AİLE VE ÇOCUKLA SOSYAL HİZMET

Çocuk evlerinin amacı, korunmaya muhtaç çocukları toplu yaşamın getirdiği olumsuzlukları
yaşamadan, topluma yararlı kişiler olarak yetiştirmektir.

Çocuğun yüksek yararı açısından önemli bir uygulama olan ‘çocuk evleri’; her ilin çocuk yetiştirmeye uygun bölgelerinde, tercihen il merkezinde, okullara ve hastanelere yakın, bağış olarak alınan ve özellikle lojman olarak kullanılan apartman dairesi veya müstakil dairelerde hizmet vermektedir. Sevgi evleri uygulamasından daha verimli bir hizmet olan çocuk evleri hizmeti; içinde komşuluk ilişkilerinin de bulunduğu 0-18 yaş grubu 6-8 çocuğun kalabileceği, anne ve abla modellerinin içinde bulunduğu bir uygulamadır.

Çocuk evleri ilk olarak çocuk grup evi adı altında Ankara İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğüne bağlı Çevre Eğitim Sağlık Sosyal Yardımlaşma Vakfı ile iş birliği protokolü ile 2000 yılında Ankara ilinde açılmıştır.

Çocuk Evleri Koordinasyon Merkezleri; çocuk evlerinin illerde planlanması, açılış ve işleyişine ilişkin her türlü işlemler ile harcamaların yapılması, takibi, denetlenmesi ve çocuk evleri arasındaki koordinasyonun sağlanması amacı ile oluşturulan merkezlerdir. Çocuk Evlerini tek bir merkezden yönetmek amacıyla illerde Çocuk Evleri Koordinasyon Merkezleri açılmıştır.

Koordinasyon Merkezinin Görevleri

Koruyucu aile ve evlat edindirme hizmetinden yararlandırılamayacak çocuklara öncelik tanımak,

Çocuklar arasında cinsiyet, yaş ve kardeş olma durumunu değerlendirmek, aynı evde kalması uygun bulunan en küçük ve en büyük çocuk arasındaki yaş farkının en fazla üç yaş olmasını, seçilecek çocukların kardeş olması durumunda ise yaş farkı aramamak,

Çocuk evine kabul edilen çocuğun uyumu için gerekli mesleki çalışmaları yapmak,

Çocuk evinde bakılan çocukların, çocuk evinden ayrılacak çocuğun, yeni yaşantısına hazırlanması, toplum içinde izlenmesi konusunda gerekli çalışmaları yürütmek,

Çocuk evinde hizmetin verimliliğini artırmak ve personelin çocukların özelliğine uygun davranış geliştirmelerini sağlamak amacıyla çocuk evi personeline eğitim programları ve seminerler düzenlemek,

Çocukların sağlık dosyalarının oluşturulmasını sağlamak,

Çocukların psikolojik, sosyal ve bedensel yönden gelişimlerinin sağlanması amacıyla sosyal, kültürel ve sportif etkinlikler düzenlemek.

5395 Çocuk Koruma Kanunu’nda, suç olarak tanımlanan bir fiili işlediği iddiası ile hakkında soruşturma veya kovuşturma yapılan ya da işlediği fiilden dolayı hakkında güvenlik tedbirine karar verilen çocuk ‘Suça Sürüklenen Çocuk’ olarak ifade edilmektedir. Aynı kanunda, bedensel, zihinsel, ahlaki, sosyal ve duygusal gelişimi ile kişisel güvenliği tehlikede olan, ihmal veya istismar edilen ya da suç mağduru çocuğu ‘Korunma ihtiyacı olan çocuk’ olarak tanımlamaktadır.

Emniyet Çocuk Şube Müdürlüğü "korunmaya muhtaç olan, ihmal ve istismara maruz kalan, bulunan, evden veya kurumdan kaçan, mülteci, refakatsiz, sokakta yaşayan, sokakta çalıştırılan, oturduğu yeri haber vermekten aciz, hakkında koruma, ıslah ve/veya tedavi tedbiri alınan, suça maruz kalan, suç işlediği şüphesi altında bulunan, kimliği tespit edilemeyen çocuklara yönelik” hizmetleri yürütmekle görevlidir.

Korunmaya ve yardıma muhtaç bir çocuk tespit edildiğinde öncelikle Cumhuriyet Savcısının talimatları alınır ve bu talimatla işlemler yürütülür. Tespit edilen çocukların öncelikle Çocuk Şube Müdürlüğünde görevli bir sosyal çalışmacı bulunuyorsa sosyal çalışmacı tarafından ön görüşmeleri yapılır. Bu görüşmede çocuğun korunmaya ve yardıma muhtaçlık durumu tespit edilmeye çalışılır. Ayrıca herhangi bir suça maruz kalıp kalmadığı araştırılır. Çocuğun bir suça maruz kalmadığı tespit edilirse varsa ailelerine ya da kanuni temsilcilerine bilgi verilir. Daha sonra kanuni temsilcisine teslim edilir. Bu kişilere ulaşılamazsa çocuk Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüne bildirilir ve bu kuruma bağlı İlk Kabul Merkezine teslim edilir. Çocuk ile sosyal çalışmacı tarafından yapılan görüşmede çocuğun bir suçun mağduru olduğu ya da herhangi bir suça karıştığı tespit edilirse Cumhuriyet Savcısına bilgi verilerek ve yine savcının talimatları doğrultusunda gerekli adli işlemlerine başlanır.

Koordinasyon merkezinin görevleri;

• Koruyucu aile ve evlat edindirme hizmetinden yararlandırılamayacak çocuklara öncelik tanımak,
• Çocuklar arasında cinsiyet, yaş ve kardeş olma durumunu değerlendirmek, aynı evde kalması uygun bulunan en küçük ve en büyük çocuk arasındaki yaş farkının en fazla üç yaş olmasını, seçilecek çocukların kardeş olması durumunda ise yaş farkı aramamak,
• Çocuk evine kabul edilen çocuğun uyumu için gerekli mesleki çalışmaları yapmak,
• Çocuk evinde bakılan çocukların, çocuk evinden ayrılacak çocuğun, yeni yaşantısına hazırlanması, toplum içinde izlenmesi konusunda gerekli çalışmaları yürütmek,
• Çocuk evinde hizmetin verimliliğini artırmak ve personelin çocukların özelliğine uygun davranış geliştirmelerini sağlamak amacıyla çocuk evi personeline eğitim programları ve seminerler düzenlemek,
• Çocukların sağlık dosyalarının oluşturulmasını sağlamak,
• Çocukların psikolojik, sosyal ve bedensel yönden gelişimlerinin sağlanması amacıyla sosyal, kültürel ve sportif etkinlikler düzenlemek.

E seçeneğinde belirtilen ifade ise sosyal çalışmacının görev, yetki ve sorumlulukları arasında yer almaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

İhtisaslaşma durumuna göre altı tip Çocuk Destek Merkezi sınıflandırılmıştır. Refakatsiz Sığınmacı Çocuklara Yönelik Çocuk Destek Merkezleri: 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 3. maddesinin birinci fıkrasının (m) bendinde tanımlanan refakatsiz çocuklara, aynı Kanun’un 66. maddesi gereğince hizmet veren merkezler oluşturulmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Çocuk polisi çocuğun suça maruz kalmaması için;
a. Çocukların çalışmaları mevzuatla yasaklanmış umuma mahsus ve umuma açık yerlerde çalıştırılıp çalıştırılmadığını kontrol etmek,
b. Çocuklara satılması mevzuatla yasaklanmış malların kendilerine satılıp satılmadığını araştırmak,
c. Çocukların girmesi mevzuatla yasaklanmış umuma açık yerlere girip girmediklerini araştırmak,
d. Mevzuata aykırı hareket ettiği tespit edilen yerler ve işletmecisi hakkında gerekli işlemlerin yapılması için ilgili birimlere bildirmekle görevlidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Duygusal/psikolojik istismar: Çocuğun ruh sağlığını ve gelişimini bozan, reddetme, aşağılama, tehdit etme, suçlama gibi söz ve davranışlara süreğen olarak maruz kalmasıdır. Sıklıkla diğer istismar biçimlerine eşlik eder. Doğru cevap C seçeneğidir.

Eğitsel faaliyetler için uzun süreli ayıklığın hedeflendiği SAMBA (Sigara, Alkol ve Madde Bağımlılığı Tedavi Programı) uygulanmaktadır. SAMBA programı denetimli serbestlikleortak bir çalışma ile yürütülür. Bu programın amacı: Alkol veya madde konusunda kişinin bilgilenmesini sağlamak, değişim motivasyonunu sağlamak, bulaşıcı hastalıklardan korunmayı sağlamak ve zarar azaltmak. Yinelemeyi engelleyecek becerileri kazandırmak, öfke ve stresle başa çıkma becerisini öğretmek, etkili iletişim yöntemlerini öğretmek, kişinin alkol/madde kullanımı ile ilgili düşünce hatalarının farkına varmasını sağlamak.

Klinikte çocuklar her hafta bir sorumluluk üstlenmektedir. Tedavi üç ayrı dönemden oluşmaktadır. İlk dönem ilişki kurma dönemidir. Bu dönemde mekâna alışma, kurallarla yaşamayı öğrenme ve tedavi ekibinin madde kullanan çocukla terapötik bir ilişkinin kurulması hedeflenmektedir. İkinci dönem ise değişim dönemidir. Bu dönemde motivasyon kazanma, başa çıkma yetileri, maddeden uzaklaşma sayılabilir. Üçüncü dönem ise geliştirme dönemidir. Bu dönem sosyal rehabilitasyonu, yani topluma geri dönme dönemidir. Tedaviden sonra izlem büyük önem taşımaktadır.

Bu servisteki meslek elemanları (sosyal çalışmacı ve psikolog) hükümlü veya tutukluya kuruma girişte şu hizmetleri vermektedir. Kuruma yeni gelen hükümlü-tutukluyla geçici kabul bölümünde ilk 3 gün içinde ilk görüşme yapılır ve kendisi ve kurumda yürütülen psikolojik hizmetler tanıtılır. Uzmana hangi durumlarda ve nasıl başvurabileceği anlatılır ve genel bilgiler ile varsa daha önce yaşadığı psikolojik rahatsızlıkları ve gördüğü tedaviler, herhangi bir madde bağımlılığı olup olmadığı gibi bilgiler alınır. Elde edilen bilgiler hükümlü-tutuklu tanıma formuna kaydedilir.

Çocuğa uygulanacak denetimin yöntemi, denetim görevlisince, sosyal incelemeyi yapan uzman veya mahkeme nezdindeki sosyal çalışma görevlisi ile birlikte, görevlendirmeyi takip eden on gün içinde hazırlanacak bir planla belirlenir. Denetim planı hazırlanırken şunlar dikkate alınır:
• Çocuk hakkında alınan tedbirin amacı, niteliği ve süresi,
• Çocuğun ihtiyaçları,
• Çocuğun içinde bulunduğu tehlike halinin ciddiyeti,
• Çocuğun ana ve babası, vasisi, bakım ve gözetiminden sorumlu kimse tarafından çocuğa verilen desteğin derecesi,
• Suça sürüklenmesi sebebiyle tedbir alınmış ise suç teşkil eden fiilin mahiyeti,
• Çocuğun görüşü.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Suça sürüklenen çocuk, ceza yasalarına göre suç sayılan bir davranışı ortaya koyan 18 yaşını doldurmamış kişidir. Çocuklar bireysel ve çevresel olmak üzere iki ana sebepten dolayı suç işlerler. Bireysel olarak çocuğun organik, biyolojik, fiziksel, psikolojik özellik- leri ve benlik oluşumları suç işlemek için ana kriterler görülmektedir.

İlk olarak 1937 yılında Edirne’de kurulan ve Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğüne bağlı olarak hizmet veren Çocuk Eğitimevleri açık cezaevi statüsünde Psiko-sosyal yardım servisi çalışmalarını “Standartlar Sistemi” çerçevesinde oluşturulan “İyileştirme Haritası” kapsamında yürütmektedir.

Ailesi olmayıp madde kullanan ve sokağa düşmüş ergen ve yetişkin bireylere yönelik 2003 yılına kadar kısa adı UMATEM olan Uçucu Maddeler Araştırma Tedavi ve Eğitim Merkezleri tedavi hizmetleri vermekteydi. 2003’ten sonra madde kullanım yaşının düşmesi ve ailesi olan çocukların da bu tür alışkanlıklar kazanmasının artından yeni yapılanmaya gidilerek sağlık bakanlığı kuruluşları bünyesinde hizmet veren ve kısa adı ÇEMATEM olan Çocuk ve Ergen Madde Bağımlılığı Araştırma ve Tedavi Merkezleri açılmıştır.