AİLE SAĞLIĞI

Sağlığı birçok bireysel ve çevresel faktör etkileyebilir. Bireysel faktörler anlamında bakıldığında kalıtım yolu ile genlerde taşınan bozukluklar, doğuştan ya da -yaşamın he hangi bir döneminde- sonradan ortaya çıkan hastalıklara yol açabilen en önemli unsurdur. Bunun yanında bireye özgü hormonal değişiklikler ve metabolizma bozuklukları da hastalık nedeni olabilir. Beslenme, hareket, uyku ve stress oluşturan durumlarla başa çıkma becerisi gibi bireysel özellikler ve alışkanlıklar da sağlığı olumlu ya da olumsuz yönde etkileyen etmenlerdendir. Bu nedenle sağlık kavramı; bireyin genetik, yapısal, sosyal, psikolojik, ekonomik ve sosyal özelliklerinin yanında, içinde yaşadığı çevresel koşulların da dikkate alındığı bir çerçevede değerlendirilmelidir.

Dış çevresel faktörler sağlık üzerinde en az bireysel faktörler kadar doğrudan ya da dolaylı etkilere sahiptir. Hava koşulları, çalışma koşulları, iş ve yaşam alanlarının yeterliliği, giyinme ve beslenme olanakları, içme ve kullanma sularının kalitesi, gürültü ve radyasyon gibi fiziksel etmenler yanında psikolojik, sosyal, kültürel ve ekonomik etmenler de bireyin sağlık düzeyi üzerinde belirleyici etkilere sahiptir.

Hasta kavramının tanımlarından biri de şudur: Hasta, tıbben sağlıklı olduğu kanıtlanıncaya kadar hatta kimi zaman kanıtlandıktan sonra bile sağlığının yerinde olmadığını hisseden, hasta olduğunu bildiren kişidir.

İlgili yasal düzenlemelere göre; hekim/uzman hekim, diş hekimi/uzman diş hekimi, eczacı, hemşire, ebe, klinik psikolog, fizyoterapist, fizyoterapi teknikeri, odyolog, odyometri teknikeri, diyetisyen, dil ve konuşma terapisti, podolog, sağlık fizikçisi, radyoterapi teknikeri, anestezi teknisyeni/ teknikeri, tıbbi laboratuvar teknisyeni, tıbbi laboratuvar ve patoloji teknikeri, tıbbi görüntüleme teknisyeni/teknikeri, ağız ve diş sağlığı teknikeri, diş protez teknikeri, tıbbi protez ve ortez teknisyeni/ teknikeri, ameliyathane teknikeri, adli tıp teknikeri, diyaliz teknikeri, perfüzyonist, eczane teknikeri, iş ve uğraşı terapisti (ergoterapist), iş ve uğraşı teknikeri (ergoterapi teknikeri), elektronörofizyoloji teknikeri, mamografi teknikeri, optisyen, acil tıp teknikeri, acil tıp teknisyeni, hemşire yardımcısı, ebe yardımcısı, sağlık bakım teknisyeni “sağlık meslek mensupları” olarak tanımlanmaktadır. Doğrudan sağlık meslek mensubu olmadığı hâlde “sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek mensupları” ise psikolog, biyolog, çocuk gelişimcisi, sosyal çalışmacı/sosyal hizmet uzmanı, sağlık eğitimcisi/tıbbi teknolog, sağlık idarecisi, çevre sağlığı teknisyeni/teknikeri, yaşlı bakım teknikeri/ evde hasta bakım teknikeri, tıbbi sekreter ve biyomedikal cihaz teknikeri olarak sıralanmaktadır.

Bilgi İsteme Hakkı, hangi sağlık kuruluşundan hangi koşullara göre yararlanılabileceğini, sağlık kurum ve kuruluşları tarafından verilen her türlü hizmet ve olanağın neler olduğunu ve başvurulan kuruluşta verilen sağlık hizmetlerinden yararlanma yöntemini öğrenme haklarını kapsar. Tüm sağlık kurum ve kuruluşları hastayı bilgilendirmek için yeterli teknik donanımda olan birimi oluşturmak; bu birimde, hastaya kesin ve yeterli bilgi verebilecek nitelik ve yetki sahibi personel çalıştırmak ve hastanın gereksinim duyduğu birimlere kolayca ulaşabilmesini sağlamak üzere, kuruluşun uygun yerlerinde bilgilendirici tabela, broşür ve işaretler bulundurmak gibi önlemleri almak zorundadır.

Belli başlı sağlık çalışanlarının hakları şunlardır: Nitelikli bir eğitim görme ve kendini yenileme hakkı, Güvenli ve huzurlu bir ortamda çalışma hakkı, Kendisi ve ailesinin sağlığını koruma hakkı, Baskı altında olmadan mesleklerini uygulama hakkı, Kendi değerlerine ters düşen durumlardan kaçınma hakkı, Hizmetten çekilme hakkı... Şunlar ise daha çok hasta hakları bağlamında değerlendirilmektedir: Bilgi verilmesini yasaklama hakkı, Tedaviyi reddetme ve durdurma hakkı

Burada sıralanan beklentiler, hasta memnuniyetini yakından ilgilendirdiği öngörülen ve hasta algısını belirlemede etkili olduğu düşünülen bazı önemli beklentilerdir.

Özerkliğe Saygı İlkesi (Otonomi İlkesi): Hasta haklarına saygı göstererek, tıbbi bakım ve uygulamalarla ilgili kararlara onların katılımını sağlamaktır.

Sağlık personeli, sağlık kurumunda hastalar hakkında öğrendiği tüm kişisel ve tıbbi bilgileri gizli tutmak durumundadır. Bu durum, Sır Saklama İlkesi olarak tanımlanır.

Daha önceleri sağlık yardımına gereksinim duyan ile yardım eden arasındaki ilişkiden ibaret görülen ve hekime ‘babacan ve otoriter’ bir rol yükleyen sağlık iletişimi modelleri, artık bireyin gereksinimlerine özel bir yaklaşımı önemseyen, bilgi değişimi ve karar paylaşımı temelli, “hasta odaklı” çerçevede biçimlenmektedir.

Biyopsikososyal

Biyolojik, psikolojik ve sosyolojik etkenlerin birleştirilmesi, bir arada önemsenmesi anlamına gelir.

Bireyin genetik, yapısal, sosyal, psikolojik, ekonomik ve sosyal özelliklerinin yanında, içinde yaşadığı çevresel koşulların da dikkate alındığı bir çerçevede değerlendirilmelidir.

Sağlık iş gücü

Sağlık meslek mensupları ile sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek mensuplarını kapsar.

Doğrudan sağlık meslek mensubu olmadığı hâlde “sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek mensupları” ise psikolog, biyolog, çocuk gelişimcisi, sosyal çalışmacı/sosyal hizmet uzmanı, sağlık eğitimcisi/tıbbi teknolog, sağlık idarecisi, çevre sağlığı teknisyeni/teknikeri, yaşlı bakım teknikeri/ evde hasta bakım teknikeri, tıbbi sekreter ve biyomedikal cihaz teknikeri olarak sıralanmaktadır.

En temel insan haklarından biri olan “sağlık hakkı” insanların yaşamlarını sürdürebilmesi için gerekli ve vazgeçilmez bir haktır. Bu hakkın tamamlayıcısı olarak “hasta hakları” kavramı 1980’lerden sonra gündeme gelmiş, ülkemizde de 1990’larda yansımasını bulmuştur.

Ülkemizde uygulanmakta olan Hasta Hakları Yönetmeliği’nin ana başlıklarından bazıları şöyle sıralanabilir:

Sağlık Hizmetlerinden Adalet ve Eşitlik İlkelerine Uygun Olarak Yararlanma Hakkı

Bilgi İsteme Hakkı

Sağlık Kuruluşunu Seçme ve Değiştirme Hakkı

Personeli Tanıma, Seçme ve Değiştirme Hakkı

Öncelik Sırasının Belirlenmesini İsteme Hakkı

Tıbbi Gereklere Uygun Teşhis, Tedavi ve Bakım Hakkı

Tıbbi Gereklilikler Dışında Müdahale Yasağı

Ötenazi Yasağı

Sağlık Çalışanlarının Hakları

Beklenti

Gerçekleşmesi beklenen şey, bireyin belli şart ve durumların alacağı biçimler veya kendisinden beklenenler konusundaki öngörüsü

Aydınlatılmış Onam İlkesi: Hastaya uygulanacak işlemlerle ilgili tıbbi bilgilerin doğru, anlaşılır ve yeterli biçimde açıklanmasından sonra hasta onayını öngören ilkedir.

Üçüncü basamak resmî sağlık kurumları:

Sağlık Bakanlığına bağlı eğitim ve araştırma hastaneleri ve özel dal eğitim ve araştırma hastaneleri ile bu hastanelere bağlı semt poliklinikleri, üniversite hastaneleri ile bu hastanelere bağlı sağlık uygulama ve araştırma merkezleri, enstitüler ve semt poliklinikleri, üniversitelerin diş hekimliği fakülteleri, Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı tıp fakültesi hastanesi ile eğitim ve araştırma hastaneleridir.