AİLE İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Aile, anne – baba ve çocuklardan oluşan toplumun en küçük yapı taşı şeklinde tanımlanmaktadır.

Öncelikle aile evrensel bir kurum olmakla birlikte dünya genelinde işlevi, biçimi ve hangi üyelerden oluştuğu konularında oldukça fazla çeşitliliğe sahiptir. Herhangi bir kültüre göre yapılacak bir tanım, diğer kültürleri dışarıda bırakacak bir tanım olmaya mahkumdur. Kimi ülkelerde ailenin tanımı anne – baba ve çocuklar üzerine kurulurken, kimilerinde daha çocuk merkezli tanımlar yapılmakta, kimilerinde kan bağı bulunan aile büyükleri tanıma dahil edilirken, kimilerinde kan bağı bulunan aile büyükleri yanında manevi bağlarla aile büyüğü sayılan kişiler tanıma dahil edilmektedir. Ailenin
ortak bir tanımının yapılmasına engel nitelikte olabilecek bir başka husus ise tarihsel gelişim içerisinde ailenin, kişilerin aile kavramı konusunda yargıları, yapısı, aileyi oluşturan kişilerin yapı içerisindeki yerleri, bu kişilerin birbirleriyle iletişimleri ve işlevleri bakımından devamlı bir değişime uğramasıdır. 

Ailenin ne olduğu değil de ne olması gerektiğini
içine alan tanımlarda, ‘geleceğe güvenle ve umutlu
bakan’, ‘çocuklarına güvenen ve onları koruyan’,
‘sorumluluklarının farkında olan üyeleri barındı-
ran’, ‘aralarında açık iletişim bulunan üyelerden
oluşan’, ‘gerektiğinde esneyebilen’, ‘problemler
karşısında çözüm arayan’ şeklinde atıflara rastlanılmaktadır.

Kimi tanımlarda daha çok ailenin işlevi ön plana
çıkarılmaktadır. Bu tanımlarda ‘sevgi, bağlılık, ait
olma, mutlu olma gibi psikolojik ihtiyaçların karşı lanması’, ‘üyelerinin maddi ve manevi ihtiyaçlarının
giderilmesi’, ‘üyelerinin güvende olmasının sağlanması’, ‘üyelerinin birbirine karşılıksız olarak yardım etmesi’, ‘yakınlık, kızgınlık ve cinsellikle ilgili duyguların tatmin edilmesi’ gibi var olması gereken veya umut edilen işlevler ön planda tutulmaktadır.

Ailenin değişim ve dönüşümünde belirleyici etken, insanların duydukları gereksinimler ve bunları karşılama biçimleri, bu amaçla aralarında kurdukları ilişkilerdir. Bu değişim ve dönüşümde zorunlu olarak kadın ve erkeğin ailedeki yeri ve görevleri de değişmiştir. 

Aile içi egemenliğin ana ya da babada olmasına göre
a- Babaerkil aile
b- Anaerkil aile
c- Eşitlikçi aile şeklinde sınıflandırılmaktadır. 

Yerleşim yerine göre aileler
a- Gecekondu ailesi
b- Büyük kent ailesi
c- Kasaba ailesi
d- Köy ailesi şeklinde sınıflandırılmaktadır. 

Kadın veya erkeğin birden fazla kişi ile evlenmesi ile oluşan aile tipine poligamik aile denmektedir. Erkeğin aynı anda birden fazla kadınla evlenmesi ile oluşan tipine polijini, kadının aynı anda birden çok erkekle evlenmesi ile ortaya çıkan aile tipine ise poliandri denmektedir.

Ailenin birçok işlevi bulunsa da, özellikle çekirdek ailenin cinsel ihtiyaçların karşılanması, ekonomik işbirli ğinin sağlanması, üreme ve çoğalmaya uygun bir ortamının sağlanması, çocukların bakım ve eğitimlerinin gerçekleştirilmesi şeklinde dört temel ve
ortak işlevinin bulunduğu saptanmıştır.

Geleneksel geniş aile, birçok üyeden oluşur ve akrabalık bağları ile varlığını sürdürür. Kan bağına bağlı
bir aile tipidir. Geleneksel geniş ailede, anne – baba ailesiyle, bu anne – babanın evlatlarının evlenerek
kurdukları aileler birleşir ve böylece bu aile tipi ortaya çıkmış olur.

Geleneksel geniş ailede çocuklar öncelikle neslin devamını sağlama işlevleri bakımından öneme
sahiptirler. Elbette yaşları ilerledikçe üretime sundukları katkının giderek artacak olması çocukları
önemli kılan başka bir faktördür. Kimilerine göre,
çocuklara geleneksel geniş ailede, ailenin güvenliği
ve korunması bakımından da büyük önem verilmektedir. Ayrıca çocukların büyüdüklerindeki en
önemli sorumlulukları, geleneksel geniş ailenin
yaşlılarına bakmak olacaktır.

Boşanan kişilerin önemlice bir kısmı yeniden evlenmektedir. Bu evlenmeler ile ortaya çıkan ailelere
üvey aile denmektedir. Ayrıca bu tip ailelere, yukarıda
da belirtildiği gibi, çoklu modern çekirdek aile diyenler de vardır. Çocuklar açısından üvey ailelerde yetiş-
mek önemli sorunlara yol açabilmektedir.

Taygeldi ailesi karşı cinsiyetten çocukları bulunan dulların evlenmesi ile oluşur. Bu evlilik karşı
cinsiyetten olan bu çocukların da evlenmesi şartıyla
yapılır. Bu şekilde kurulan ailelerin ekonomik zorluklara karşı koruyucu olması kadar özellikle kırsal
kesimde yaşayan ve eşlerini kaybeden kişilerin ve
bu kişilerin çocuklarının aile kurma ihtiyaçlarını
karşılamak gibi bir işlevi de vardır.

Geleneksel geniş aile bir üretim ve tüketim birimidir. Gereksinime duyulan mal ve hizmetler bu aile tarafından üretilir ve tüketilir. Gelir tek elde toplanır ve giderler tek elden yapılır. Ayrıca, özellikle tarıma dayalı toplumlarda görüldüğü gibi bu ailede oldukça gelişmiş bir iş bölümü ve işbirliği vardır.

Geleneksel geniş aile üyeleri toplumsal statülerini ailelerinden alırlar. Kişiler öncelikle hangi aileye mensup oldukları üzerinde değerlendirilir, o ailenin
olumlu ya da olumsuz özelliklerinin yarattığı sonuçlardan etkilenirler.

Geleneksel geniş ailede, aile üyeleri tüm boş zamanlarını diğer aile üyeleriyle paylaşırlar. Eğlenme
ve dinlenme işlevi aile tarafından organize edilir. Düğünlere beraber gidilmesi, bayram ziyaretlerinin beraber yapılması veya misafirlerin birlikte karşılanması örnek olarak verilebilir. 

Geleneksel toplumlarda, çağdaş toplumlarda olduğu gibi bireyi koruyan çeşitli kurumlar olmadığı için, kişinin korunma işlevini de aile üstlenmiştir. Bu bağlamda aile hem maddi hem manevi anlamda koruyucu bir işlev görür. 

Biyolojik işlev, bütün aile tipleri için ortak bir işlevdir. Bütün toplumlarda şu veya bu düzeyde neslin devamını
sağlayacak çocukların doğması ve bu çocuklara bakımın verilmesi ancak aile yapısı içerisinde gerçekleşebilmektedir. 

İnsan doğduktan sonra genel olarak kültür şeklinde adlandırabileceğimiz dış çevre ile karşılaşmaya başladı-
ğında bu dış çevreye uyum sağlama çabası da başlamış olur. Bu sürecin ilk başladığı yer ailedir. Çocuklar aile ile girdikleri ilişki üzerinden uyum sürecini inşa etmeye başlamış olurlar. Bu inşa süreci çocuğa toplumsallaşma yolunda hangi bilgi, beceri, tutum, görgü ve değerlere sahip olması gerektiğini öğretir. Bu süreçte çocukların, hakları olduğu kadar sorumluluklarının da bulunduğunu anlaması gerekir. Geleneksel geniş ailede çocuklara meslek edindirme ile ilgili eğitim de aile içinde verilmektedir. Ancak modern çekirdek aile ile birlikte bu işlevsel sorumluluk eğitim kurumlarına devredilmiştir.

Aileler çocuklarının yetişmelerinde kendi dini yaklaşım ve pratiklerini çocuklarına aktarmaktadırlar. Geleneksel geniş aileler aktarmakla kalmamakta çocukların dini pratikleri yerine getirip getirmediklerini aynı zamanda denetlemektedirler. Modern çekirdek aile ile birlikte dini
eğitim kısmen toplumdan topluma değişmekle birlikte eğitim kurumları ve /veya başka kurumlara bırakılmış durumdadır.