AİLE SAĞLIĞI

Doğrudan sağlık meslek mensubu olmadığı hâlde “sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek mensupları” ise psikolog, biyolog, çocuk gelişimcisi, sosyal çalışmacı/sosyal hizmet uzmanı, sağlık eğitimcisi/tıbbi teknolog, sağlık idarecisi, çevre sağlığı teknisyeni/teknikeri, yaşlı bakım teknikeri/ evde hasta bakım teknikeri, tıbbi sekreter ve biyomedikal cihaz teknikeri olarak sıralanmaktadır.

Ülkemizde ötenazi yasaktır. Hiçbir şekilde hayat hakkından vazgeçilemez. Kendisinin veya bir başkasının talebi olsa bile, kimsenin hayatına son verilemez.

Hastaların üzerlerine düşen sorumlulukları yerine getirmesi esas olarak kendi sağlık durumlarına olumlu yansımalar sağlamaktadır. "Sorumluluk üstlenme" hakkı gereği hastalar; uygulanacak bir tetkik ya da tedaviyi reddetmesi ya da tıbbi önerileri yerine getirmemesi nedeniyle doğacak sonuçlardan kendisi sorumludur.

Hizmetten çekilme hakkı gereğince, hekim hastayı reddetme hakkına sahip değildir. Ancak mesleki ve kişisel sebeplerle ya da sağlık hizmeti sunumu esnasında şiddete uğraması hâlinde acil verilmesi gereken hizmetler hariç olmak üzere, hizmetten çekilme talebinde bulunabilir. Yetkili yönetici, hizmetten çekilme talebini uygun bulduğu takdirde hastanın sağlık hizmetini devam ettirecek yeni sağlık çalışanını belirler. Kurum içinde bunun mümkün olmaması hâlinde hastanın hizmet alabileceği başka bir sağlık kurumuna sevkini ve hastanın gereksinim duyduğu hizmet alımını sağlar.

Sağlık hizmetlerinde hasta memnuniyeti, hastanın beklediği hizmet düzeyi ile algıladığı hizmet düzeyinin örtüşme oranı olarak tanımlanabilir. Bu tanımda dikkat çekici olan özellik, sunulan sağlık hizmetinin objektif ölçütler çerçevesinde değil hasta algısı boyutunda değerlendirilmesidir. Dolayısıyla her iki kişinin bu değerlendirmeleri kendi algıları ve beklentileri ile ilgili bir durumu yansıtmaktadır. Bunların değerlendirileceği kavram ise "hasta memnuniyeti" kavramıdır.

Hastaya yapılacak tıbbi girişim için hastayı bilgilendirerek yasal bir zorunluluk olan aydınlatılmış onam alması, iyi hekimlik uygulamasının ön koşullarından biri olarak tıp etiğinin temel ilkelerinden olan özerklik ilkesine dayanmaktadır. Aydınlatılmış onam süreci, hastanın kendisine uygulanacak herhangi bir tıbbi işleme onay verebilmesi ya da reddedebilmesi için yeterince bilgilendirilmesi, aldığı bilgi üzerine düşünmesi ve özgür seçimine dayalı kararını vermesi sürecidir.

Birinci basamak resmî sağlık kuruluşları: Sağlık Bakanlığına bağlı olarak çalışan birinci basamak sağlık kuruluşları, kamu idareleri bünyesindeki kurum hekimliklerini, 112 acil sağlık hizmeti birimlerini, üniversitelerin medikososyal birimlerini, Türk Silahlı Kuvvetlerinin birinci basamak sağlık ünitelerini ve belediyelere ait poliklinikleri kapsar.

İkinci basamak resmî sağlık kurumları: Eğitim ve araştırma hastanesi olmayan devlet hastaneleri ve dal hastaneleri ile bu hastanelere bağlı semt poliklinikleri, entegre ilçe devlet hastaneleri, Sağlık Bakanlığına bağlı ağız ve diş sağlığı merkezleri, Türk Silahlı Kuvvetlerinin eğitim ve araştırma hastanesi olmayan hastaneleri, belediyelere ait hastaneler ile kamu kurumlarına ait tıp merkezleri ve dal merkezleri ile İstanbul Valiliği Darülaceze Müessesesi Müdürlüğü Hastanesini içerir.

Üçüncü basamak resmî sağlık kurumları: Sağlık Bakanlığına bağlı eğitim ve araştırma hastaneleri ve özel dal eğitim ve araştırma hastaneleri ile bu hastanelere bağlı semt poliklinikleri, üniversite hastaneleri ile bu hastanelere bağlı sağlık uygulama ve araştırma merkezleri, enstitüler ve semt poliklinikleri, üniversitelerin diş hekimliği fakülteleri, Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı tıp fakültesi hastanesi ile eğitim ve araştırma hastaneleridir.

Daha önceleri “sağlık yardımına gereksinim duyan ile yardım eden” arasındaki ilişkiden ibaret görülen ve hekime ‘babacan ve otoriter’ bir rol yükleyen sağlık iletişimi modelleri, artık “bireyin gereksinimlerine özel” bir yaklaşımı önemseyen, “bilgi değişimi ve karar paylaşımı” temelli ve “hasta odaklı” bir çerçevede biçimlenmektedir.

Sağlık iletişimi en genel anlamda sağlık konusuyla ilgili kişi ya da gruplara yönelik iletişimdir. Medya aracılığıyla verilen sağlık iletileri, iletişim teknolojilerindeki yeniliklerle sağlık bilgisinin sunulması yine sağlık iletişiminin bir parçasıdır.

Biyolojik bilimler açısından sağlık, canlı organizmayı oluşturan her birimin uyum içinde ve normal çalıştığı durum anlamına gelirken, psikoloji ve davranış bilimlerine göre, kişinin çevresinde olup bitenlere -beklenmedik durumlarda bile- ruhsal ve davranışsal uyum sağlama potansiyeli olarak değerlendirilir.

Sağlık kavramını açıklamaya yönelik yaklaşımlar, insanı farklı yönlerini ayırarak değil,
tüm boyutlarını birden kapsayarak biyolojik yapısı, ruhsal durumu, çevre ile olan etkileşimleri ve sosyal rolleri ile birlikte bütün bir sistem olarak ele almak zorundadır.

Sağlık, olumlu anlamlar içeren normal ve sorunsuz bir duruma karşılık gelir. Hastalık ise canlı bir organizmanın sistem, organ ya da dokularında işlev bozukluğu oluşturarak kendini çeşitli yakınma, belirti ve bulgular yoluyla belli eden normal dışı durumdur. Hastalık kavramı doğası gereğince olumsuz özellikler içerir. Başka bir deyişle sağlık
kavramını oluşturan faktörlerden herhangi birindeki bozulmayı, hastalık durumu olarak kabul edebiliriz. Aslında sağlık ve hastalık kavramları, kişinin iç ve dış çevresiyle olan uyumunda gösterdiği ve hissettiği olumlu ve olumsuz konumların oluşturduğu geniş bir yelpaze oluşturmaktadır.

İnsan odaklı özelliği öne çıkan sağlık politikaları ve uygulamalarında bireyi çevresi ile birlikte ele alan ve “sağlığın desteklenmesi” olarak tanımlanan anlayış yaygınlaşmaktadır. Bu anlayış bireyi ve toplumu sağlık hizmetlerinin yöneldiği pasif nesneler olmaktan çok, kendi sağlığını korumak ve sürdürmek için sağlık profesyonelleri ile birlikte davranan aktif katılımcı özneler olarak değerlendirmektedir.

Hasta, fiziksel ya da ruhsal bir bozukluk nedeniyle bireysel sosyal ya da çalışma yaşantılarında sorun yaşayan kişidir.

İlgili yasal düzenlemelere göre; hekim/uzman hekim, diş hekimi/uzman diş hekimi, eczacı, hemşire, ebe, klinik psikolog, fizyoterapist, fizyoterapi teknikeri, odyolog, odyometri teknikeri, diyetisyen, dil ve konuşma terapisti, podolog, sağlık fizikçisi, radyoterapi teknikeri, anestezi teknisyeni/ teknikeri, tıbbi laboratuvar teknisyeni, tıbbi laboratuvar ve patoloji teknikeri, tıbbi görüntüleme teknisyeni/teknikeri, ağız ve diş sağlığı teknikeri, diş protez teknikeri, tıbbi protez ve ortez teknisyeni/teknikeri, ameliyathane teknikeri, adli tıp teknikeri, diyaliz teknikeri, perfüzyonist, eczane teknikeri, iş ve uğraşı terapisti (ergoterapist), iş ve uğraşı teknikeri (ergoterapi teknikeri), elektronörofizyoloji teknikeri, mamografi teknikeri, optisyen, acil tıp teknikeri, acil tıp teknisyeni, hemşire yardımcısı, ebe yardımcısı, sağlık bakım teknisyeni “sağlık meslek mensupları” olarak tanımlanmaktadır

Ülkemizde uygulanmakta olan Hasta Hakları Yönetmeliği’nin ana başlıkları

Tıbbi Gereklilikler Dışında Müdahale Yasağı: Teşhis, tedavi veya korunma amacı olmaksızın, ölüme veya hayati tehlikeye yol açabilecek veya vücut bütünlüğünü ihlal edebilecek ya da zihinsel veya bedensel direnci azaltabilecek hiçbir şey yapılamaz ve talep de edilemez.

Katılım ve Uyum: Hasta, sağlık bakımı ile ilgili sürece aktif olarak katılma ve sağlık durumu ve tedavisinin gerektirdiği önerilere uymalıdır.

Nitelikli Bir Eğitim Görme ve Kendini Yenileme Hakkı: Tıp biliminin hızlı gelişmesi, hizmet alanının hayati önem taşıması ve yüksek risk içermesi nedeniyle etkin, kaliteli ve sürekli kendini yenileyen bir eğitim anlayışı ile eğitilmelidirler. Ayrıca eğitimlerini tamamladıktan sonra da güncel gelişmeleri takip edip, hizmet içi eğitimlerle, konferanslar ve seminerlerle bilgilerin tazelenip geliştirilmesi sağlanmalıdır. Bu onların en temel haklarından biridir.

Sağlığı birçok bireysel ve çevresel faktör etkileyebilir. Bireysel faktörler anlamında bakıldığında kalıtım yolu ile genlerde taşınan bozukluklar, doğuştan ya da -yaşamın he hangi bir döneminde- sonradan ortaya çıkan hastalıklara yol açabilen en önemli unsurdur. Bunun yanında bireye özgü hormonal değişiklikler ve metabolizma bozuklukları da hastalık nedeni olabilir. Beslenme, hareket, uyku ve stress oluşturan durumlarla başa çıkma becerisi gibi bireysel özellikler ve alışkanlıklar da sağlığı olumlu ya da olumsuz yönde etkileyen etmenlerdendir. Bu nedenle sağlık kavramı; bireyin genetik, yapısal, sosyal, psikolojik, ekonomik ve sosyal özelliklerinin yanında, içinde yaşadığı çevresel koşulların da dikkate alındığı bir çerçevede değerlendirilmelidir.

Dış çevresel faktörler sağlık üzerinde en az bireysel faktörler kadar doğrudan ya da dolaylı etkilere sahiptir. Hava koşulları, çalışma koşulları, iş ve yaşam alanlarının yeterliliği, giyinme ve beslenme olanakları, içme ve kullanma sularının kalitesi, gürültü ve radyasyon gibi fiziksel etmenler yanında psikolojik, sosyal, kültürel ve ekonomik etmenler de bireyin sağlık düzeyi üzerinde belirleyici etkilere sahiptir.