AİLE PSİKOLOJİSİ VE EĞİTİMİ

Tek ebeveynli aile, boşanmaların artışıyla birlikte çoğunlukla kadınların ebeveyn olduğu ailelerdir.

Verilen ifadeler, ailenin bütünlük, açık ve kapalı aile sistemleri ve sınırlar başlıkları altında ailenin özellikleri arasında sıralanmıştır.

Döngüsel nedensellik: Ailede bireylerin davranışları, sebep-sonuç ilişkisi içinde doğrusal bir nedensellikten çok birbirini etkileyen döngüsel bir nedensellik içinde daha iyi anlaşılır.

Çok çocuklu aileler: Nerede yaşandığına ve geçimin nasıl sağlandığına bağlı olarak çocuklar ayak bağı ya da para kaynağı olarak görülebilir. Büyük çocuklar küçüklerin bakımında rol alırlar. Daha büyük çocuklara becerilerinin ötesinde sorumluluk verildiğinde problemler ortaya çıkabilir. Büyük çocuklar ne “çocuk” ne de “ebeveyn” olmadıklarından kendilerini yalnız hissederler, küçük çocukların ebeveynleri ile bağlantısını bastırabilirler.

Genel olarak ailenin işlevlerini üç başlık altında toplayabiliriz.

1. Temel görevler: Aile üyelerinin bakımı, beslenmesi, korunması, eğitimi gibi ya- şamsal gereksinim-lerin sağlanmasına yönelik görevler.

2.Gelişimsel görevler: Aile bireylerinin ruhsal ve sosyal gelişimini desteklemeye yö- nelik görevlerdir. Örn. ailenin gelişim evresine göre; yeni bir aile kurması, anne- baba olması, çocuklarını büyütüp yuvadan uçurması, emekliliğe uyum göstermesi gibi

3.Kriz dönemlerine yönelik görevler: Hastalık, kaza, iş kaybı, ekonomik sorunlar gibi ailenin bütünlüğüne yönelik tehditlerin yarattığı krizlerde, aile üyelerinin bir- birine destek olma ve korumasına yönelik görevlerdir.

Combrinck-Graham (1985) ailenin gelişimini spiral bir modelle açıklayarak üç kuşaktan oluşan aile sisteminin, zaman içinde merkezkaç ve merkezcil olduğu dönemler arasında gidip geldiğini belirtmiştir (Şekil 1.2). Her aile gelişim evresine göre bazen merkezcil döneme geçer, aile içi yaşama ağırlık verir, ailenin dış sınırları belirginleşirken aile içinde yardımlaşma ve sınırlar esner (örn bebeklerini büyütürken). Kimi zaman ise merkezkaç dönemde giren aile sistemi bireylerinin aile dışındaki bağımsızlaşması hedeflerine yönelir

Bekar genç erişkinler aileden ayrılmayı kabullenme konusunda sorun yaşamaya açıktır.

Aile bireylerinin temel çıkarımları ve beklentileri farklı olabilir. Bu nedenle bilişsel-davranışçı aile kuramı, iletişim becerilerine önem verir. “Ben” mesajlarını kullanmak, eşini suçlamaktansa kendisinin sorundaki sorumluluk ve rolünü kabul etmek, dinlediğini ve ilgilendiğini göstermek bu becerilerden bazılarıdır.

Modernist görüş gerçeğin nesnel olarak gözlendiğini ve sistemik olarak bilindiğini belirtirken, postmodernizm gerçeğin öznel olduğunu ifade eder. Postmodern anlayışa göre, gerçeğin keşfedilmesinden çok yapılandırılması söz konusudur.

Yaşın ilerlemesi ile birlikte emeklilik yılları da başlar. Emeklilikte çoğu kez başlangıçta bir rahatlama olur. Fakat zamanlar kayıplar, yas tutma ve yalnızlık gibi en zor duygusal sorunlar yaşanır. Eşlerinin kaybının yanı sıra arkadaşlarını yitirirler, sağlıkları bozulur. Biraz yardım ve destek kayıpların yarattığı sarsıntı ve yalnızlık duygusundan kurtulmalarını sağlayacaktır. Özetle; emekliliğe adapte olma, yaşlılığa uyum sağlama, bedensel hastalıklarla ve kayıplarla başa çıkma bu dönemin üstesinden gelmesi gereken sorunlarıdır.

İçinde yaşadığı geleneksel aile ortamından koparak çekirdek aile modelinde yaşamakta olan aileler, kendi düşünsel ve duygusal kavramları ile dış sosyal çevrenin gerçekleri ve kavramları arasında çelişki yaşarlar. Bu aile tipinde kuşaklar arası çatışmalar sık görülür.

Değişen çevresel şartlar karşısında ailenin dengesini koruyabilme becerisidir. Aileler bazı zamanlarda gelişime yönelik olarak sınırlarını zorlayarak temel yapısını değiştirmeyi (morfogenesis), bazı dönemlerde ise denge durumunu sürdürmeyi (morfostazis) tercih ederler.

Ailede bireylerin davranışları, sebep-sonuç ilişkisi içinde doğrusal bir nedensellikten çok birbirini etkileyen döngüsel bir nedensellik içinde daha iyi anlaşılır.

D şıkkı doğrudur. Buna örnek olarak şu durum verilebilir. Ebeveynlerin hayatını çekilmez kılan aksi bir dede, aile bireylerinin birbirlerine kenetlenmesini sağlamaktadır. Yaşlı adamın vefatı sonrasında ortaya çıkan boşlukta itecekleri ortak bir güç olmadan sadece birbirlerini itebilirler. Senelerdir ilk kez uyumsuzluk ortaya çıkar.

Aile üyesinin yaşına, cinsiyetine, kültürel değerlere ve beklentilere göre roller düzenlenmiştir. Sağlıklı ailelerde gerektiğinde rollerin yer değiştirebildiği ve esnek olabildiği de gözlenir.

Ergen çocukları olana ailelerde, bu evrede ergen ve ailesi arasında birçok konuda çatışma yaşanabilir. Bu çatışmalar, ebeveynin genç çocuklarından beklentileri ile kendi gençliğindeki beklentiler arasında ayırımı yapamamaktan kaynaklanabilir. Ebeveynin gençlik dönemi krizleri yeniden ortaya çıkabilir. Ergen, anne-baba ile çeliştiği konularda akran baskısı yaşayabilir.

Psikosomatik ailelerde herkesin en iyi işlev gördüğü durum ailede birinin hasta olduğu durumdur. Bu aileler; aşırı koruyucu, sınırların iç içe geçtiği ve çatışmaları çözme becerisi düşük ailelerdir.

Çocukların evden ayrılması ile ebeveynler önceliklerini ve yeniden rollerini tanımlamaya ihtiyaç duyarlar. Çiftler evlilikleri boyunca anne-baba olmayı karı-koca olmalarının önüne koymuş ve ikili ilişkilerine yatırım yapmamışlarsa çocukları evden ayrıldıklarında derin bir boşluk yaşayacaklardır (boş yuva sendromu).

Bilişsel-davranışçı aile teorisi davranışların öğrenme ile kazanıldığını, bir eşin davranışının diğerinin hareketlerini etkilediğini öne sürer. İlişki doyumunda bireyin eşi ile yaşadığı olumlu davranışların önemini vurgular.

a ve e şıkları Bilişsel –Davranışsal aile kuramını, b ve c şıkları da feminist aile kuramını anlatmaktadır.