AİLE PSİKOLOJİSİ VE EĞİTİMİ

Ciddi bedensel hastalıklarda bireylerin gösterdiği psikolojik tepkiler bazı ortak özellikler içerir. Bunlar; şok ve inanmama, öfke ve kızgınlık, pazarlık, depresyon ve kabullenme evrelerini içerir.  İnsanlar kanser gibi ciddi hastalık tanısı karşısında birçok psikolojik tepkiler gösterirler. İlk aşamada en yaygın tepki şok olma ve inanmamadır.

Üçüncü aşama pazarlık aşamasıdır. Ölümcül hasta biraz daha yaşamaya karşılık vaadlerde bulunur. Örneğin “Bayramda torunlarını göreyim başka bir şey istemem” gibi pazarlık gerçekte bir erteleme çabasıdır.

Kanserli hastanın uyumunda rol oynayan çeşitli psikososyal etkenler vardır. Bunlar;

hastalığın kendisi, hastalığın tuttuğu organ, tipi, belirti ve bulguları, hastalığın seyri, tedavisi,

hastanın daha önceki uyum potansiyeli,

tıbbi hastalıklara ilişkin deneyim ve düşünceleri, başedebilme becerileri,

hangi yaş döneminde bu hastalığa yakalandığı, yaşına uygun amaç ve projeleri için oluşturduğu tehdit düzeyi,

hastanın kişilik özellikleri,

ailenin tutumları,

çevre destek sistemleri,

hastalığa ilişkin kültürel ve sosyal tutumlar

Aile üyesinin hastalanması, bütün aile üzerinde psikososyal etkilere neden olur. Hastalığın ani ya da sinsi başlaması, hastalığın seyri (ilerleyici ya da dalgalı seyir), hastalığın sonlanımı (ölümcül olması ya da olmaması gibi) ve neden olduğu yeti kaybının (örn. zihinsel, duyusal, fiziksel kayıplar gibi) yanı sıra ailenin kültürel özelliği, değerler sistemi, yaşam döngüsü evresi ve hasta bireyin ailedeki rolü bu etkilenmeyi belirleyen başlıca faktörlerdir.

Bir kanser hastasının evine döndüğünde veya ayakta tedaviye başladığında verdiği ruhsal tepkiler :  umut, kaygı, Başetme çabaları, Giderek artan gerçekçi bakış, Yeni

bir kanser hastasının kanser tanısı konduğunda veya tedavinin başladığı evrede gereksinimleri : Saygı, İlgi, Destek, Söylediklerinin dinlenmesi, Doktorlarla işbirliği.

Sosyal fobi, kişinin sosyal ortamlarda utanacağı ya da küçük duruma düşeceği korkusunu yaşadığı bir ruhsal rahatsızlıktır. Önceden tanımadığı insanlarla karşılaştığı ya da başka- larının gözü üzerinde olacağı bir ya da birden fazla sosyal eylemden belirgin ve sürekli korkma söz konusudur. Kişi toplantılara katılmak, topluluk karşısında konuşmak ya da yeni insanlarla tanışmaktan korkabileceği gibi birisiyle yemek yemek, karşılıklı ya da telefonda konuşmak, alış-veriş yapmak türünden sıradan aktivitelerde de sorun yaşayabilir.

unaltı bozukluğu, birçok yaşam olayı ya da durum hakkında aşırı endişe (evham) duy- ma ile karakterize bir ruhsal rahatsızlıktır. Her insan zaman zaman kaygı ve endişe yaşar. Ancak bunaltı bozukluğu olan kişiler kaygı ve endişelerini kontrol etmekte zorlanırlar. Sürekli endişe içindedirler. Her an kötü bir şey olacak korkusu yaşarlar ve bir türlü rahat- layamadıklarını belirtirler.

Çiftler hastalığın olumsuz etkilerinin üstesinden gelmede sorunu, “senin” ya da “be- nim problemim” yerine “bizim problemimiz” diye görmelidirler. Üstesinden gelmede el ele vermelidirler. Ayrıca hastalığın konuşulmadığı saatler yaratılmalı ve olabildiği oranda eskiden yapılan bazı aile aktivitelerinin devamlılığı sağlanmalıdır. Bazı çiftler hastalığın yarattığı zorlukların üstesinden gelerek daha güçlü, güvenli ve doyum hissettikleri bir ilişkiyi geliştirebilmektedir.

Çocukların evden erken kopmaları olabilir. Yapılan çalışmalarda alkolizm sorunu yaşanan ailelerde büyüyen erkeklerde alkol problemleri, kadınlarda ise depresyon ve evlilik sorunları yaşadıkları gösterilmiştir.

Hastalık sürecinde ikinci aşama öfke, kızgınlık dönemidir. “Niye ben?” türü öfke ve isyan duyguları görülür.

Hastaya üzülmemesinin söylenmesi yerine üzüntüsünü ifade etmesine izin verilmesi yaşadıklarını kabullenmesini kolaylaştıracaktır. Aile üyeleri öfkeyi kişisel olarak algılarsa onların da tepkileri giderek öfkeli hale gelir. Saygı duyulan ve anlaşılan, ilgi gösterilen ve zaman ayrılan hasta kısa sürede sesini alçaltacak ve öfke tepkilerini azaltacaktır.

Kanserli hastanın uyumunda rol oynayan çeşitli psikososyal etkenler vardır. Bunlar;
• hastalığın kendisi, hastalığın tuttuğu organ, tipi, belirti ve bulguları, hastalığın seyri, tedavisi,
• hastanın daha önceki uyum potansiyeli,
• tıbbi hastalıklara ilişkin deneyim ve düşünceleri,
• başedebilme becerileri,
• hangi yaş döneminde bu hastalığa yakalandığı, yaşına uygun amaç ve projeleri için oluşturduğu tehdit düzeyi,
• hastanın kişilik özellikleri,
• ailenin tutumları,
• çevre destek sistemleri,
• hastalığa ilişkin kültürel ve sosyal tutumlar olarak sıralanabilir.

Aile üyesinin hastalanması, bütün aile üzerinde psikososyal etkilere neden olur. Hastalığın ani ya da sinsi başlaması, hastalığın seyri (ilerleyici ya da dalgalı seyir), hastalığın sonlanımı (ölümcül olması ya da olmaması gibi) ve neden olduğu yeti kaybının (örn. zihinsel, duyusal, fiziksel kayıplar gibi) yanı sıra ailenin kültürel özelliği, değerler sistemi, yaşam döngüsü evresi ve hasta bireyin ailedeki rolü bu etkilenmeyi belirleyen başlıca faktörlerdir.  Çocuklar genellikle sağlık konularında kendi ailelerinin algılarını edinirler ve bunları yetişkinliğe taşıyarak duygusal ve davranışsal tepkileri ile gösterirler.

Doktorlarla işbirliği yapmak ailenin tanı ve tedavi aşamasında gereksinim duyduğu unsurlardan biridir. Ancak kontrolü kaybetmeme ve yeniden değerlendirme-umut hastanın hastanede yatarak tedavi gördüğü evredeki gereksinimlerindendir. Aile sınırlarının korunması ve günlük yaşama dönüş ise hastanın eve döndüğü ve ayakta tedavinin devam ettiği evrede duyulan gereksinimlerdir.

Hastalığın çiftin ilişkisini etkilemesinde; hastalığın ne olduğu ve şiddetinin boyutu önemlidir. Ayrıca hastaya ait özellikler; yaşı, cinsi, baş etme bacerileri, kültürel özellikleri ve önceki hastalık deneyimleri de önemlidir. Çiftin birbiri ile ilişkisinde hastalığın oynadığı rol, hastalığa ve hasta olmaya verilen anlam ve kişinin kendi bedeni ile eşinin bedenine ilişkin kafasında oluşan düşünce ve imgeler hastalığın eşler arasındaki ilişkiyi nasıl etkileyeceğini belirleyen diğer etkenlerdir.

Depresyon kadınlarda erkeklerden daha fazla görülür. Yaş ilerledikçe depresyonda azalma yaşanmaz, ilerleyen yaşlarda da sıklıkla depresyonla karşılaşılabilir.  Depresyon sürecinde cinsel istekte azalma yaşanır. Herkeste zaman zaman üzüntü hali olabilir. Ancak depresyonu olan bir kişide bu belirtiler haftalarca hemen hemen her gün ve gün boyunca devam eder. Bu nedenle bireyin depresyon tanısı alması için birkaç gün belirti göstermesi yetmez. Anne-babanın geçirdiği depresyon hastalığı ailenin çocuklarını da etkiler. Yeterli ilgi görmediklerinde kendilerinin değersiz olduklarını düşünürler. Yaşanan mutsuzluktan kendilerini sorumlu tutarlar. İhtiyaçları karşılanmadığında ruhsal tepkiler (üzüntü, sinirlilik gibi) gösterirler. Okul başarıları düşer. Depresif ebeveynlerin çocuklarının bedensel sağlıklarında da sorunlar yaşanır.

Basit fobinin beş alt tipi mevcuttur. Bunlar; hayvan tipi (örn örümcek), doğal çevre tipi (örn.fırtına, şimşek), kan-enjeksiyon-yaralanma tipi, durumsal tip (örn. uçak, asansör) ve diğer tip (bu alt tip yukardaki dört kategoriyi tam karşılamayan durumları ifade eder. Ancak sosyal tip, basit fobinin bir alt tipi değil, başlı başına sosyal fobi olarak adlandırılan bir bozukluktur.

Sık görülen kompulsiyonlar; yıkama (sık sık el yıkama gibi), kontrol etme (kapı, pencere, ocak vb. yerlerin kontrol edilmesi gibi), sayma-düzenleme (bazı hareketleri belli sayıda yapması ya da aşırı düzenlilik ile ilgili davranışlar), biriktirme (aile bireylerinin yaşamını bozacak şekilde aşırı miktarda gazete, dergi, kağıt, şişe vb. şeylerin biriktirilmesi) olarak sıralayabiliriz. Ancak patolojik şüphe bir obsesyondur. Kompulsif davranışlar, obsesyonu nötürleyici olarak işlev görür (Örneğin kirlilik-bulaşma obsesyonları olanlarda yıkama kompulsiyonu görülmesi gibi). Kompulsiyonlar gecici olarak sıkıntıyı azaltmakla birlikte hastalığın sürüp gitmesine ve kişinin günlük işlerini yapamamasına sebep olur.

Ciddi bedensel hastalıklarda bireylerin gösterdiği psikolojik tepkiler bazı ortak
özellikler içerir. Bunlar; şok ve inanmama, öfke ve kızgınlık, pazarlık, depresyon ve kabullenme
evrelerini içerir. Bunlardan Üçüncü aşama pazarlık aşamasıdır.  Bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.

Son aşama kabullenme aşamasıdır. Hasta
gerçeği kabul edip, hastalığı ile birlikte yaşamayı öğrendiği dönemdir. Tedavi seçeneklerinin belirtilmesi
ve bir tedavi proğramının sunulması kabullenişi kolaylaştırır. Bu aşama ile birlikte kişi yaşamını,
geçmişini, geleceğini, varoluşunu yeniden yorumlamaya başlar. Doğru cevap A seçeneğidir