek olmaya yüklediği anlamları ve beklentileri ifade eder. Toplumun kadına biçtiği roller toplumda kadının sosyal, kültürel, politik ve ekonomik alanlarda erkeğe göre düşük konumda olmasına yol açmaktadır ki bunun ismi cinsiyet ayrımcılığıdır.

Amerikan tarihçi Basalla; “Teknolojinin Evrimi” isimli eserinde teknolojik gelişimle ilgili şu görüşleri savunmuştur:

1. Teknolojik icatlar her zaman için ilerlemeyi sağlar.
2. Teknolojik gelişmeler toplumsal alanda belirgin iyileşmeler sağlayarak uygarlığın gelişmesinde önemli katkı bulunur.
3. Uygarlık alanındaki ilerlemenin hızı ve verimi teknolojik gelişim sayesinde kesin bir biçimde ölçülebilir.
4. Teknoloji endüstrileşmiş batı ülkelerinde en yüksek seviyesine ulaşmış olduğundan uygarlık da batı ülkelerinde en gelişmiştir.
5. Teknolojik gelişim tamamen insan kontrolü altındadır,
6. Teknoloji doğayı insan yararına kullanma olanağı sağlamıştır.

Yazının icadı ile birlikte teknolojik icatların ve teknolojik gelişimlerin yok olma, kaybolma tehlikesi büyük ölçüde ortadan kalkmış ve teknoloji böylece nesilden nesile aktarılır olmuştur.

Milyonlarca yıl süren tarih öncesi dönem, oldukça uzun bir zaman sürecidir. Bilim insanları bu evreyi o dönemlerde yapılan araç, gereç, silah ve benzeri araçların yapımında kullanılan hammaddeye göre taş, bakır, tunç, demir diye gruplandırmışlardır. Yazının icadı ile birlikte bu teknolojik icatların ve teknolojik gelişimlerin yok olma, kaybolma tehlikesi büyük ölçüde ortadan kalkmış ve teknoloji böylece nesilden nesile aktarılır olmuştur.

Tarımın keşfi ile büyük bir atılım yaşanmış, yiyecek bulmak kolaylaşmış ve hayvanlar evcilleştirilmiştir. İnsanlık tarihindeki belki en eski ve en değerli icatlarından biri olarak gösterilen tekerlek, taş devrinin en büyük teknolojik başarısı olarak gösterilmektedir. Tekerleğin icadı ile birlikte hayvancılık ve tarım iyice yaygınlaşmış böylece yerleşik yaşam düzenine geçilmiştir.

Yerleşik düzene geçilmesiyle sosyal iş bölümü önem kazanmıştır. Yaş ve cinsiyet ayrımına dayalı iş bölümünde erkekler avcılık, kadınlar ve çocuklar toplayıcılık yapmakta, evin bakımı gençlere,
aletlerin yapımı ise yaşlılara bırakılmıştır. Tarım ve hayvancılığın ilerlediği yerleşik yaşama geçilen bu dönemde mağaraların köşelerine yapılan ambarlarda fazla yiyecekler saklanabilmiştir. Ateşin ustalıkla kullanılmasının ardından bakırın bulunuşuyla gıda hazırlamakta kullanılan çokça ev araç gereci icat edilmiş, bakırın kalayla birlikteliğinden keşfedilen tunç da silah ve alet yapımı için daha uygun, sert ve dayanıklı bir hammadde olmuştur. Sonrasında bugünkü Anadolu toprakları üzerinde yerleşmiş olan Hititler demiri cevherinden ayırmayı becerebilmişlerdir. Bu gelişim demir baltanın keşfiyle birlikte marangozluğun gelişmesine ön ayak olmuştur.

Sabanın keşfedilmesi tarım alanlarının genişlemesine imkan vermiş, tarım ürünlerinin bolca elde edilmesi tarım ürünlerinden işlenmesinin yolunu açmıştır. Yel değirmenleri tahılların öğütülmesi ve tanelerin ezilerek yağ üretiminin sağlanmasına yaramışsa da sonraları çıkrıkların döndürülerek enerji elde etmenin yolu olarak da kullanılmıştır.

Sanayi devrimi ilk olarak dokuma teknolojinin gelişimine bağlı olarak İngiltere’de gerçekleşmiştir. Endüstri devriminde ikinci teknolojik gelişim demir ve çelikte olmuştur. Büyük işlemlerle edilen demir, her sahada kullanılmış birçok aracın malzemesi haline gelmiştir. Sanayi devrimi, devasa fabrikaların ürettiği devasa boyuttaki ürünün taşınması gerekliliği nedeniyle ulaşım ve taşımacılık alanındaki teknolojik gelişimleri hızlandırmıştır. Bu dönemde demiryolu taşıyıcılığında büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. 

Elektriğin keşfiyle insanlar evlerinde, işyerlerinde ve sanayide elektrikten her yerde yararlanır duruma gelmişlerdir. Dikiş makinasının icadı, endüstride ve evlerde giysi üretimi yapılmasını ve daha ucuza giyinmeyi sağlamıştır. Günümüze yaklaştıkça enerji sektöründe petrol, nükleer yakıtlar, doğalgaz büyük ölçekte birincil kaynak haline gelmiştir. 15-20 yıl öncesine dek elektrik, belki de insan yaşamında en büyük değişime yol açan teknoloji olarak adlandırılmıştır. Evlerde kullanılan pek çok ev aracı ve sistem elektrik enerjisine bağlanmıştır. Bu da evlerde kullanılan araçların çeşitliliği ve yaygınlığını doğrudan etkilemiştir. Yirminci yüzyılın en hızlı gelişen dallardan biri elektronik endüstrisi olmuştur. Yirminci yüzyılın başlarında radyonun ve elektronik lambanın geliştirilmesi ile elektronik çağının temeli atılmıştır. 1926’da ilk televizyon gösterimi devreye girmiştir. Diğer taraftan kimya sanayindeki gelişmeler günlük yaşamda daha fazla sentetik madde kullanımının önünü açmış mobilyadan giyim kuşama, mutfak eşyasından, dayanıklı tüketim mallarının aksesuarlarına dek bir çok üründe sentetik maddeler kullanımı yaygınlaşmıştır.

Tarihte kabul edilen ilk aile türü klan ailesidir.

Klan, Durkheim’in belirttiği gibi, toplumun en küçük yapı birimi, bölünmesi mümkün olmayan en küçük topluluktur. Klanda hiçbir birey ötekinden daha değerli değildir.

Toplumların göçebe hayattan yerleşik hayata geçmesi ile ana ailesi ortaya çıkmıştır. İlkel dönemlerde özellikle avcılık ve toplayıcılıkla geçinen toplumlarda doğan çocukların yalnızca annelerinin kesin olarak bilinmesi nedeniyle soyun anneyle belirlendiği dönemdeki aile anaerkil ailedir. Ana ailesinde; annenin kardeşleri, çocukları ve diğer akrabaları aynı evde yaşarlar. Aile reisi, ananın erkek kardeşidir.

Teknolojik gelişmeler bu aile yapısında ciddi değişikliklere sebep olmuştur. Örneğin toprağın işlenebilir olması toplayıcılık ve avcılık döneminden, tarım ve hayvancılık dönemine geçişe neden olmuş dahası toprağın işlenmesi nedeniyle ortaya çıkartılan madenlerden silahlar yapılabilmiştir. Bu da toplumdaki kadın ve erkek rollerinin değişimine neden olmuştur. Yeni iş bölümünde kadının sağladığı güvenlik, barınma, çocuk bakımı gibi hizmetlerin önemi azalmış, erkeğin görevleri ön plana çıkmıştır. Bu teknolojik gelişim, ataerkil aile türünü ortaya çıkarmıştır. Özetle, toplayıcılık ve avcılık döneminden tarım ve hayvancılık dönemine geçilmesiyle birlikte aile kurumunun yapısı da doğrudan değişmiş, anaerkil aileden ataerkil aileye dönüşüm yaşanmıştır. Bu aile türünde baba otoritesi mutlaktır. Soy baba tarafından geçer. Kadın mirastan pay alamaz.

Bilişim, kullanıcılar için faydalı ve anlamlı hale getirilmiş veri anlamına gelmektedir. Bilişim sistemleri kavramı; bilginin toplanması, saklanması, işlenmesi ve dağıtılmasına hizmet eden sistemler bütünüdür.

Amerikan Ulusal Mühendislik Akademisi, 20. yüzyılda dünyayı şekillendirmiş en önemli teknolojik başarıları şöyle sıralamıştır:

1. Elektrik 2. Otomobil 3. Uçak 4. Su dağıtımı 5. Elektronik 6. Televizyon ve radyo 7. Tarımda makineleşme 8. Bilgisayarlar 9. Telefon 10. Soğutma sistemleri (klima ve buzdolapları) 11. Otoyollar 12. Uzay araçları 13. İnternet 14. Görüntüleme sistemleri 15. Küçük ev aletleri 16. Sağlık teknolojileri 17. Petrol ve kimyasal teknolojiler 18. Fiber optikler ve lazer 19. Nükleer teknolojiler 20. Yüksek verimli malzemeler

Etkili aile içi iletişim, aile üyelerinin karşılıklı olarak birbirlerini duygu ve düşüncelerini anlamaya çalıştığı türde bir iletişimdir. Etkili aile için iletişim sayesinde işbirliği, yardımlaşma dayanışma ve paylaşma davranışları pekişir. İyi bir iletişimin gerçekleştiği aile ortamında çocuklar kendilerini gerçekleştirebilir ve daha özerk daha bağımsız olarak yetişebilirler. Diğer yandan etkili bir iletişimin kurulamadığı, iletişim engellerin yer aldığı bir ailede çocukların uygun gelişimi engellenir.