AİLE VE ÇOCUKLA SOSYAL HİZMET

Çocuk kelimesi Türk Dil Kurumu’nun Türkçe sözlüğünde; “(1) küçük yaştaki erkek veya
kız, (2) soy bakımından oğul veya kız, evlat, (3) bebeklik ile erginlik arasındaki gelişme döneminde bulunan oğlan veya kız, uşak, (4) genç erkek, (5) büyükler arasında daha az yaşlı olan kişi, (6) büyüklere yakışmayacak, daha çok küçüklerin yapabileceği gibi davranan kimse,
(7) belli bir işte yeteri kadar deneyimi ve yeteneği olmayan kimse” anlamlarında ifade edilmektedir (Türk Dil Kurumu, 2016a). Türk Dil Kurumu tarafından yapılan tanımlamalar incelendiğinde çocuk kavramının yaş, cinsiyet, biyolojik gelişim dönemi, davranış, bilgi ve beceri bağlamında tanımlandığı görülmektedir.
5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu’na (2005) göre çocuk “daha erken yaşta ergin olsa
bile, on sekiz yaşını doldurmamış kişiyi” ifade etmektedir. Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesi (1989) uyarınca, çocuğa uygulanabilecek olan kanuna göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç, on sekiz yaşına kadar her insan çocuk sayılmaktadır

Ergenlik, gelişim sürecinde çocukluktan ilk yetişkinlik dönemine geçiş dönemidir ve
yaklaşık on – on iki yaşlarından başlayarak on sekiz – yirmi bir yaşlarında kadar devam
eder. Ergenlik, kilo ve boydaki ani artış, vücut hatlarında değişiklik ve cinsel özelliklerin gelişimi gibi hızlı fiziksel değişimler gözlenir. Gelişimin bu döneminde bağımsızlık ve
kimlik arama belirgindir. Düşüncelerin daha mantıksal, soyut ve idealist olduğu görülür.
Aile dışında geçirilen zaman artmaya başlar (Santrock, 2014a, s.17). İlk ergenlik dönemi on iki – on dört yaşları arasında soyut düşünmenin başladığı ve cinsel olgunlaşmanın görüldüğü bir dönemdir ve ilk ergenlik döneminde olan çocuklar anne-babalarından bağımsızlık kazandıkça akranlarıyla ilişkilerini artırmak başkalarıyla daha fazla ait olma duygusu geliştirmek isterler. Geç ergenlik dönemi ise on beş – on dokuz yaş arasında, ergenlerin kariyer seçimini yapmaya başladığı çevreleriyle ilişki kurma becerilerini geliştirdiği döneme işaret etmektedir (Yazgan İnanç, Bilgin, Kılıç Atıcı, 2013, s.71).

Gelişim süreci biyolojik, bilişsel ve sosyoduygusal olmak üzere üç temel sürecin birbiriyle olan yoğun bağlantılarıyla devam eder (Santrock, 2014a, s.17). Biyolojik süreçler, bireyin vücudundaki fiziksel değişimlere işaret eder. Anne-babadan kalıtımla geçen genlerin, beyin gelişiminin, boy ve kilo artışlarının, motor beceri gelişimlerinin ve hormonal değişimlerin tümü biyolojik süreçlerdir. Bilişsel süreçler, çocuğun düşünce ve zekâ değişimlerini kapsamaktadır. Sosyoduygusal süreçler ise, bireyin duygularındaki, kişiliğindeki, başkalarıyla ilişkilerindeki ve sosyal çevrelerindeki değişimleri içermektedir. Anne-baba ile olan iletişim, akranlarla olan ilişkiler, sosyal etkinliklerden keyif alma ve cinsiyet rol yönelimi sosyoduygusal süreçlerle ilgilidir (Santrock, 2014b, s.15).

Aşağıdaki tablo çocuk haklarının uluslararası metinler bağlamında geçirdiği süreci
görmemiz açısından önem taşımaktadır

1921 Uluslararası Çocuk Koruma Birliği
1924 Cenevre Çocuk Hakları Beyannamesi
1959 BM Çocuk Hakları Bildirgesi
1975 Evlilik Dışında Doğan Çocukların Hukuksal Statüsü Hakkında Avrupa Sözleşmesi
1979 Uluslararası Çocuk Yılı
1980 Evlilik Dışında Doğan Çocukların Tanınmasına Dair Sözleşme
1985 Pekin Kuralları (Yargılama)
1989 Çocuk Hakları Sözleşmesi (Genel)
1990 Riyad Kuralları (Önleme)
1990 Havana Kuralları (İnfaz)
1996 Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi
1998 Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukuki Veçhelerine Dair Lahey Sözleşmesi
2000 ÇHS Ek Protokolleri
2001 Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair Sözleşme
2005 BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi’nin Mağdur ve Tanık Çocukları Kapsayan Adli Olaylara İlişkin
Rehber İlkeler
2007 Çocuk Hakları Komitesi’nin 10 Numaralı Genel Görüşü (Çocuk Adaletinde Çocuk Hakları)
2008 Avrupa Konseyi Çocukların Evlat Edinilmesine Dair Sözleşme (Gözden Geçirilmiş)
2010 Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin Çocuk Dostu Adalete Dair Rehber İlkeleri
(2010 – Rev.2011)
2011 Avrupa Konseyi Çocukların Cinsel Sömürü ve İstismara Karşı Korunması Sözleşmesi
2012 Çocuk Haklarına Dair Sözleşmeye Ek İletişim Usulü ile İlgili İhtiyari Protokol

Çocuk hakları, kanunen veya ahlaki olarak dünya üzerindeki tüm çocukların doğuştan
sahip olduğu, eğitim, sağlık, barınma, fiziksel, psikolojik veya cinsel sömürüye karşı korunma gibi hakları tanımlayan evrensel bir kavramdır

Birleşmiş Milletler çocuk suçluluğunun önlenmesi amacıyla bazı yönlendirici temel
ilkeleri, çocuk adalet sisteminin uygulanması hakkında asgari standart kuralları ve özgürlüğünden yoksun bırakılmış çocukların korunmasına ilişkin kuralları farklı tarihlerde kabul etmiştir. Bu kurallara ilişkin bilgilere aşağıdaki tabloda yer verilecektir

RİYAD KURALLARI
PEKİN KURALLARI 
HAVANA KURALLARI

Çocuk adalet sistemiyle yetişkin adalet sisteminin birbirinden ayrı tutulmasının iki önemli tarafı vardır (Baykara Acar,
2013, s.169-173; Mulvey ve Iselin, 2008, s:16):
• Çocuğun, yetişkinlerin kriminal davranışlarına ve olumsuz rol modellerine maruz
kalmasını önlemek,
• Çocuğa yarar sağlayacak müdahalelerde bulunarak suç davranışını hayatlarında
geride bırakmaları ve bunu sürdürmeleri için çocuklara şans tanımaktır

Çocuk Koruma Kanunu’nun beşinci maddesinde koruyucu ve destekleyici tedbirlerden bahsedilmektedir.
Koruyucu ve destekleyici tedbirler, çocuğun öncelikle kendi aile ortamında korunmasını
sağlamaya yönelik danışmanlık, eğitim, bakım, sağlık ve barınma konularında alınacak
tedbirlerdir. Söz konusu tedbirlerin yerine getirilmesi ile ilgili olarak;
• T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı,
• Milli Eğitim Bakanlığı,
• Sağlık Bakanlığı,
• Kamu kurum ve kuruluşlarından söz edilmektedir

Aile Mahkemelerinde Görevli Uzmanlar: Her aile mahkemesine; davanın esasına
girilmeden önce veya davanın görülmesi sırasında, mahkemece istenen konular
hakkında taraflar arasındaki uyuşmazlık nedenlerine ilişkin araştırma ve inceleme
yapmak ve sonucunu bildirmek, mahkemenin gerekli gördüğü hallerde duruşmada hazır bulunmak, istenilen konularla ilgili çalışmalar yapmak ve görüş bildirmek
ve mahkemece verilecek diğer görevleri yapmak üzere Adalet Bakanlığı’nca, tercihen; evli ve çocuk sahibi, otuz yaşını doldurmuş ve aile sorunları alanında lisansüstü eğitim yapmış olanlar arasından, birer psikolog, pedagog ve sosyal hizmet
uzmanı atanır