AİLE VE ÇOCUKLA SOSYAL HİZMET

Kapalı Aileler
Genellikle “geleneksel aileler” olarak bilinirler. Ailede kararları alan bir lider ve hiyerarşik yapı söz konusudur. Ebeveynlik otoriteye dayalıdır. Bu aileler iyi işlediğinde kurallar ve sınırlar belli olur ancak aile üyelerinin kendine has özellikleri görmezden gelinir. Birey değil grup önemlidir. Ailede kontrolü sağlamak için katı kurallar konur ve daha az hoşgörü vardır. Aile üyelerinin birbirleriyle olan sınırları iç içe geçmiştir. Bu tür aileler yardım için geldiğinde beklentileri kendilerine daha çok bir “koç veya uzman” olarak davranılmasıdır. Ancak bu şekilde güvenebilirler.

Türkiye’de aile yapısının dönüşümü sürecinde etkili olan üç önemli gelişme söz konusudur.
Sosyoekonomik değişim: Kentleşme ile ekonomik yaşamda sanayi ve hizmet sektörlerinin ön plana çıkması, kadının ücretli istihdam sürecine dâhil olması, kişi başına düşen gelirin artması.

Demografik dönüşüm: İlk evlilik yaşının yükselmesi, evlilik içi doğurganlık kontrolünün artması, ilk çocuğa sahip olma yaşının yükselmesi, doğurganlık seviyesinin iki çocukla sınırlanması, ideal çocuk sayısı ile sahip olunan çocuk sayısı arasındaki makasın daralması, boşanma hızlarının artması ve doğumda yaşam beklentisinin artması.

Düşünsel değişim: Düşünsel faktörlerin yani insanların normatif duruşlarının, dinî ve ahlaki değerlerinin, tutumlarının, özgürlük ve eşitlik hakkındaki fikirlerinin, bireysellik karşısındaki konumlarının, çocuk sahibi olmaya ve aileye dair algı ve inanışlarının en az yapısal faktörler kadar etkili olduğunu iddia etmektedir.

Eş Seçimi ve Ailenin Kurulma Evresi
Eş seçimi sağlıklı bir ailenin oluşmasında ilk ve en önemli koşuldur. Eş seçimine ilişkin literatürde çeşitli yaklaşımlar yer almaktadır. Şüphesiz, bireylerin hazıroluşlukları, karşılıklı uyumları ve evliliğe istekli olmaları bundan sonraki süreci etkileyecek ve belirleyecektir. Bu süreçte önemli olan karşılıklı olarak doyurucu bir eş sistemi geliştirebilmektir.

Yapısal-İşlevselci Aile Kuramı, Talcott Parsons tarafından geliştirilmiştir.

Bilişsel-davranışçı aile danışmanlığında bir aile danışmasının aile üyelerine kazandırmak istedikleri amaçlar şöyle sıralanabilir:
• Diğerlerinin ne istediğini açık ve doğrudan sorabilme
• Olumlu ve olumsuz geri bildirimleri hem algılamayı hem de karşılık vermeyi öğrenme
• Benliği yıkıcı davranış ve düşünceleri fark ederek, değiştirmeyi isteme
• Atılgan ve iddialı olmayı öğrenme
• Suçluluk hissetmeden kendini ifade edebilme
• Olumlu öz-disiplin yollarını geliştirme
• İletişim becerileri ve sosyal becerileri geliştirebilme
• Çeşitli sorunlar karşısında çatışma çözme yollarını öğrenme

Bilişsel-davranışçı aile kuramının güçlü yönleri araştırma sonuçlarına dayalı olması, gözle görülür davranışlar üzerinde durması, düşünce ve davranışları değiştirmenin daha somut ve kolay olması, kolay anlaşılır ve kısa süreli olmasıdır. Zayıf yönleri ise deneysel sonuçların uzun süreli ya da genel olmaması, profesyonel ile müracaatçı arasındaki ilişkinin hiyerarşik olması, duygulara fazla odaklanmaması nedeniyle insancıl olmaması şeklinde sıralanabilir.

Bilinçaltı güçlerin aile ve evlilik hayatına etkisine Psikodinamik/Psikoanalitik Aile Kuramı tarafından dikkat çekilmektedir.

Psikanalitik aile danışmasında kullanılan tekniklerin bazıları transferans, rüya analizi, yüzleştirme, güce odaklanma, yaşam hikâyesi, tamamlama olarak sayılabilir. Diğer taraftan rol oynama gibi  yaşantısal çalışmalar insancıl aile kuramının temel müdahale stratejilerinde yer alır.

Kadının insanlık tarihi boyunca aile içinde ve dışında üstlendiği rolleri ele alan feminist kuram aile içi ilişkiler bağlamında da uygulayıcıların yararlandığı bir kuram olmuştur. Bu kuram; aile içi ilişkileri ve çatışma kaynaklarını, sömürü, patriyarki ve cinsiyet kavramları çerçevesinde ele alır.

Psikanalitik kuram, sağlıklı kişilikten çok hastalıklı kişiliğin nasıl oluştuğunu açıkladığı, hastalık ve yetersizlikler üzerine odaklandığı, objektif verilere dayanılmadığı, geçerli ve güvenilir kaynaklar kullanılmadığı, kişilik gelişiminde yaşamın ilk altı yılına özel bir önem verilerek, daha sonraki dönemlere ait yaşantıların fazla önemsenmediği gibi eleştirilerle karşı karşıya kalmıştır. Kuramın güçlü yönleri ise bilinçaltı güçlerin aile ve evlilik hayatına etkisine dikkat çekmesi ve aile üyelerinin şimdiki yaşantılarının geçmişteki, özellikle çocukluk yıllarındaki temellerine inerek aile üyelerinin bu konuda bilinçlenmesini sağlaması olarak sayılabilir.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2014), “Türk Aile Yapısı Araştırması” sonuçlarına
göre son 50 yıl içinde Türkiye’deki aile yapısında çok önemli değişimler meydana gelmiştir. Bu değişimler aşağıda on başlık altında özetlenmiştir:
1. 1980’li yılların ortalarına kadar dirençli bir yapı göstererek %25 seviyesinde kalan geniş aile, bu tarihten itibaren yaşanan çok güçlü sosyoekonomik ve demografik dönüşümlerin sonucu olarak direncini kaybederek 2010 yılına doğru gelindiğinde %12 seviyesine kadar gerilemiştir. Geniş ailenin direncinin kırılarak
hızlı bir şekilde azalma sürecine girmesinin temel olarak geniş ailenin en önemli
alt aile biçimi olan ataerkil dirençli yapısının ortadan kalkması ile ilişkili olduğu
görünmektedir.

Birincisi, aileyi aile üyelerinden birinin fikrine dayanarak onun duygu ve hayallerine göre tanımlamaktır. Bu tanım daha çok psikiyatride kullanılır. Bu tanımlama biçimine konu olan aile üyesinin duygu, algı ve beklentileri aile üyeliğini tanımlamaya yardımcı olur. İkincisi ise aileyi, nükleer ve geniş yönüyle sosyal bir kurum olarak ele almadır. Burada özel bir aileden değil geniş ve kültürel olarak tanımlanan bir aileden söz edilmektedir. Bu tanımlama biçimi Sosyoloji ve Sosyal Psikoloji tarafından kullanılır. Örneğin Sosyoloji Sözlüğü’nde aile, “Nüfusu yenileme, milli kültürü taşıma, çocukları sosyalleştirme, ferdi yalnızlaştırmama, ekonomik, biyolojik ve psikolojik tatmin işlevlerinin yerine getirildiği bir sosyal kurum” (Erkal ve Baloğlu, 1997) olarak tanımlanmıştır. Le Play’e göre fizikçi için atom, biyolog için hücre ne ise sosyolog için de aile odur (Pembecioğlu, 2006, s. 9). Horkheimer ise aileyi birey ve toplumu birbirine bağlayan en önemli araç olarak görür (Bulut, 2010, s. 13). Üçüncü tanımlamada ise aile küçük bir grup olarak ele alınır ve küçük grup davranışının ele alındığı Sosyal Psikoloji tarafından incelenir. Dördüncü tanımda ise aile, toplumun değerleri ile sınırlı bir grup olarak ele alınır. DPT “Türk Aile Yapısı Özel İhtisas Komisyonu” tarafından verilen aile tanımına göre aile; kan bağlılığı, evlilik ve diğer yasal yollardan, aralarında akrabalık ilişkisi bulunan ve çoğunlukla aynı evde yaşayan bireylerden oluşan; birey cinsel, psikolojik, sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarının karşılandığı, topluma uyum ve katılımlarının sağlandığı ve düzenlendiği temel bir toplumsal birimdir. Doğru cevap E'dir.

Aile genel olarak “Evlilik, soy ya da evlat edinme yoluyla bir araya gelip ortak bir evde yaşayan insan grubu” şeklinde tanımlanır. Doğru cevap C'dir.

Aile şekillenmiş sosyal yapıların en küçüğüdür. Doğru cevap E'dir.

Ailenin işlevleri en genel anlamda;

Biyolojik (üreme, cinsellik ve neslin devamı gibi)

Sosyal (statü sağlamak, çocukların eğitimini planlamak, eğitim vermek, boş zaman

faaliyetlerini gerçekleştirmek gibi)

Psikolojik (aile üyelerinin birbirini koruması ve karşılıklı sevgi ortamı yaratmak gibi)

Ekonomik (ekonomik ihtiyaçları karşılamak, çalışma gibi) olarak özetlenebilir. Doğru cevap B'dir.

Sistem yaklaşımına göre, ailenin yerine getirmesi gereken görevler şöyle sıralanabilir: Kimlik görevlerini yönlendirme, sınırları düzenleme, ailenin duygusal atmosferini yönetme, aile yapısında meydana gelen değişimi yönetme. Doğru cevap E'dir.

Collins, Jordan ve Coleman göre ailelere yönelik bazı inanç ve kanıları şöyle sıralamaktadır:

İşlevlerini yerine getirebilen (işlevsel) sağlıklı ailenin özellikleri şöyle özetlenebilir:

Büyük (Geleneksel) Aile Çoğunlukla kırsal  kesimde yaşayan,  ekonomik ve kültürel değerlerle şekillenen, akrabalık ilişkileri oldukça güçlü olup üye sayısı açısından da kalabalık olan aile biçimdir.

Birleşik/Bütünleşik aile: Evlenen tüm oğulların eş ve çocuklarıyla baba evinde birlikte yaşamaları ile oluşan aile biçimine denir. Doğru cevap B'dir.