AİLE VE ÇOCUKLA SOSYAL HİZMET

Çocuk kelimesi Türk Dil Kurumu’nun Türkçe sözlüğünde; “(1) küçük yaştaki erkek veya kız, (2) soy bakımından oğul veya kız, evlat, (3) bebeklik ile erginlik arasındaki gelişme döne­minde bulunan oğlan veya kız, uşak, (4) genç erkek, (5) büyükler arasında daha az yaşlı olan kişi, (6) büyüklere yakışmayacak, daha çok küçüklerin yapabileceği gibi davranan kimse, (7) belli bir işte yeteri kadar deneyimi ve yeteneği olmayan kimse” anlamlarında ifade edil­mektedir (Türk Dil Kurumu, 2016a). Türk Dil Kurumu tarafından yapılan tanımlamalar incelendiğinde çocuk kavramının yaş, cinsiyet, biyolojik gelişim dönemi, davranış, bilgi ve beceri bağlamında tanımlandığı görülmektedir. 5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu’na (2005) göre çocuk “daha erken yaşta ergin olsa bile, on sekiz yaşını doldurmamış kişiyi” ifade etmektedir.

İlköğretim birinci sınıf, tipik olarak ilk çocukluk döne­minin sonuna denk gelir.

Geç ergenlik dönemi ise on beş - on dokuz yaş arasında, ergenlerin kariyer seçimini yapmaya başladığı çevreleriyle ilişki kurma becerilerini geliştirdiği döne­me işaret etmektedir.

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme

Çocuk hakları, “çocukların yaşları, güçleri, konumları ve içinde yaşadıkları koşullara bağlı olarak haksızlığa uğramalarının kolay olması dolayısıyla, toplumsal tehdit ve sömürüden kurtarılmaları ve uzak tutulmaları amacıyla tüm dünyada geçerli olması gereken kararlar demetidir.''

Yirminci yüzyıl “çocuk” kavramının daha çok tartışıldığı ve tüm dünyada önemli bir belge olarak kabul edilen Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin ortaya çıktığı bir dönemdir. Söz­leşmede; çocuğun yaşam hakkı, korunması ve gelişimi bakımından öncelikli bir kurum olarak aile ele alınmıştır.

Çocuk adaletini yetişkin adaletinden ayrı kılan esas, ço­cuğun gelişimi amacıyla korunmasını sağlamak ve cezalandırma yerine rehabilitasyona öncelik verilmesidir.

Çocuk Koruma Kanunu’nun beşinci maddesinde koruyucu ve destekleyici tedbirlerden bahsedilmektedir. Koruyucu ve destekleyici tedbirler, çocuğun öncelikle kendi aile ortamında korunmasını sağlamaya yönelik danışmanlık, eğitim, bakım, sağlık ve barınma konularında alınacak tedbirlerdir. Söz konusu tedbirlerin yerine getirilmesi ile ilgili olarak;

T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı,

Milli Eğitim Bakanlığı,

Sağlık Bakanlığı,

Kamu kurum ve kuruluşlarından söz edilmektedir.

Çocuk Mahkemeleri: Bu mahkemeler “çocuk mahkemesi” ve “çocuk ağır ceza mahkemesi” olarak kurulmuştur. Mahkemeler, hem suça sü­rüklenen çocuklarla ilgili yargılamaları yapmak, hem de Çocuk Koruma Kanunu ve diğer kanunlarda yer alan tedbirleri almakla görevlidir.

Maddi yaşam koşullarının çocuk sağlığına etkisinin araştırıldığı bir çalışmada, çocuk sağlığını tehdit eden en büyük riskin olumsuz ekonomik koşullar olduğu rapor edilmektedir. Yoksulluk çocuğun yaşam kalitesini düşürmektedir. Yoksul bölgelerde yaşayan çocuklar, zengin böl­gelerde yaşayanlara göre daha çok risk altındadır. Çocuğun ekonomik düzeyi, yaşadığı ev, mahalle ve kent bölgesel sınırları belirlemektedir. Görüldüğü üzere sosyal eşitsizlikler çocukların iyilik halinin önünde temel engellerdendir.

Çocukların refah düzeyini artıran sistemlerden ve en önemlilerinden birisi T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca verilen hizmetlerdir.

Çocuk kelimesi Türk Dil Kurumu’nun Türkçe sözlüğünde; “(1) küçük yaştaki erkek veya kız, (2) soy bakımından oğul veya kız, evlat, (3) bebeklik ile erginlik arasındaki gelişme döneminde bulunan oğlan veya kız, uşak, (4) genç erkek, (5) büyükler arasında daha az yaşlı olan kişi, (6) büyüklere yakışmayacak, daha çok küçüklerin yapabileceği gibi davranan kimse, (7) belli bir işte yeteri kadar deneyimi ve yeteneği olmayan kimse” anlamlarında ifade edilmektedir (Türk Dil Kurumu, 2016a). Türk Dil Kurumu tarafından yapılan tanımlamalar incelendiğinde çocuk kavramının yaş, cinsiyet, biyolojik gelişim dönemi, davranış, bilgi ve beceri bağlamında tanımlandığı görülmektedir. E seçeneğinde verilen tabir çocuk kavramı  "Belli bir işte yeteri kadar deneyimi ve yeteneği olan kimse" için değil aksine yeteneği ve deneyimi olmayan kimse için kullanılmaktadır.

Evlilik Dışında Doğan Çocukların Tanınmasına Dair Sözleşme 1980 yılında gerçekleştirilmiştir.

Çocuk hakları, kanunen veya ahlaki olarak dünya üzerindeki tüm çocukların doğuştan sahip olduğu, eğitim, sağlık, barınma, fiziksel, psikolojik veya cinsel sömürüye karşı korunma gibi hakları tanımlayan evrensel bir kavramdır. Ayrımcılığa uğrama ise bir hak değil hak kaybıdır.

Çocukların her türlü istismar, ihmal ve sömürüden korunmalarını gerektirir. Mülteci çocuklar için özel koruma, çalışan çocuklar için güvenceler, herhangi bir istismar veya sömürüye maruz kalmış çocukların korunması ve rehabilitasyonu gibi konuları ele almaktadır.

Çocukların tam potansiyellerine erişebilmeleri için neye ihtiyaç duyduklarını özetler; örneğin, eğitim, dinlenme, kültürel faaliyetler, bilgiye erişim, düşünce, vicdan ve din özgürlüğü gibi.

Hukuk kurallarını yorumlayarak vakalara uygular ve içtihat oluşturur. Uygulamaların hukuka uygunluğunu takip ederek gerekli durumlarda kurum kurallarında değişikliğe yol açabilir.

Cinsel suçlar; bir kimsenin vücut dokunulmazlığının ihlal edilmesi şeklinde ele alınmaktadır. Türk Ceza Kanunu, bu konuda çocuklara karşı işlenen suçları ayrı bir maddeyle düzenleyerek çocuğu cinsel yönden istismar eden kişilerin hapis cezası ile cezalandırılması gerektiğini ifade etmektedir.

Adalet Bakanlığı, çocuk adalet sisteminde görev yapan kurumlar arasında koordinasyonu sağlar

Türk Ceza Kanunu’nun 50. maddesinde belirtilen yaptırımlarda:

(1) Kısa süreli hapis cezası, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre;

a) Adlî para cezasına,

b) Mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hâle getirme veya tazmin suretiyle, tamamen giderilmesine,

c) En az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkânı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etmeye,

d) Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanmaya,

e) Sağladığı hak ve yetkiler kötüye kullanılmak suretiyle veya gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılarak suç işlenmiş olması durumunda; mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, ilgili ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınmasına, belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanmaya,

f) Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılmaya çevrilebilir.

Çocuk refahı, çoğu zaman çocuklara yönelik sosyal politika ve hizmetler olarak da tanımlanmaktadır. Çocuk refahı deyimiyle ile; çocukların iyi olma hâllerinin tam anlamıyla sağlanmış olması anlaşılmalıdır. Çocukların iyi olma halinin sağlanması, maddi durumlarının iyileştirilmesinin yanında özel haklarını gözeten spesifik politikalardır. Çocuk dostu özel sosyal politika ve hizmetler kapsamına giren başlıca hedef konuları aşağıda sıralanmıştır (UNİCEF, 2013, s.5):

• Cinsiyet ayrımcılığı yapılmaksızın çocuklara sevgi, merhamet ve özen gösterilmesi,

• Fiziksel ve zihinsel açılardan kendilerinin sağlıklı bir ortamın sunulması,

• Beceri ve yeteneklerini geliştirebilme imkânlarına sahip olmaları, • Güvenli, sağlıklı ve sorunsuz evler ve ortamlarda yaşamaları,

• Öğrenme, oyun, boş zaman, toplumsal ve kültürel yaşam olanaklarından yararlanıp kişiliklerini geliştirebilmeleri,

• Bilgi edinip kendi kimliklerini ve görüşlerini dile getirebilmeleri ve kendi özel yaşamlarını etkileyecek kararlara katılabilmeleri,

• Yetişkinlerin veya başka çocukların şiddetinden, ihmalinden sömürüsünden veya ayrımcılığından korunmaları,

• Psikolojik sorunlar ve risk teşkil eden tutum ve davranışlardan uzak bir ortamda bulunmaları