Aof Panel

Soru 1

Organizmaya zararlı bir etkenin ani olarak uygulanması sonucu ortaya çıkan tabloya verilen isim aşağıdakilerden hangisidir?

Soru 2

Strese yanıtta vücudun stresle karşı karşıya kalmakla ilgili hormon salgılayan organların hacimlerinde ani azalma, mide-bağırsak sisteminin iç yüzünü kaplayan katmanın hasarı ve sempatik sinir sisteminin uyarılması ile ilgili yanıtlar verdiği aşamanın adı aşağıdakilerden hangisidir?

Çözüm Açıklaması

Organizmaya zararlı bir etkenin ani olarak uygulanması sonucu ‘genel adaptasyon sendromu’ olarak adlandırılan bir tablo ortaya çıkar. Bu sendromda gözlenen belirtilerin, tehdit edici zararlı etkenin yapısından, niteliğinden bağımsız olarak ortaya çıktığı belirtilmektedir. Bundan dolayı da bu yanıtların ortaya çıkmasına neden olan uyaranların tümüne stresör denmektedir. Strese yanıtta birinci aşama ilk 24 saati kapsar ve alarm evresi denir. Bu evrede vücut stresle ilk kez karşı karşıya kalmakla ilgili yanıtlar verir. Bu yanıtlar hormon salgılayan organların hacimlerinde ani azalma, mide-bağırsak sisteminin iç yüzünü kaplayan katmanın hasarı ve sempatik sinir sisteminin uyarılması ile ilgili belirtilerdir. Eğer aynı stres etmenine maruziyet devam ederse birinci evredeki belirtiler kaybolur ve vücudun direncinin arttığı ikinci aşama olan direnme evresine geçilir. Bu evrede direnme stres hormonları da denen böbrek üstü bezlerden salgılanan hormonlar tarafından sağlanır. İlk iki aşama strese verilen olağan yanıtlardır ve organizmanın tehdit edici bir duruma karşı uyum sağlaması ve tehdit edici durumla baş etmesini sağlamaya yöneliktir. Stres sırasında ortaya çıkan biyolojik değişikliklerin bir kısmı ‘savaş ya da kaç’ gibi klasik savunma yanıtları olarak tanımlanan fizyolojik reaksiyonları içerir. Bu fizyolojik yanıtlar davranışların oluşmasına ve gösterilmesine katkıda bulunarak canlı organizmanın hayatta kalma olasılığını arttırmaya yöneliktir. Stres koşullarının devam etmesi durumunda, nihai tükeniş-tükenme evresi olarak kabul edilen üçüncü aşama ortaya çıkar. Adaptasyon enerjisinin tükendiği bu evrede ilk evredeki alarm reaksiyonları tekrar ortaya çıkar, ölüm ya da psikiyatrik-psikosomatik hastalıklar ile sonuçlanır. Tükenme evresi stresin patolojik sonucudur. Devamlı maruz kalınan stres, organlara fiziksel olarak zarar verebilir ve hastalıkların ortaya çıkmasına katkıda bulunabilir. Diğer yandan belirtmek gerekir ki stresörler karşısında ortaya çıkan hoşa gitmeyen duygular insanlarda bu hoşa gitmeyen durum karşısında sorunun çözümüne yönelik bir motivasyon oluşmasına katkıda bulunur. Bu tür duyguların ortaya çıkmaması da başka bir patolojik durumdur.

Soru 3

Genel geçer bir kural olmamakla birlikte eş seçimi ve evlilik kararı almış bir çiftin evlilikte uyum sağlamasını güçleştiren faktörler arasında yer almayan özellik aşağıdakilerden hangisidir?

Soru 4

Aile içi iletişimde gerginlik ve stresin ortaya çıkmasına yol açmayan iletişim özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

Çözüm Açıklaması

Aile içinde yaşanan stresin önemlice bir kısmı aile içerisindeki iletişim biçimi ile ilişkilidir. Stresi yaratan sadece eşler arasındaki iletişimdeki sorunlar değildir. Ebeveyn ve çocuklar arasındaki iletişim, çocukların birbirleri arasındaki iletişim ve hatta geniş bir aileden söz ediyor isek diğer ile üyelerinin rol aldığı iletişim biçimi stresin oluşumuna katkıda bulunur. Aile içindeki iletişime aileyi oluşturan kişilerin birbirleri üzerinde kurmaya çalıştıkları hükümranlık damgasını vuruyorsa, iletişim daha çok kişilerin birbirlerini yargıladıkları cümleler ve davranışlardan oluşuyorsa, daha çok kişinin karşısındakini dinleme ve anlama çabası ile ilgili değil de kendi bildiklerini dikte etme şeklindeyse, sınırlayıcı ve baskıcı özellikler taşıyorsa ve eşitlikçi değilse, herhangi bir konuda azınlıkta kalanın da haklarını korur nitelik taşımıyorsa gerginlik ve stresin ortaya çıkması kaçınılmaz olacaktır. Aile içerisindeki iletişimde özellikle güncel bir durumu ilgilendiren konularda “geçmiş defterleri açmak” ve/veya karşıdaki kişinin oldukça hassas olduğu konularda “damarına basmak" sıkça yapılan hatalardır. Bu tür durumlarda güncel soruna odaklanmak, bu sorunla çizilmiş çerçevenin dışına çıkmamak, geçmişin muhasebesinin yapılmasının güncel sorunun çözülmesine katkıda bulunmayacağını akıldan çıkarmamak gerginlik yaratan bu hatanın yapılmasını engelleyebilir. Ayrıca aile üyelerinin duygularını kolayca açabilmelerini sağlayan demokratik ve eşitlikçi bir ortamın yaratılması, güveni zedeleyecek söz ve davranışlardan sakınılması, herhangi bir sorunun çözümünde mutlaka tek yolun bulunduğu gibi kesin yargılardan vazgeçilmesi aile üyeleri arasındaki iletişimin daha sağlıklı olmasına dolayısıyla aileden kaynaklı stresin azalmasını sağlayacaktır. Başta da belirtildiği gibi iletişimi sağlıklı bir ailenin üyesi olmak yaşamın başka alanların karşılaşılabilecek çeşitli stresörler karşısında kişiye daha kolay baş edebilme olanağı verecektir.

Soru 5

Travmatik olaylara maruz kalan kişilerde ruhsal bozuklukların gelişip gelişmeyeceğini belirleyen faktörler arasında yer almayan değişken aşağıdakilerden hangisidir?

Soru 6

Süreğen travmalara örnek gösterilemeyecek travmatik yaşantı aşağıdakilerden hangisidir?

Çözüm Açıklaması

İnsanın bedensel ve ruhsal yapısını tehdit eden her türlü durum ya da olay travma olarak nitelendirilebilir. Bu durum ya da olay genellikle kişinin baş edemeyeceği kadar şiddetlidir. çünkü travmatik olaylar insanda olay üzerinde hakimiyet kurma, olaylar arası bağlantı kurma ve olayı anlamlandırma gibi baş etme işlevlerini bozar. İnsan eliyle oluşturulan travmatik olaylara maruz kalmış kişilerde olayı anlamlandırma, olaylar arası bağlantı kurma gibi baş etme mekanizmaları daha kolay ve daha şiddetli düzeyde bozulur. Stres kavramı ile travma kavramı arasına çok net ayrımlar koymak mümkün görünmemektedir. Ancak travmatik olayların stres yaratan olaylara göre kişinin veya yakınlarının bedensel ve/veya ruhsal varlığına karşı ciddi tehdit oluşturan, ani olarak gelişen ve kişide dehşet duygusu yaratan olaylar olduğu söylenebilir. Örneğin kişinin süreğen maddi zorluklar yaşaması stres kavramı ile daha iyi açıklanabilirken, trafik kazası geçirmesi travma kavramı ile daha iyi açıklanabilir. Bir anlamda kişi travmatik olay anında güçsüzlüğü ile yüz yüze gelir. Bir olayın travmatik etki gösterebilmesi için mutlaka kişinin olayın doğrudan içinde bulunmasına gerek yoktur. Kişinin böyle bir olaya tanık olması da benzer bir etkiye neden olabilir. Türkçe travmanın karşılığı olarak ‘örselenme’ kavramının kullanılmasını önerenler bulunmaktadır. İşkence, deprem, sel, toprak kayması gibi doğal afetler, savaş ve toplama kampında kalmak, fiziksel saldırı, sarkıntılıktan tecavüze kadar varabilecek cinsel saldırı, yangın, kara, deniz ve hava trafiğini ilgilendirebilecek kazalar, rehin alınma, bombalı saldırıya maruz kalma gibi terörist saldırılar, ağır yanıklar, iş kazaları, ani gelişen ağır hastalıklar, ani yakın ölümleri, göç hemen her insan için üstesinden gelinmesi zor, dehşet uyandırıcı travmatik olaylardır. Bu gibi olaylara maruz kalan her insanda ruhsal bozukluklar gelişmediği gibi, bu olaylara göre daha sıradan olabilecek olaylarla karşılaşan bazı kişilerde travmatik olaya bağlı ruhsal bozukluklar gelişebilir. Bu olaylara maruz kalan kişilerin cinsiyetleri, eğitim düzeyleri, kişilik özellikleri, sorunlarla baş etme kapasiteleri, sosyal ve ekonomik desteklerinin düzeyleri, daha önce ruhsal bir soruna sahip olup olmadıkları, maruz kaldıkları olayın şiddeti gibi faktörler kişide ruhsal bir bozukluk gelişip gelişmeyeceğini belirlemektedir.

Bazı travmatik olaylar tek seferde gerçekleşirken bazıları tekrarlayabilmekte ve hatta yıllarca devam edebilmektedir. Yıllarca devam eden bu travmatik olaylara süreğen travma denmektedir. Süreğen travmalar genellikle insan eliyle oluşturulan travmalardır. Aile içi şiddet, aile içi veya aile dışındaki kişilerce uygulanan cinsel saldırılar, uzun süreli işkenceye maruz kalmak ve toplama kamplarında esir tutulmak süreğen travmalara örnek olarak gösterilebilir. Süreğen travmaların diğer travmalardan bir farklı yönü ise travmayı uygulayan saldırgan ile travmatik olaya maruz kalan mağdur arasında bir ilişkinin oluşmasına neden olmasıdır. Bu ilişkide saldırgan mağduru tamamen ele geçirir. Tam anlamı ile mağduru köleleştirir. Travmatik ya da stresli bir olaya maruz kalan kişilerde çeşitli ruhsal bozukluklar gelişebilir. Bu bozukluklardan en çok bilinenleri akut stres bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu ve uyum bozukluklarıdır.

Soru 7

Travmatik bir olaydan sonraki 1-2 gün içerisinde gelişen ve 3-4 hafta içerisinde düzelebilen, travmatik olayın tekrarlayan görüntüler, düşünceler, rüyalar, yanılsamalar, olayı sanki yeniden yaşıyormuş gibi hissetme yolu ile yeniden yaşantılanması gibi belirtilerden oluşan travmatik olaya bağlı gelişen ruhsal bozukluk aşağıdakilerden hangisidir?

Soru 8

Travma sonrası stres bozukluğu ile akut stres bozukluğu arasındaki en temel fark aşağıdakilerden hangisidir?

Çözüm Açıklaması

Akut Stres Bozukluğu

Akut (ani gelişen) stres bozukluğu, travmatik bir olaydan sonraki 1-2 gün içerisinde gelişen ve 3-4 hafta içerisinde düzelebilen belirtilerden oluşur. Travmatik olayın tekrarlayan görüntüler, düşünceler, rüyalar, yanılsamalar, olayı sanki yeniden yaşıyormuş gibi hissetme yolu ile yeniden yaşantılanması, olayı hatırlatan durumlar karşısında sıkıntı duyma, olayı hatırlatan durumlardan, düşüncelerden, konuşmalardan, insanlardan uzak durmaya çalışma, huzursuzluk, uyumakta güçlük, yoğunlaşamama, aşırı irkilme gibi travma sonrası stres bozukluğuna benzer belirtileri mevcuttur. Bu bozuklukta travma sonrası stres bozukluğundan farklı olarak şaşkınlık hali, kendini çok uzakta, hiçbir şey hissetmiyormuş ve kendini dışardan gözlüyormuş gibi hissetme, çevrenin gerçekdışı algılanması şeklinde belirtiler görülür. Çoğunlukla belirtiler birkaç gün içerisinde sonlanır. Akut stres bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğunda olduğu gibi kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Travmatik bir olay sonrasında ilk bir ay içerisinde ortaya çıkan çeşitli belirtiler akut stres bozukluğu olarak tanımlanmaktadır. Benzer belirtilerin olaydan sonraki bir aydan sonra ortaya çıkması veya travmatik olayın hemen sonrasında ortaya çıkmış belirtilerin olaydan bir ay sonraki dönemde halen devam ediyor olması durumlarında konulan bir tanıdır.

Tıpkı akut stres bozukluğunda belirtildiği gibi travmatik olayın tekrarlayan görüntüler, düşünceler, rüyalar, yanılsamalar, olayı sanki yeniden yaşıyormuş gibi hissetme yolu ile yeniden yaşantılanması, olayı hatırlatan durumlar karşısında sıkıntı duyma, olayı hatırlatan durumlardan, düşüncelerden, konuşmalardan, insanlardan uzak durmaya çalışma, huzursuzluk, uyumakta güçlük, yoğunlaşamama, aşırı irkilme belirtileri ile kendisini gösterir. Belirtilerin travmatik olaydan hemen sonra ya da bir ay içerisinde ortaya çıkması genellikle beklenilen durum olmasına karşın belirtiler daha geç zamanda da ortaya çıkabilir. Örneğin belirtilerin olaydan altı aylık dönemin ardından ortaya çıkması durumuna geç başlangıçlı travma sonrası stres bozukluğu denir. Travma sonrası stres bozukluğunun yaşam boyu görülme oranının %8 civarında olduğu bildirilmektedir. Kadınlardaki yaşam boyu görülme sıklığı erkeklere göre iki kat daha fazladır.

Soru 9

Aşağıdaki belirtilerden hangisi, sevilen bir kişinin kaybı sonrasında ortaya çıkan yas tepkisi sürecinin sağlıklı bir şekilde yürümemesi durumunda, ortaya çıkan belirtiler arasında yer almaz?

Çözüm Açıklaması

Yakın Kaybı-Yas

Ölüm, insanın kendisi ile ahlaki değerleri bakımından yüzleşmesini, incinemez ve incitilemez olduğu yönündeki düşünceleri üzerine yeniden düşünmesini sağlayan bir olgudur. İnsanlar yaşamlarının bazı dönemlerinde sevdikleri kişilerin ölmesi stresörü ile kaşı karşıya kalırlar. Yas, ölüm yoluyla kayıp gerçeğini tanımlar. Yas tepkisi ise sevilen bir kişinin kaybı hemen sonrasında veya kaybı takip eden birkaç ay içerisinde ortaya çıkar ve tipik olarak kişinin kendisini üzgün hissetmesi, kaybedilen kişi ile ilgili sıklık ve şiddeti bakımından aşırı zihinsel uğraşıda bulunması, uykuya dalamama ve/veya uykuyu sürdürememe, yoğunlaşma güçlüğü, çabuk öfkelenme, kaygılı olma ve gündelik işlevselliğini sürdürmede zorlanma gibi belirtileri kapsar. Yas tepkisinin, kültürler arasında farklılık olmasına karşın, ortalama olarak 2-6 ay arasında sürmesi beklenir. Ancak bazı kültürlerde bu süre yılları bulabilmektedir. Yas tepkisi, özellikle belirtilmesi gerekir ki, sevilen kişinin kaybı nedeniyle ortaya çıkan yeni duruma alışma çabasına önemli katkı sunmaktadır. Yani yas süreci bozulan dengenin, yeni bir denge ile düzlüğe çıkarılmasının yolunu açmaktadır.

Yas tepkisi her ne kadar yeni bir dengenin sağlanmasına yönelik olağan bir ruhsal yanıt olarak kabul edilse de kayıp ya da kayıp tehdidi sonrası dönemde görülebilecek bazı belirtiler yas sürecinin sağlıklı yürümediğini gösterebilir. Kayıptan ya da kayıp tehdidinin ardından ortaya çıkması beklenen yas tepkisine has belirtilerin oluşmaması, beklenen tepkilerin gecikmesi, eğer kaybedilen kişi bir hastalık nedeni ile ölmüş ise bu hastalığa ait belirtilerin benimsenmesi, yas tepkisinin çeşitli bedensel hastalık belirtileri ile ortaya çıkması, kişinin kendisini arkadaşlık ve akrabalık ilişkilerinden geriye çekerek sosyal alandan yalıtması, bazı kişilerin bu kayıpla ilgili olarak suçlanarak düşman olarak görülmesi, kendisine zarar verici davranışlarda (yaşamına, sosyal hayatına, ekonomik düzeyine karşı) bulunması, kişinin özsaygısının azalması yas sürecinin olması gerektiği gibi yürümediğine işaret eder.

Soru 10

Aşağıdaki belirtilerden hangisi, sevilen bir kişinin kaybı sonrasındaki yas sürecinin olması gerektiği gibi yürümediğine işaret eder?

Çözüm Açıklaması

Yakın Kaybı-Yas

Ölüm, insanın kendisi ile ahlaki değerleri bakımından yüzleşmesini, incinemez ve incitilemez olduğu yönündeki düşünceleri üzerine yeniden düşünmesini sağlayan bir olgudur. İnsanlar yaşamlarının bazı dönemlerinde sevdikleri kişilerin ölmesi stresörü ile kaşı karşıya kalırlar. Yas, ölüm yoluyla kayıp gerçeğini tanımlar. Yas tepkisi ise sevilen bir kişinin kaybı hemen sonrasında veya kaybı takip eden birkaç ay içerisinde ortaya çıkar ve tipik olarak kişinin kendisini üzgün hissetmesi, kaybedilen kişi ile ilgili sıklık ve şiddeti bakımından aşırı zihinsel uğraşıda bulunması, uykuya dalamama ve/veya uykuyu sürdürememe, yoğunlaşma güçlüğü, çabuk öfkelenme, kaygılı olma ve gündelik işlevselliğini sürdürmede zorlanma gibi belirtileri kapsar. Yas tepkisinin, kültürler arasında farklılık olmasına karşın, ortalama olarak 2-6 ay arasında sürmesi beklenir. Ancak bazı kültürlerde bu süre yılları bulabilmektedir. Yas tepkisi, özellikle belirtilmesi gerekir ki, sevilen kişinin kaybı nedeniyle ortaya çıkan yeni duruma alışma çabasına önemli katkı sunmaktadır. Yani yas süreci bozulan dengenin, yeni bir denge ile düzlüğe çıkarılmasının yolunu açmaktadır.

Yas tepkisi her ne kadar yeni bir dengenin sağlanmasına yönelik olağan bir ruhsal yanıt olarak kabul edilse de kayıp ya da kayıp tehdidi sonrası dönemde görülebilecek bazı belirtiler yas sürecinin sağlıklı yürümediğini gösterebilir. Kayıptan ya da kayıp tehdidinin ardından ortaya çıkması beklenen yas tepkisine has belirtilerin oluşmaması, beklenen tepkilerin gecikmesi, eğer kaybedilen kişi bir hastalık nedeni ile ölmüş ise bu hastalığa ait belirtilerin benimsenmesi, yas tepkisinin çeşitli bedensel hastalık belirtileri ile ortaya çıkması, kişinin kendisini arkadaşlık ve akrabalık ilişkilerinden geriye çekerek sosyal alandan yalıtması, bazı kişilerin bu kayıpla ilgili olarak suçlanarak düşman olarak görülmesi, kendisine zarar verici davranışlarda (yaşamına, sosyal hayatına, ekonomik düzeyine karşı) bulunması, kişinin özsaygısının azalması yas sürecinin olması gerektiği gibi yürümediğine işaret eder.

Soru 11

Aşağıdakilerden hangisi fizyolojik olarak bedenin olağan koşullarda oluşturduğu dengede değişikliklere neden olan herhangi bir durum olarak tanımlanır?

Soru 12

Mide-bağırsak sisteminin iç yüzünü kaplayan katmanın hasarı ve sempatik sinir sisteminin uyarılması ile ilgili belirtiler genel adaptasyon sendromunun hangi aşamasında ortaya çıkar?

Soru 13

Fizyoloji, psikoloji-psikiyatri ve tıp bilimlerinin tümünü kapsayan, genellikle tam ve doğru bir tanımı yapılamayan hipotetik bir kavram aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir?

Soru 14

Aşağıdakilerden hangisi travmatik olaylardan biri değildir?

Soru 15

Sevilen bir kişinin kaybı hemen sonrasında veya kaybı takip eden birkaç ay içerisinde ortaya çıkar ve tipik olarak kişinin kendisini üzgün hissetmesi, kaybedilen kişi ile ilgili sıklık ve şiddeti bakımından aşırı zihinsel uğraşıda bulunması, uykuya dalamama ve/veya uykuyu sürdürememe, yoğunlaşma güçlüğü, çabuk öfkelenme, kaygılı olma ve gündelik işlevselliğini sürdürmede zorlanma.

Yukarıdaki belirtiler hangi travmatik olay ile açıklanabilir?

Soru 16

Yerinden edilme sonucu ortaya çıkan ruhsal travmatik bir süreç aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir?

Soru 17

Silahlı çatışma, işkence, fiziksel ya da cinsel şiddet, tecavüz, ölüm tehdidi, yakın kaybı gibi travmatik yaşantılara neden olay aşağıdakilerden hangisidir?

Soru 18

Strese yanıtta birinci aşamaya ne ad verilir?

Soru 19

Stresin ikinci aşaması hangi adla ifade edilir?

Soru 20

Stresin üçüncü aşaması hangi adla ifade edilir?

AİLE PSİKOLOJİSİ VE EĞİTİMİ