Aile, Eğitim ve Sağlık

Aile, Ekonomi, Din, Eğitim, Politika ve devlet gibi olgular sosyal kurumlara örnek olarak verilebilir. Bu sosyolojik kurumlarından biri olan aile kurumu; diğer bütün sosyoloji kurumlarının içerisinde belki de en eski ve en temel kurumlarından birini oluşturmaktadır. Çünkü neredeyse bütün sosyolog ve antropologlar insanlığın, başlangıcından beri çekirdek aileye benzer bir aile sistemine sahip olduğu görüşünde birleşmektedir.

Bir veya iki ebeveynin ve onların çocuklarından oluşan aileye çekirdek aile veya evlilik ailesi denir. Ebeveyn ve çocuklarla birlikte diğer akrabaları da kapsayan ailelere geniş aile veya soydaş aile denir. Eski toplumların çoğunda tarımda iş gücüne duyulan talep nedeniyle geniş aile yaygın iken sanayileşmeyle birlikte şehirdeki yaşamın pahalı olması, nitelikli iş gücüne dayanan talebin fazla olması ve büyükanne ve büyük babaya duyulan ihtiyacın fazla olmaması nedeniyle geniş ailenin yerini çekirdek aile almıştır.

Bazı toplumlarda levirat ve sororat evlilikler de söz konusudur. Bir erkek öldüğünde geride eşi ve ço- cukları kalıyorsa kadının ölen erkeğin erkek karde- şiyle (kayınbirader) evlenmesine levirat evlilik denir. Bu evlilikte amaç dul kalan kadın ile çocuklarının yaşamını güvence altına almak, akrabalık bağlarının devamını sağlamak ve kadının cinselliğinin devamı ile gelecekte doğacak çocuklar üzerinde hak sahipli- ğini devam ettirme gayesi vardır.

Sanayi öncesi toplumlarda yeni evliler belli bir süre ebeveynleri ile birlikte yaşıyorlardı. Çünkü yeni evlilerin korunma ve ekonomik yönden desteğe ihtiyaçları vardı. Evlenen kadının kocasının ailesiyle birlikte veya yakınında bir yerde yaşamasına patrilokal tipi aile olarak adlandırılmaktadır. Evlenen erkeğin kadının ailesiyle birlikte veya yakınında bir yerde yaşamasına ise matrilokal tipi aile olarak adlandırılır.

Toplumların tarımı keşfetmeleriyle birlikte avcı toplayıcılıktan uzaklaşıp yerleşik hayata geçmeleriyle birlikte anaerkil aile türü ortaya çıkmıştır.

Küçük aile, şehir ailesi, dar aile, modern aile, çağdaş aile, demokratik aile vb. adlarla isimlendirilen, ebeveynler ve evli olmayan çocuklardan meydana gelen en küçük toplumsal birime Çekirdek Aile denir. Bu tip ailede üye sayısı sınırlı ve az olduğundan bu aile sınırlı bir gelişime sahiptir.

Aile kurumunun işlevi hakkında sosyologlar farklı yaklaşım sergilemişlerdir. Sembolik etkileşim yaklaşımına göre ise aile yaşamı aile bireylerinin etkileşimi ile yapılandırılmaktadır. Bu yaklaşıma göre aynı sosyal düzeyde olan bireyler birbirlerine kur yaparak bir araya gelip aile kurmaktadırlar.

Akraba evliliklerinin bazı sağlık sorunlarına neden olduğuna dair tıbbi deliller ülkemizde akraba evliliklerini sayısını azalmıştır. Ensest tabu bu yönüyle toplumun sağlıklı bir şekilde devamını sağlamaktadır. Ensest tabu, birincisi cinsel ilişkiyi yakın akrabalar arasında kısıtlayarak aile bireyleri arasındaki rekabeti engeller. İkincisi akrabalar arasında hak ve sorumlulukları düzenleyerek aile düzenini tehdit edebilecek ilişkileri yasaklar. Üçüncüsü ise aile bireylerini akrabalar dışında evlenmeye teşvik ederek toplumun genişlemesini ve farklı ailelerle toplumsal bağların oluşmasını sağlar.

Sosyal çatışma kuramına göre kadınlara uzun ve mutlu bir hayatın anahtarı olarak evlilik kurumu gösterilmiştir. Ancak kadınlar açısından evlilik, ücretsiz yapılan ev içi emek ile ömür boyu cezaya dönüşen bir sistem hâline gelmiştir.

Eğitim; insanın doğumundan ölümüne kadar olan ve yaşamının her alanını etkileyen bir süreç olup Türk Dil Kurumu (TDK) tarafından “Çocukların ve gençlerin toplum yaşayışında yerlerini almaları için gerekli bilgi, beceri ve anlayışları elde etmelerine, kişiliklerini geliştirmelerine okul içinde veya dışında, doğrudan veya dolaylı yardım etme” olarak tanımlanmaktadır. Ertürk’e (1993) göre ise eğitim; “Bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla vekasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme süreci”dir. Fidan ise eğitimi; “İnsanların belli amaçlar doğrultusuna yetiştirilmesi süreci; bireyin yaşadığı toplum için yararlı hale getirilmesi; bireyin yaşadığı toplumda uygulama imkânı olan ilgi, yetenek ve diğer davranış örüntülerini kazandığı süreçler toplamı” olarak tanımlamıştır. Bununla birlikte eğitimin kesin bir tanımı bulunmamaktadır. Eğitim tanımlarında öne çıkarılan nokta, insan davranışlarında istenen yön ve doğrultuda değişimlerin meydana getirilmesidir.

Eğitim sosyolojisi temelde toplum ile eğitim arasındaki bağlantıyı incelemeyi esas almaktadır. Diğer bir deyişle eğitim sosyolojisi; topluma dair olgular ile eğitime dair olguların kesiştiği noktaları incelemektedir. Toplumsal olgular ile eğitimsel olguların kesiştiği noktalarda yer alan bazı temel sorunlar aşağıda sıralanmıştır:

• Toplumsallaşma şekli olarak eğitimin işlevi,

• Toplumsal tabakalaşma sürecinde eğitimin rolü ve işlevi,

• Toplumsal grupların yapısal özellikleri ve eğitim olgusu,

• Toplumsal örgütler ve eğitim olgusu,

• Toplumsal hareketlilik ve değişme bağlamında eğitimin işlevi,

• Toplumsal kontrol mekanizmaları ve eğitim,

• Toplumsal kurumlar ile eğitim kurumu arasındaki ilişki.

Birey açısından toplumsallaşma; bireyin kişisel gelişimine, kendisini gerçekleştirmesine, biyolojik varlığının insanileştirilmesine, benliğinin oluşumuna ve kimliğinin kazanılmasına etki eder.

Toplumsal değişme; toplumsal hayatın işleyişini veya yapısını geçici ve yüzeysel olmayacak biçimde etkileyen, tarihin akışını değiştiren, dönemindeki gözlenebilen her dönüşümü içine alan bir süreçtir.

İbn-i Haldun’a göre her insan doğuştan bazı bilgilerle doğduğu gibi sonradan aldığı eğitimle de bilgi sahibi olmaktadır. Eğitimin verimli ve akıcı olabilmesi için aşamalı bir öğretim sürecinin olması gerektiğini belirtir. Bunun için de ders kitabının öneminden bahsetmiştir.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlığı; “sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, aynı zamanda fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hâli” olarak tanımlamaktadır. Bu yönüyle sağlık yalnızca biyolojik bir husus veya bireysel bir seçim değil, toplumsal yaşam içinde kök salmış, hastalık ve iyilik durumudur.

Macionis’e (2013) göre toplum, halk sağlığını dört ana yoldan aşağıdaki gibi biçimlendirir:

1. Kültürel örüntüler sağlığı tanımlar.
2. Sağlığın kültürel standartları zamanla değişime uğrarlar.
3. Bir toplumun teknolojisi halkın sağlığını etkiler.
4. Sosyal eşitsizlik halkın sağlığını etkiler.

Biyomedikal sağlık modeli aşağıdaki varsayımlara dayanır (Bilton vd. 2008: 354).

• Hastalık; organik bir durumdur.
• Hastalık; tıbbi müdahale ile iyileştirilebilen geçici organik bir durumdur.
• Hastalık; daha sonra tedavinin nesnesi haline gelen hasta birey tarafından deneyimlenir.
• Hastalık; belirtileri ortaya çıktıktan sonra tedavi edilir.
• Hastalık; belirtilerinin ilk ortaya çıktığı yerden uzakta, muayene veya hastanede tedavi edilir.

Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) verilerine göre dünya bir milyar insan yoksulluk nedeniyle ciddi sağlık sorunu yaşamaktadır ki bu da dünya nüfusunun 1/6’sına denk gelmektedir. Bu insanların en büyük sağlık sorunu da beslenme bozukluğudur. Beslenme bozukluğu başta çocuklar olmak üzere her yaştan insanı etkileyen tek tip beslenme veya çok az gıda almaktan kaynaklanmaktadır.

Anoreksia nevroza; “bedensel bir hastalık olup fiziksel belirtilerle kendini gösteren, modern toplumlara özgü olan ve özellikle kadınların çekicilikleri konusunda sürekli değişmekte olan görüşlerle bağlantılı bir diyet yapma düşüncesi” ile ilişkilidir.

İşlevselci yaklaşımın önde gelen sosyologlarından olan Talcott Parsons (1952) hasta rolü kavramını, hastaların hastalığın yıkıcı etkilerini hafifletmek için benimsediklerini davranış kalıplarını ifade etmek için kullanır. İşlevselci yaklaşıma göre genelde toplum akıcı ve istem dışı hareket eder. Bundan dolayı hastalık, toplumsal süreçlerin normal işleyişini bozacak bir işlev bozukluğu anlamına gelir.