AİLE VE ÇOCUKLA SOSYAL HİZMET - Deneme Sınavı - 23

Risk altındaki çocuk, fiziksel ve psikolojik gelişimleri ve kişisel güvenliği tehlikede olan; ana babasız, bakıcısı tarafından terk edilmiş; fuhuş, dilencilik, alkollü içkiler veya uyuşturucu madde kullanma gibi sos al tehlikelerle ve kötü alışkanlıklara karşı savunmasız bırakılan çocuk olarak tanımlanabilir. Genel olarak sosyoekonomik yetersizlikler, alkol ve madde bağımlılığı, ağır koşullar altında çalıştırılma, ihmal ve istismar, suça sürüklenme gibi sorunlar risk altındaki çocukların karşı karşıya oldukları ya da içinde yaşadıkları tehlikeleri ifade etmektedir.

Çocukları Sokakta Bekleyen Riskler ve Tehlikeler

• Şiddet: Diğer insanlar ve arkadaşları tarafından uygulanan şiddet
• Madde Bağımlılığı: Sigara, Alkol, Tiner, Bali, Hap vb gibi Uyuşturucu maddeler
• Suça Karıştırılma: Yaşamak için hırsızlık, adam yaralama ve suç örgütlerine katılmaya zorlanma
• Sağlık sorunları: Madde kullanımı ve olumsuz yaşam koşullarından kaynaklanan fiziksel ve ruhsal sağlık sorunları
• Cinsel İstismar ve Ticari Cinsel Sömürü Aracı Olarak kullanılma: Taciz, tecavüz, fuhuşa sürükleme

Sokak Çocuklarının Korunması ve Rehabilitasyonu İçin Sosyal Hizmet Uygulamaları
• Ebeveyn bilinçlendirilmesi
• Ailedeki çalışmayanlara iş imkanı sağlama
• Yaşı çalışmak için uygun olan çocuklara meslek edindirme
• Koruyucu aile uygulaması
• Çocuk ve gençlik merkezleri
• Toplumla Çalışma Uygulamaları
• ALO 183
• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın Sokakta Yaşayan/Çalıştırılan Çocuklara Yönelik Hizmet Modeli

İstismara uğrayan çocuktaki bazı özellikler istismarı kolaylaştırmaktadır. Bu risk faktörlerini taşıyan çocuklar çoğunlukla fiziksel şiddete maruz kalmaktadırlar. Genellikle her yaşta çocuk istismarla karşı karşıya kalmakta ise de yaş küçüldükçe istismara uğrama olasılığı ve istismarın çocuk üzerindeki olumsuz etkisi artmaktadır. Çocukla ilgili risk faktörleri şu şekildedir (Yalçın, 2011):
• Çocukta hiperaktivite, tik, kekemelik
• Engelli çocuk (fiziksel sakatlık, doğumsal anomaliler, zeka geriliği )
• Sürekli veya aşırı ağlayan çocuk
• Çocukta davranış bozuklukları
• Çocukta okul başarısızlığı
• Anti sosyal arkadaş grubu
• Bazı toplumlarda kız çocuğu olmak
• Gebe annenin diğer çocuğu olmak
• Az uyuma ve uyku düzensizlikleri
• İkiz, üçüz çocuklardan biri olmak
• Düşük doğum ağırlıklı ve/veya prematüre çocuklar
• Çocuğun beklenen, istenen cinsiyette olmaması
• Yemek yemeyen iştahsız çocuk veya aşırı iştahlı çocuk
• Gece işemeleri (enüresis)
• Kronik hastalıklar ve çocukluk travmaları

Toplumla ilgili risk faktörleri ise şu şekildedir:
• Yoksulluk
• Sosyal eşitsizlikler (cinsiyet ile ilgili eşitsizlikler: kız çocuklarının okula gönderilmemesi,
• 13-14 yaşında evlendirilmeleri vb. o toplumda uygulanan ve normal kabul edilen durumlar
• Korunmaya yönelik yasa olmaması veya uygulanmasındaki aksaklıklar
• Çocuğa verilen değerin az olması
• Organize şiddet (silahlanma, suç hızında artma, büyük sosyal çatışmalar, iç ve dış savaş çocuk istismarının yaşanmasını kolaylaştıran faktörlerdendir.
• Şiddetin sosyal kabul edilebilirliğinin artması (dayak cennetten çıkmadır vb.)
• Kültürel normlar (kadın ve erkeklerin rolleri, ebeveyn-çocuk ilişkileri ve aile içi
ilişkilerin gizliliği ile ilgili kültürel normlar, ailelerin tercihlerini belirleyen kültürel
değerler ve ekonomik güçler)
• Çocuk-aile politikaları (ebeveynin çocuğu terk etmesi, annenin çalışması, çocuğun bakımının sağlanamaması vb.)
• Sosyal bağlantılar ve komşuluk ilişkilerinin düşük olması

Ludwig’e göre (2006) fiziksel istismar; birincil olarak ihmal sonucu, (1) çocuğun güvenliğinin tehlikeye girmesi, (2) çocuğun fiziksel yeteneklerinin geçici ya da kalıcı olarak zarar görmesi, (3) sürekli tekrarlandığı anlaşılan ve tanımlanamayan fiziksel yaralanma belirtilerinin gözlenmesidir.
Bir erişkinin itaati sağlama, cezalandırma ya da öfke boşaltma amacı ile elle ve/veya aletle çocuğun vücudunun herhangi bir yerine iz bırakacak şekilde şiddet uygulayarak çocuğa bir zarar verilmesidir.
Vücutta fiziksel hasara neden olan kırıkların, yanıkların ve benzeri her türlü lezyonların ortaya çıkmasına yol açan istismar türüdür. Belirlenmesi en kolay olan istismar çeşididir.

Reddetme: Yetişkin bireyin çocuğun ihtiyaçlarını karşılamaması, o yokmuş gibi davranması, yardım taleplerini reddetmesi, çocuğa bir işe yaramadığı duygusunu vermek, evdeki her hatadan sorumlu tutarak günah keçisi yapmak, fiziksel temastan kaçınmak…
Tek başına bırakmak: Ebeveynin çocuğu toplumsal ilişkilerden ve kendinden uzak tutması, bu tür ilişkiler için fırsat sağlamaması hatta engellemesi,
Yıldırma: Ebeveynin sözel veya fiziksel saldırılar ile çocuğu korkutması, tehdit etmesi, gözdağı vermesi,
Suça yöneltme: Çocukların antisosyal davranışlara yöneltilmesi, buna özendirilmesi, kötü örnekler
Duygusal tepki vermeyi reddetme: Çocuğun sağlıklı olarak hem duygusal hem de sosyal gelişimini sağlayacak tepkilerin verilmemesi
Aşağılama: Çocuğun küçük düşmesine neden olacak, onurunu zedeleyecek davranışlarda bulunması, başkalarının yanında azarlama, yetersizlik duygusu uyandıracak takma isimlerle çağırma…
Kendi çıkarına kullanma: Ebeveynin kendi çıkarları için çocuğu kullanmasıdır. Çocuğun evlilik güvencesi olarak kullanılması gibi.
Vaktinden önce yetişkin rolü verme: Çocuktan gerçekçi olmayan başarılar beklenmesi, yaş gelişimine uygun olmayan sorumlulukların verilmesi.

Aile açısından çocuğu suça iten etkenler şunlardır:
1. Sağlıksız aile içi ilişkiler
2. Parçalanmış aileler
3. Ailede suçlu kişilerin varlığı
4. Aile içi şiddet

Danışmanlık tedbiri; çocuğun bakımından sorumlu olan kimselere çocuk yetiştirme konusunda; çocuklara da eğitim ve gelişimleri ile ilgili sorunlarının çözümünde yol göstermeye,
b. Eğitim tedbiri; çocuğun bir eğitim kurumuna gündüzlü veya yatılı olarak devamına; iş ve meslek edinmesi amacıyla bir meslek veya sanat edinme kursuna gitmesine veya meslek sahibi bir ustanın yanına yahut kamuya ya da özel sektöre ait
işyerlerine yerleştirilmesine,
c. Bakım tedbiri; çocuğun bakımından sorumlu olan kimsenin herhangi bir nedenle görevini yerine getirememesi hâlinde, çocuğun resmî veya özel bakım yurdu ya da koruyucu aile hizmetlerinden yararlandırılması veya bu kurumlara yerleştirilmesine,
d. Sağlık tedbiri; çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığının korunması ve tedavisi için gerekli geçici veya sürekli tıbbi bakım ve rehabilitasyonuna, bağımlılık yapan maddeleri kullananların tedavilerinin yapılmasına,
e. Barınma tedbiri; barınma yeri olmayan çocuklu kimselere veya hayatı tehlikede olan hamile kadınlara uygun barınma yeri sağlamaya öncelik tedbirlerdir.

Kurum tiplerini kapalı ve açık tip kurumlar diye iki kısma ayırabiliriz.
1. Kapalı Tip Kurumlar: Çocuğun dış dünya ile ilişkisinin neredeyse tamamen kesildiği kapalı tip kurumlarda barınma, okul, hastane sinema vs. tüm imkânlar hep aynı mekân içinde gerçekleştirilmektedir.
2. Açık Tip Kurumlar: Bakıma muhtaç çocukların okul, hastane, sinema gibi ihtiyaçları toplum içinde yer alan kurumlardan sağlanmakta, bu yolla çocukların toplum ile olan bağı kuvvetlendirilmeye çalışılmaktadır. Açık kurumlar, çocukların gelişimi açısından daha uygun bir bakım yöntemidir.

1. Kışla Tipi Kurumlar: Çocukları toplumdan ve (var olduğu takdirde) ailelerinden soyutladığı için uygun bulunmayan bu kurum tipinde, çocukların hem bakımlarının hem de mesleki eğitimlerinin bir arada gerçekleştirildiği büyük binalar inşa edilmektedir. Çok sayıda çocuğun barındığı bu kışla tipi yapıların ortaya çıkardığı çok sayıdaki sakıncalar nedeniyle bu tür hizmetler zamanla daha küçük ve sevimli binalarda sürdürülmeye başlanmıştır. Artık bu tür kurumlar dönüştürülmektedir.
2. Okul Tipi Kurumlar: İkinci basamakta yer alan kurumlar ise asıl amacı genel eğitim–öğretim kurumları dışında kalan, zihinsel engelli, işitme engelli, suçlu ya da uyumsuz çocukların eğitim–öğretimine tahsis edilmiş olan kurumlardır.
3. Site Tipi Kurumlar: Kışla tipi kuruluşlarda kalan çocuklardan daha az korunmaya muhtaç çocuğun kalabileceği, küçük müstakil binalardan oluşan ve eve benzeyen sitelerdir.
4. Ev Tipi Kurumlar: Kurumsal gelişim sürecinde gelinen son aşama ise az sayıda (6–8) çocuk grubuna yönelik olan, büyük yatakhaneler ile yemekhaneler yerine küçük odalarda yatılan ve küçük odalarda yemek masalarında yemek yenilen ünitelerden teşekkül etmektedir.

Kurum bakımının bazı sakıncaları vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:
• Her çocuk şefkate ve kendine yakın olan birinin sevgi, anlayış ve güvencesine muhtaçtır. Bunun için özel eşyaları, odası olmalı, alışveriş yapabileceği, arkadaşlarını kabul edebileceği ekonomik olanakları bulunmalıdır. Ne var ki kurum bu olanakları ona sağlayamaz.
• Kurumda anne özlemi ya da sık sık bakıcının değişmesi söz konusu olup bu durum çocuk üzerinde olumsuz etki yaratmaktadır.
• Kurumun geniş binaları, koridor ve merdivenleri, gürültü olmasına olanak vermekte ve bu durum çocuğu huzursuz kılmaktadır.
• Bazı çocukların (özellikle 3 yaşından küçük çocukların) özel bakıma ve anne kucağına ihtiyaçları vardır. Kurum bakımı ise bu ihtiyacı karşılayamaz.

13–18 yaş arası korunmaya muhtaç gençlerin himaye edildiği, bakıldığı, bir iş veya meslek sahibi edildikleri, ASPB’na bağlı olarak faaliyet gösteren yatılı sosyal hizmet kuruluşları yetiştirme yurtlarıdır.

Evlat Edinme Şartları
• Küçüğün, evlat edinen tarafından en az bir yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması,
• Evlat edinmenin her hâlde küçüğün yararına bulunması ve evlat edinenin diğer çocuklarının yararlarının, hakkaniyete aykırı bir biçimde zedelenmemesi,
• Evlat edinecek kişi veya eşlerin, evlat edinilenden en az on sekiz yaş büyük olması,
• Evlat edinen ile edinilen arasında en fazla 40 yaş fark olması,

• Ayırt etme gücüne sahip olan küçüğün rızasının alınması,
• İlgili kanunlar gereği küçüğün ana ve babasının rızasının bulunması,
• Küçüğün vesayet altında olması halinde, Türk Medeni Kanunu’nca öngörülen vesayet dairelerinin izninin alınmış olması,
• Eşlerin en az beş yıldan beri evli olmaları veya her ikisinin de otuz yaşını doldurmuş bulunmaları.

Evlat Edinilen Çocuğun Sahip Olduğu Haklar
• Evlat edinilmiş çocuklar yasal olarak öz çocukların haklarına sahip olurlar.
• Ana ve babaya ait olan haklar ve hükümlülükler evlat edinene geçer.
• Evlat edinilen, evlat edinenin mirasçısı olur.
• Evlat edinilen küçük ise evlat edinenin soyadını alır.

Koruyucu aile adaylarında aranan şartlar;
• T.C. vatandaşı olmak
• Sürekli Türkiye’de ikamet etmek
• 25-65 yaş aralığında olmak
• En az ilkokul mezunu olmak
• Düzenli gelire sahip olmak
• Çocuğun öz anne-babası ya da vasisi olmamak

Şartlı nakit transferi 3 grupta toplayabiliriz.
Şartlı Gebelik Yardımı: Gebe kadınlara doğumlarını hastanede gerçekleştirmeleri ve gebelikleri süresince düzenli olarak doktor muayenesine gitmeleri şartıyla verilen ŞNT yardım türüdür. İlgili kişilerin doğumlarını hastanede yaptıklarında bir kereliğine, gebelik süresince düzenli doktor muayenesinden geçmeleri neticesinde her ay, doğumdan sonra doktor muayenesinden geçtiklerinde 2 kereye mahsus farklı miktarlarda para ödenmektedir. Şartlı Sağlık Yardımı: 0-6 yaş arasında çocuğu bulunan annelere çocuklarını düzenli olarak doktor kontrolüne götürmeleri şartıyla verilen ŞNT yardım türüdür.
Şartlı Eğitim Yardımı: İmkânsızlıklar nedeniyle çocuklarını okula gönderemeyen ailelerin çocuklarının okula düzenli olarak devam etmeleri şartıyla 2 ayda bir nakit yardım yapılmaktadır. 7-18 yaş arasında ilköğretim ve ortaöğretime giden çocuğu olan annelere çocukların okula devam etmesi şartıyla verilen yardım türüdür. Son yapılan çalışmayla okul öncesi eğitim kurumlarında eğitim gören çocuklar için de şartlı eğitim yardımı verilebileceği kararlaştırılmıştır.

Çocuk İzlem Merkezleri (ÇİM), çocukların cinsel istismara maruz kaldığına dair bilginin kolluk kuvvetlerine ulaşmasının ardından, savcının talimatı ile çocuğun ifadesinin uzmanlarla birlikte alınması, gerekli ise merkezden çıkarılmadan muayenenin yapılması gibi gerekli ispat araçlarının bir araya getirilmesini, mağdur çocuğa psikolojik olarak daha fazla zarar vermeden yapılmasını sağlamak için kurulmuştur. Çocuğun kolluk kuvvetleri, adli merciler ve sağlık kurumlarında yaşadıklarını tekrar tekrar anlatması, çocuğa o olayı bir kez daha yaşatmakta ve çocuğun psikolojisini iyice bozmaktadır. Bu durumun önlenmesi için “ÇİM”lerde aynalı oda sistemi ve savcı, avukat, adli görüşmeciden oluşan bir ekip oluşturulup çocuğun sağlığının daha fazla bozulmaması için gerekli önlem alınmaktadır. Korunma altına alınması gereken olgularda, çocuğun kalabileceği uygun bir ortam sağlanıncaya kadar geçici bir süre barınma, beslenme, giyim, sağlık ve güvenlik gereksinimleri karşılanmaktadır.

Çocuk destek merkezleri, suça sürüklenmesi, suç mağduru olması veya sokakta sosyal tehlikelerle karşı karşıya kalması sebebiyle haklarında bakım tedbiri veya korunma kararı verilen çocuklardan, psiko-sosyal desteğe ihtiyaç duyduğu tespit edilenlere, bu ihtiyaçları giderilinceye kadar geçici süre ile bakım ve korunmaları sağlanmaktadır. Bu merkezler hizmet süresi içerisinde aile, yakın çevre ve toplum ilişkilerinin düzenlenmesine yönelik çalışmalar yürüten; çocukları mağduriyet, suça sürüklenme, yaş ve cinsiyet durumuna göre ayrı ayrı yapılandıran veya ihtisaslaştıran geçici süre ile hizmet veren yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır.

Merkeze yerleştirilen çocuğa merkez müdürü tarafından bir danışman görevlendirilir.
Danışman, en kısa sürede çocuk ile görüşerek merkezi ve alacağı hizmetleri çocuğa tanıtır. Çocuğa uygulanacak psiko sosyal destek programını on gün içinde hazırlayarak uygular. Merkezlerde en fazla her 10 çocuğa bir meslek elemanı sorumlu danışman olarak atanır.
Bu danışmanın görevleri
• Merkeze kabul edilen her çocuğun merkeze uyumunu sağlamak,
• Takibini yapmak,
• Bireyselleştirilmiş psiko-sosyal destek programı hazırlamak,
• Uygulama ve mesleki çalışma planlarını hazırlayarak yürütmek,
• Vaka sunumu yapmak,
• Çocuğun aile ilişkilerini, sosyalleşme ve yaşam becerilerini geliştirmek,
• Öz bakım ve özgüven yeterliliğini geliştirmek,
• Eğitimini yönlendirmek ve desteklemek,
• Çocuğun aldığı sağlık hizmetlerinin sonuçlarını izlemek,
• Çocukların, merkezden ayrıldıktan sonraki hayata hazırlanmasına yönelik çalışmaları yürütmek