AİLE PSİKOLOJİSİ VE EĞİTİMİ

Geleneksel geniş aile: Aynı soydan gelen birkaç kuşağın bir arada, aynı çatı altında yaşadıkları aile
tipidir. Daha çok kırsal kesimde tarıma dayanan mal varlığı ile yaşamını sürdüren bu ailede; geleneksel değerlerin öne çıkarıldığı, erkek egemen kültürün hakim olduğu, kuşaklar arasında yaşa bağlı hiyerarşik bir otoriter yapının bulunduğu gözlenir.

Ailenin duygusal ve psikolojik sınırları vardır. Bu sınırlar; duygusal alışverişleri, yakınlığı,
birlikte davranışları kontrol ederler. Sınırların belirsiz, iç içe geçtiği aileler; aile kuşakları arasında
geçirgenliğin yüksek olduğu ailelerdir. Roller belirsizdir. Örn: çocuklar çoğunlukla kendilerine, bazen
yetişkinlere de bakım verirler. Sınırların katı olduğu birbirinden kopuk ailelerde ise; ailede güçlü bağların yokluğu gözlenir. Aile üyeleri arasında ilişkiler zayıf veya yok gibidir.

Eşsonlanım: Açık sistemler; farklı farklı durumlardan başlayarak farklı yollarla aynı sabit denge
durumuna ulaşma eğilimindedir. Bu teoriye göre; nereden başladığı önemli değildir, ulaşılan sonuç aynı olacaktır. Eşsonlanım, ailenin iletişim ve geribildirim süreçlerinde var olan sorunlu kalıpları gözlemenin önemini vurgular. Buna göre aile sorunlarında geçmişe odaklanıp, niçin olduğuna bakmaktan çok şimdi ve burada ne olduğunu anlamaya çalışmak daha önemlidir.

Hareket halindeki aileler: Bu ailelerin pek düzeni yoktur. Sık sık ev değiştirirler. Bu ailelerin çocukları için okullar, arkadaşlar hatta şehirler geçicidir. Bu aileler, çocukların kendi yetişmelerinin
sorumluluğunu almalarında bir dereceye kadar organizedirler. Fakat bu organize olma hali geçicilik ve sıklıkla da kriz beklentisi ile birlikte gider.

Bağlılık: Güçlü ailelerde aile bireyleri enerji ve zamanlarını aile ile ilgili aktivitelere ayırırlar.
Bağlılık, hem güzel hem de sıkıntılı zamanlarda aileye sadık kalabilmektir. Ayşe hanım bağlılık ile bağımlılık arasındaki sınırları belirlemiş olup hem kendine hem de ailesine zaman ayırabilen sağlıklı bir ailenin davranış örüntüsünü sergilemektedir.

Ailenin sağlıklı bir şekilde işlev görmesini etkileyen diğer bir etkende ailenin yapısı, organizasyonudur. Bu anlamda en önemli kuramlardan biri merkezkaç (centrifugal) ve merkezcil (centripedal) aile kavramlarıdır. Merkezkaç aile, aileden uzaklaşma eğilimini tanımlar. Merkezcil aile ise, aileye yakınlaşma eğilimini tanımlar.

Modernist görüş gerçeğin nesnel olarak gözlendiğini ve sistemik olarak bilindiğini belirtirken, postmodernizm gerçeğin öznel olduğunu ifade eder. Postmodern anlayışa göre, gerçeğin keşfedilmesinden çok yapılandırılması söz konusudur.

Feminist teoriye göre aile; kadın-erkek arasındaki güç ilişkilerinde kadının aleyhinde dengesizlikler içeren, toplumdaki cinsiyet hiyerarşilerini ve cinsiyet ayrımlarını yansıtan bir kurum olarak görülür. Cinsiyet politikaları kadınların rollerini, başkalarına hizmet etmek ve onların gereksinimlerini anlamak yönünde şekillendirmektedir. Dolayısıyla kadınlar kolayca pasif, bağımlı ve girişimde bulunmayan kişiler olarak etiketlenmektedir. Kadının bir taraftan ev işlerinde çalışırken diğer
tarafta çalışma hayatının içinde düşük ücret aldığını, bunun iki taraflı sömürü ortamı oluşturduğunu
vurgular. Kadına yönelik şiddetin hala bazı aile ve kültürel çevreler tarafından tolere edilmesini haklı
olarak eleştirir. Kadın ve erkek arasında eşit güç ilişkisinin olması gerektiği önemle vurgulanır.

Sosyolojik açıdan ele alındığında 3 tip aile vardır.

ailenin iletişim ve geribildirim süreçlerinde var olan sorunlu kalıpları gözlemenin
önemini vurgular. Buna göre aile sorunlarında geçmişe odaklanıp, niçin olduğuna bakmaktan çok şimdi ve burada ne olduğunu anlamaya çalışmak daha önemlidir

Homeostazis: Değişen çevresel şartlar karşısında ailenin dengesini koruyabilme becerisidir. Aileler
bazı zamanlarda gelişime yönelik olarak sınırlarını zorlayarak temel yapısını değiştirmeyi (morfogenesis),
bazı dönemlerde ise denge durumunu sürdürmeyi (morfostazis) tercih ederler. Örn. Aileler kriz
dönemlerinde denge durumunu koruma yani morfostazis eğiliminde olurken, aileye yeni bireylerin
katıldığı dönemlerde morfogenezis gözlenebilir

Aile bireylerinden birini etkileyen bir durum bütün aile sistemini etkileyecektir.

Ailede bireylerin davranışları, sebep-sonuç ilişkisi içinde doğrusal bir
nedensellikten çok birbirini etkileyen döngüsel bir nedensellik içinde daha iyi anlaşılır.

Aşağıda Minuchin’in (1981) sistem kuramı çerçevesinde yapısal özelliklerine göre tanımladığı aile tipleri sunulmuştur.

İki kişilik aileler, Üç kuşaklı aileler, Çok çocuklu aileler, Ebeveynin fiziksel olarak olmadığı aileler, Kontrolden çıkmış aileler, Hareket halindeki aileler, Üvey ebeveynli aileler, Evlat edinmiş aileler, Hayaletli aileler, Psikosomatik aileler.

Aile üyelerinden bir ya da birden fazlasının ebeveynlerin kontrolünden
çıkmış olduğu ailelerdir. Ebeveyn yorgun düşmüştür ve baş etmekte zorlanır. Bir ebeveyn duygusal
yokluğu ile diğer ebeveyni zayıflatabilir. Çocuğun tepkisi ebeveynler arası ayrılığı yansıtıyor olabilir.

Psikosomatik ailelerde herkesin en iyi işlev gördüğü durum ailede birinin hasta
olduğu durumdur. Bu aileler; aşırı koruyucu, sınırların iç içe geçtiği ve çatışmaları çözme becerisi düşük
ailelerdir. Aile üyeleri çatışmadan köşe bucak kaçarlar. Sonucunda ihtiyaç ve duygularından kaçıp
bastırarak değerli bir şey başardıklarına inanarak acı çekerler.

Hayaletli aileler: Aileden birisi öldüğünde veya aileyi terk ettiğinde, daha önce bu kişi tarafından
üstlenilmiş roller ve görevler yeniden dağılır. Bu her zaman istenen şekilde olmayabilir. Örn:
Ebeveynlerin hayatını çekilmez kılan aksi bir dede, aile bireylerinin birbirlerine kenetlenmesini
sağlamaktadır. Yaşlı adamın vefatı sonrasında ortaya çıkan boşlukta itecekleri ortak bir güç olmadan
sadece birbirlerini itebilirler. Senelerdir ilk kez uyumsuzluk ortaya çıkar.

Evlat edinilmiş çocukların olduğu ailelerde çocuk, beraberinde geçmiş
öyküsünü ve ilişkiler ağını da beraberinde getirir. Aynı zamanda yaşadığı evdeki organizasyon yapısının
da parçasıdır. Bu ailelerdeki kimi problemler diğer ailelerde de görülebilecek aile organizmasındaki
streslerle ilgilidir. Ancak aile, evlat edinilmiş çocuğun önceki yaşantısını sorumlu tutar.