AİLE SAĞLIĞI

Hekim ve hasta yakını arasındaki ilişki, iş birliğine ve güvene dayalı bir iletişim sürecini gerektirir. Hasta yakını çocuğu ile ilgili olan karar alma sürecine dâhil olmak ister. Bu noktada hasta yakınının tedavi sürecindeki rolünü belirlemek gerekir. Çocuk hastası olan hasta yakınları ile iletişimin temel ilkelerini şöyle sıralamak mümkündür:
• Hasta yakınına saygı ile yaklaşılır.
• Hasta yakını ile tarafsız iletişim kurulur.
• Hasta yakınına objektif bilgi sunulur.
• Hasta yakınına kontrol gücü sağlanır.

Hekim–hasta yakını ilişkisinde kabul görmüş dört model vardır. Modellerden ilki ve en yaygın
olanı “direktif model”dir. Bu modele göre hekim, hastanın tedavi sürecine ilişkin tüm sorumluluğu alan kişidir ve gerekli duyduğu konuları hasta yakını ile paylaşır. Bir diğer model “informatif model”dir. Buna göre hekim, hasta ve hasta yakınının düşüncelerini dikkate almadan sadece bilgi aktarımını sağlayan kişi rolündedir. Üçüncü model “kolaylaştırıcı model”, dördüncü ve son model ise “iş birlikçi model”dir. Son iki modelde hekim, hastanın düşüncelerini hasta yakını ile beraber ortaya çıkarmaya ve belirlemeye çalışır. İki model arasındaki tek fark, iş birlikçi modelde hekimin önerilerini aktararak karar verme sürecine dahil olmasıdır. “İş birlikçi model” hekim-hasta yakını ilişkisinde uygulanması gereken ideal yaklaşımı yansıtmaktadır.

Hasta yakınına sunulacak bilgi doğru, gerçek ve anlaşılır olmalıdır. Tıbbi terminolojiden kaçınılmalıdır. Hasta yakını anlamakta zorlandığı ifadeleri sormakta çekingenlik yaşayabilir. Kimi zaman hasta yakınını üzmemek için üstü kapalı ifadelerin tercih edildiği görülmektedir. Ancak bu tür üstü kapalı ifadeler algılamayı engelleyecek ve hekim–hasta yakını arasında yanlış anlaşılmalara neden olabilecektir. Bu nedenle tercih edilmemelidir.

E-postanın avantajları

Yazılı bir materyal olarak kayıt tutmayı sağlar.
Sorulara odaklanmayı sağlar.
Yanıtları tekrar gözden geçirme imkânı sunar.
Sürekli erişimi sağlar.
Hazır olmayı gerektirmez.

Ameliyat sırasında hasta yakınları hastadan uzak bir ortamda olunması nedeniyle endişe ve merak içerisindedir. Genellikle ameliyat sırası hasta yakınlarının en yoğun bilgilendirilme ve iletişim ihtiyacı hissettikleri andır. Ameliyat sırasında hasta yakınlarının endişesini azaltmak amacıyla ameliyatın seyri ile ilgili hasta yakınlarına bilgilendirme yapmak gerekebilir. Hasta yakınlarına sunulacak bilgi aşağıdaki konuları içermelidir:
• Hastanın durumu
• Komplikasyonlar (beklenemeyen bir durumun gelişmesi)
• Ameliyatta hangi aşamaya gelindiği
• Ameliyatın ne kadar daha süreceği
• Ameliyat bitiminde hastanın alınacağı yer (yoğun bakım birimi, yatan hasta servisi vs).

Tedavi birimlerine yalnız gitmek istemeyen hasta profillerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

Kadın hastalar,

Kronik hastalığı olanlar,

Yaşlı hastalar,

Şive farklılığı olan hastalar,

Sağlık okuryazarlığı seviyesi düşük olan hastalar.

Hasta yakınının kendisinin de risk taşıdığını düşünmesi hasta yakını hekim ilişkisini farklılaştıran nedenlerden biri değildir.

Hekim–hasta yakını ilişkisinde hekimin iletişimi kolaylaştıracak bazı unsurlara önemle yaklaşması gerekmektedir. Hekimin ilk görüşmede kendisini tanıtması bu unsurlardan biridir.

“Hasta yakınına hastalıkla ilgili yorumları sorulur” çocuk hastası olan hasta yakınları ile iletişimin temel ilkelerinden biri değildir.

İdeal sağlık personeli–hasta yakını ilişkisinin temel ilkeleri şu şekildedir.

Bilgi paylaşımı: Karşılıklı bilgi paylaşımı açık ve objektiftir.

Farklılıklara saygı: Kişisel ve kültürel farklılıklara, değerlere ve ihtiyaçlara yönelik saygı duyulur.

İş birliği ve ortaklık: İhtiyaç ve beklentilere yönelik hasta yakını ve sağlık personeli ortak karar alır.

Müzakere: Tedavi ve bakım sürecine ilişkin seçenekler sabit değil değişkendir. Hasta yakını ve sağlık personeli müzakereye dayalı ortak karar alır.

Yoğun bakım birimlerinde strese neden olan hasta ile ilgili etkenler:

Operasyon ya da hastalık nedeniyle hastanın görünümünde değişiklik

Hastanın farklı davranışları

Yabancı tetkik ve işlemler

Gelecek kaygısı
Hasta yakınlarını tanımama şeklindedir.

Sağlık hizmetlerinde kullanılan iletişim araçlarından e-postanın avantajları: Yazılı bir materyal olarak kayıt tutmayı sağlar. Sorulara odaklanmayı sağlar.
Yanıtları tekrar gözden geçirme imkânı sunar. Sürekli erişimi sağlar. Hazır olmayı gerektirmez.

Proaktif model yataklı tedavi birimlerinde hekim-hasta yakını ilişkisinde kabul gören modellerden biri değildir

Ameliyat öncesinde hemşirenin hasta yakınına açıklamak durumunda olduğu bazı temel konular mevcuttur: Testler, ilaç tedavisi ve operasyon öncesi prosedür hakkında bilgi verilmesi, operasyon öncesi dönemle ilgili soruların yanıtlanması, operasyon sonrasında dikkat edilmesi gereken unsurların (ilaç tedavisi, egzersizler, beslenme vb.) açıklanması, operasyon sonrasında kullanılacak cihazlar hakkında bilgi verilmesi, taburcu olma sürecinin planlanlamasına yönelik ayrıntıların açıklanması.

Acil serviste görev yapan hekim için üç süreç önem taşımaktadır: 1. Anamnez, 2. Görüşme, 3. Hasta yakınını teşhis ile ilgili bilgilendirme.

Prognoz:  Bir hastalığın seyri hakkında öngörüyü, tahmini ve iyileşme şansı olup olmadığını ifade eder. Hastalığın seyrini ve ne kadar süre devam edeceğini tahmin etme.

Hekim–hasta yakını ilişkisinde iletişim; hasta yakınlarının ihtiyaçlarına yanıt verir nitelikte olmalıdır. Bu süreç içerisinde iletişimin üç bileşeni içeriyor olması gerekmektedir:
• Öğreticilik: Hekimin hasta yakınlarına sunduğu bilginin nitelik ve niceliği.
• Hassasiyet: Hasta yakınlarının duygusal durumunu (örn: endişe, stres vb.) dikkate aldığını yansıtan davranışlar.
• Ortaklık sağlama: Hekimin görüşme sırasında hasta yakınlarının düşüncelerini, kaygılarını ve beklentilerini açıklamaya teşvik eden tavır.

Hekimin, hastalığa ve tedavi sürecine ilişkin bilgiyi en basit ifadelerle paylaşmak gerekmektedir. Hekim tıbbi terminoloji içeren sözcükler kullanmamalıdır.

Hekim–hasta yakını ilişkisinde kabul görmüş dört model vardır. Modellerden ilki ve en yaygın olanı “direktif model”dir. Bu modele göre hekim, hastanın tedavi sürecine ilişkin tüm sorumluluğu alan kişidir ve gerekli duyduğu konuları hasta ile paylaşır.

Hasta yakını ile iletişim kurarken açık ve net bir dil kullanılmalıdır. Aşırı bilgi hasta yakınını zorlayabileceğinden önemli bilgiler kısa ve öz biçimde aktarılmalıdır.