Aile, Kuşaklar ve Toplumsal Değişme

Toplumsal değişme; toplumsal yapıyı oluşturan toplumsal kuramların yapı ve işlevlerindeki farklılaşmaların toplamıdır.

Değişimi sağlayan dinamiklere ilişkin farklı teorik açıklamalar ortaya konulmuştur. Örneğin Marks’ta toplumsal değişimde üretim araçlarının mülkiyeti temel belirleyicidir.

Değişimi sağlayan dinamiklere ilişkin farklı teorik açıklamalar ortaya konulmuştur.  Weber’e göre toplumsal değişimde toplumsal eylem  belirleyicidir.

Toplumsal değişme birçok faktörün birleşmesiyle ortaya çıkar. Bu faktörler içinde kültür önemli bir belirleyicidir. Kültürün yaratıcılığı veya değişime karşı olan katı tutumu önemli bir belirleyici olmaktadır. Bunun yanı sıra göç, demografik faktörler, bilimsel ilerleme, büyük fikirler ve düşünceler, toplumsal değişim sürecinde önemli rol oynar. Bunun yanı sıra yasal düzenlemeler ve doğa olayları da değişmeyi sağlayan diğer faktörlerdir

Genel olarak kuşakların tanımlanması her toplumsal yapının kendine özgü özellikleri esasında olabilmekte ve o toplumu etkileyen dönemsel koşullar, kuşakları ortaya çıkarmaktadır. Kuşak tanımlamalarında küresel belirleyicilerin etkisi görülmektedir.

İçinde bulunduğumuz dönemi ifade eden Z kuşağı belirlemeleri oluşmuştur.

Geleneksel aile özellikle sanayi öncesi toplumlarda ve kırsal toplumsal yapılarda yaygın olan aile türüdür.

Bu aile tipi temel ekonomik faaliyetin tarımsal faaliyet olduğu ve aile ekonomisinin hâkim olduğu dönemde görülen aile tipidir. Bu dönem, insan gücünün üretim sürecinde belirleyici olduğu dönemdir. Tarımsal üretimin insan gücü ile gerçekleşmesi, ailenin üye sayısını zorunlu olarak fazla tutmasını beraberinde getirmiştir. Bu aile tipinde her yeni üye tarımsal üretimde yeni bir emektir ve aynı zamanda aileyi diğer aileler arasında güçlü kılan bir aracıdır. Bu da erkek çocuğu daha değerli kılan ataerkil yapıyı ortaya koyar. Tarımsal üretime dayalı endüstri öncesi dönem, ev yaşantısında, geçim sağlamak için yapılan işlerde ve tüm sosyal ilişkilerde feodal değerlerin hüküm sürdüğü bir dönemdir (Bernardes, 1997:7-9).

Sanayi devrimiyle beraber ortaya çıkan yeni aile tipinde aile sanayileşmenin talepleri esasında bir biçim kazanmıştır. Ailenin değişimi konusunda önemli bir adım ailenin küçülmesidir. çekirdek aile tipinin sanayi toplumunun ihtiyaçlarına cevap verdiği iddia edilir. 

Günümüzdeki aile tipi kapitalist mantık esasında işleyen ve aile içindeki bireylerin tüketici olarak kurgulandığı bir aile tipidir. Bu aileler toplumsal tabakalaşma içindeki konumlarını sahip oldukları tüketim nesneleri ile özdeşleştiren bir aile tipine dönüşmüştür (Gökçen, 2013: 103).

Alvin Toffler toplumlardaki büyük değişimi “üç dalga” ile açıklar. Bunlardan birinci dalga tarım toplumunu, ikinci dalga endüstri toplumunu, üçüncü dalga toplumu ise şimdiki toplumu ifade eder. Üçüncü dalga hem endüstri karşıtı hem de daha teknolojiktir (Toffler, 2008:41).

Ailenin temel işlevleri:

• Biyolojik işlevi,

• Psikolojik işlevi,

• Kültürel işlevi,

• Ekonomik işlevi,

• Eğitim ve toplumsallaştırma işlevi,

• Boş zamanları değerlendirme işlevi.

Ailenin biyolojik işlevi demografik açıdan önemlidir. Aile, toplumda nüfusun kaynağını oluşturması, kuşakların sürekliliğini ve neslin devamını sağlaması açısından temel sosyal bir kurumdur. Bu işlev, eşlerin cinsel ihtiyaçlarını karşıladığı gibi, kuşakların sürekliliğini de sağlamaktadır (Kır, 2011: 385).

Aile, eşler için güven ortamının sağlandığı, yalnızlık duygusunun giderildiği bir birlikteliktir.

Kültürel özellikleri toplumları birbirinden ayırır. Kültürü oluşturan temel unsurlar ise dil, semboller, değerler, inançlar ve normlardır. Aile ortamı kültürü oluşturan ana ögeleri koruma altına alırken aynı zamanda bu toplumsal değerlerin aktarımı görevini de yerine getirir. Bu kapsamda aile, farklı toplumsal kesimler arasında kültürel etkileşimi sağlama görevini üstlenir (Akyüz, 2008:125).

Ailede değişiminde siyasal, ekonomik, kültürel ve ekolojik  faktörler etkilidir.

Ekolojik faktörler oldukça geniş bir alanda ifadesini bulan, toprak, iklim ve insan olmak üzere birçok unsurun etkileşimini esas alan bir faktörler grubunu ifade eder. Burada toprağın niteliği, içinde ve dışında yaşayan bitki ve hayvan varlığı, iklimsel özellikler yer alır.

Nedenlerine göre dört tip tek ebeveynli aileden söz edilebilir (Öztop, Bıçakçı, Soylu, vd., 2019: 21): 1. Boşanma sonucu oluşan tek ebeveynli aile, 2. Eşi ölen ebeveyn ile çocuklarının oluşturduğu tek ebeveynli aile, 3. Eşlerin ayrı yaşaması sonucu oluşan tek ebeveynli aile, 4. Evlilik dışı birliktelikten çocuk sahibi olan tek ebeveynli aile

Çiftlerden en az birinin daha önce evlilik yaşadığı ve/veya evlilik sonucu bir veya daha fazla üveyliği içine alan aile tipidir. Bu aile tipi boşanmalar sonrası gerçekleşen yeni evlenmelerle oluşmaktadır.

Birlikte yaşama bir çiftin evli olmaksızın cinsel bir ilişki içinde beraber yaşamasını ifade eder. Önceleri iki insanın arasındaki bir birleşmenin temeli evlilik iken, birlikte yaşayan çiftler evliliği bir zorunluluk olarak kabul etmeyebilirler. Bunun yanında bazı çiftler için birlikte yaşama aşaması, evlilik öncesinde deneyimlenmesi gereken bir süreç olarak da görülebilmektedir.