AİLE PSİKOLOJİSİ VE EĞİTİMİ - Deneme Sınavı - 6

Hastalık sürecinde ikinci aşama öfke, kızgınlık dönemidir. “Niye ben?” türü öfke ve isyan duyguları görülür.

Hastaya üzülmemesinin söylenmesi yerine üzüntüsünü ifade etmesine izin verilmesi yaşadıklarını kabullenmesini kolaylaştıracaktır. Aile üyeleri öfkeyi kişisel olarak algılarsa onların da tepkileri giderek öfkeli hale gelir. Saygı duyulan ve anlaşılan, ilgi gösterilen ve zaman ayrılan hasta kısa sürede sesini alçaltacak ve öfke tepkilerini azaltacaktır.

Kanserli hastanın uyumunda rol oynayan çeşitli psikososyal etkenler vardır. Bunlar;
• hastalığın kendisi, hastalığın tuttuğu organ, tipi, belirti ve bulguları, hastalığın seyri, tedavisi,
• hastanın daha önceki uyum potansiyeli,
• tıbbi hastalıklara ilişkin deneyim ve düşünceleri,
• başedebilme becerileri,
• hangi yaş döneminde bu hastalığa yakalandığı, yaşına uygun amaç ve projeleri için oluşturduğu tehdit düzeyi,
• hastanın kişilik özellikleri,
• ailenin tutumları,
• çevre destek sistemleri,
• hastalığa ilişkin kültürel ve sosyal tutumlar olarak sıralanabilir.

Aile üyesinin hastalanması, bütün aile üzerinde psikososyal etkilere neden olur. Hastalığın ani ya da sinsi başlaması, hastalığın seyri (ilerleyici ya da dalgalı seyir), hastalığın sonlanımı (ölümcül olması ya da olmaması gibi) ve neden olduğu yeti kaybının (örn. zihinsel, duyusal, fiziksel kayıplar gibi) yanı sıra ailenin kültürel özelliği, değerler sistemi, yaşam döngüsü evresi ve hasta bireyin ailedeki rolü bu etkilenmeyi belirleyen başlıca faktörlerdir.  Çocuklar genellikle sağlık konularında kendi ailelerinin algılarını edinirler ve bunları yetişkinliğe taşıyarak duygusal ve davranışsal tepkileri ile gösterirler.

Doktorlarla işbirliği yapmak ailenin tanı ve tedavi aşamasında gereksinim duyduğu unsurlardan biridir. Ancak kontrolü kaybetmeme ve yeniden değerlendirme-umut hastanın hastanede yatarak tedavi gördüğü evredeki gereksinimlerindendir. Aile sınırlarının korunması ve günlük yaşama dönüş ise hastanın eve döndüğü ve ayakta tedavinin devam ettiği evrede duyulan gereksinimlerdir.

Hastalığın çiftin ilişkisini etkilemesinde; hastalığın ne olduğu ve şiddetinin boyutu önemlidir. Ayrıca hastaya ait özellikler; yaşı, cinsi, baş etme bacerileri, kültürel özellikleri ve önceki hastalık deneyimleri de önemlidir. Çiftin birbiri ile ilişkisinde hastalığın oynadığı rol, hastalığa ve hasta olmaya verilen anlam ve kişinin kendi bedeni ile eşinin bedenine ilişkin kafasında oluşan düşünce ve imgeler hastalığın eşler arasındaki ilişkiyi nasıl etkileyeceğini belirleyen diğer etkenlerdir.

Depresyon kadınlarda erkeklerden daha fazla görülür. Yaş ilerledikçe depresyonda azalma yaşanmaz, ilerleyen yaşlarda da sıklıkla depresyonla karşılaşılabilir.  Depresyon sürecinde cinsel istekte azalma yaşanır. Herkeste zaman zaman üzüntü hali olabilir. Ancak depresyonu olan bir kişide bu belirtiler haftalarca hemen hemen her gün ve gün boyunca devam eder. Bu nedenle bireyin depresyon tanısı alması için birkaç gün belirti göstermesi yetmez. Anne-babanın geçirdiği depresyon hastalığı ailenin çocuklarını da etkiler. Yeterli ilgi görmediklerinde kendilerinin değersiz olduklarını düşünürler. Yaşanan mutsuzluktan kendilerini sorumlu tutarlar. İhtiyaçları karşılanmadığında ruhsal tepkiler (üzüntü, sinirlilik gibi) gösterirler. Okul başarıları düşer. Depresif ebeveynlerin çocuklarının bedensel sağlıklarında da sorunlar yaşanır.

Basit fobinin beş alt tipi mevcuttur. Bunlar; hayvan tipi (örn örümcek), doğal çevre tipi (örn.fırtına, şimşek), kan-enjeksiyon-yaralanma tipi, durumsal tip (örn. uçak, asansör) ve diğer tip (bu alt tip yukardaki dört kategoriyi tam karşılamayan durumları ifade eder. Ancak sosyal tip, basit fobinin bir alt tipi değil, başlı başına sosyal fobi olarak adlandırılan bir bozukluktur.

Anne-babalar, çocuklarında kanser gibi ciddi bir hastalık görüldüğünde çok farklı tepkiler verebilmektedir. Bazı ebeveynler kaçmak, bazıları teşhisi bilmemek ister. Ancak genelde acıyı kabul edip hastalığın gerçeklerine bakabilen ebeveynler, gelecekteki problem ve endişelerle daha iyi baş edebilmektedirler. Aile içinde sağlıklı ilişkilerin devam ettirilmesi önemlidir. Hasta çocuğun yarattığı üzüntü yüzünden bu çok kolay olmayabilir. Kardeşlerin ve eşlerin de birtakım ihtiyaçları vardır. Diğer çocukların ihtiyaçlarına kulak verebilen ve düşüncelerini ve kaygılarını dinleyen ebeveynler hayat boyu sürecek güvenli, açık, duyarlı ve dürüst bir ilişki kurmuş olacaklardır. Çocuklar dayanıklı ve esnek olurlar ve kanser teşhisinden önceki hallerine göre davranılmasını isterler. Hayatlarının, bütünüyle hastalık merkezli olmasını istemezler. Çocuklarla ilgili bir başka durum da okul konusudur. Okul personeli, çocuğun hastalığının yanı sıra çocuk ve okul açısından çıkabilecek durumlar hakkında da bilgilendirilmelidir.

Sık görülen kompulsiyonlar; yıkama (sık sık el yıkama gibi), kontrol etme (kapı, pencere, ocak vb. yerlerin kontrol edilmesi gibi), sayma-düzenleme (bazı hareketleri belli sayıda yapması ya da aşırı düzenlilik ile ilgili davranışlar), biriktirme (aile bireylerinin yaşamını bozacak şekilde aşırı miktarda gazete, dergi, kağıt, şişe vb. şeylerin biriktirilmesi) olarak sıralayabiliriz. Ancak patolojik şüphe bir obsesyondur. Kompulsif davranışlar, obsesyonu nötürleyici olarak işlev görür (Örneğin kirlilik-bulaşma obsesyonları olanlarda yıkama kompulsiyonu görülmesi gibi). Kompulsiyonlar gecici olarak sıkıntıyı azaltmakla birlikte hastalığın sürüp gitmesine ve kişinin günlük işlerini yapamamasına sebep olur.

Aşırı baskılı ve otoriter tutum, çocuğu kendine güvenini yok eden, onun kişiliğini hiçe sayan bir tutumdur. Baskı altında büyüyen çocuklar, kendisi dışında denetimli bir kişilik oluşturur. Çünkü içinden geldiği gibi davranmak yerine gerektiği gibi davranması şeklinde koşullandırılır. Otoriter bir ailede yetişen çocukların özellikleri;
• Stresli, tedirgin çocuklardır.
• Kendine olan güveni hemen hemen yok gibidir.
• Sessiz, çekingen, başkalarının etkisinde kolayca kalabilen çocuklardır.
• Sürekli eleştirildiği için aşağılık duygusu geliştirebilir.
• Dıştan denetimlidirler. Kendi başlarına karar veremezler dışarıdan birilerinin onu yönlendirmesini beklerler.
• Tam tersi çocuk isyankâr da olabilir.

Heteroseksüel cinsel yönelim, kişinin karşı cinsiyetten kişilere karşı cinsel ilgi duymasıdır. Homoseksüel cinsel yönelim (eşcinsellik), kişinin kendi cinsiyetinden olan kişilere karşı cinsel ilgi duymasıdır. Erkek eşcinseller için ‘gey’, kadın eşcinseller için ‘lezbiyen’ sözcükleri de kullanılmaktadır. Biseksüel cinsel yönelim, kişinin hem kendi cinsiyetinden olmayan hem de kendi cinsiyetinden olan kişilere karşı cinsel ilgi duymasıdır. Transseksüellik ise, kişinin cinsiyetini değiştirmesi gerektiğine, ruhsal ve bedensel olarak diğer cinsiyete sahip olması gerektiğine inanma şeklinde tanımlanmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

İnsanda cinsel uyarana gösterilen fizyolojik tepki dört ayrı evreye ayrılır.1. Uyarılma (heyecanlanma) evresi, ilk evredir. Temel olarak erotik duygu ve düşüncelerin belirmesi, erkekte peniste sertleşmenin kadında ise cinsel organda ıslanmanın ortaya çıkmasıyla karakterizedir. 2. Plato (düzlük) evresi, etkili cinsel uyarının sürdürülmesi ve cinsel heyecanın artmasıyla birlikte, kadın ya da erkek, ikinci evre olan düzlük evresine girerler. 3. Orgazm evresi, Grekçe şehvetli, heyecan anlamındaki orgazmus sözcüğünden türeyen orgazm, cinsel heyecanın doruk noktasında, sinirsel gerilimin ve kasların ani gevşemesi olarak tanımlanabilir. Bu olay, kadın ve erkek için temelde aynı olup, insanın tadabildiği en yoğun bedensel hazdır. 4. Çözülme evresi, son evredir. Kadın ya da erkek kişilerde orgazma ya da orgazmın gerçekleşmediği durumlarda platoyu takiben genital bölgelerde ve bedenin bütününde önceki aşamalarda oluşmuş olan fizyolojik değişikliklerin dakikalar içerisinde aynı sırayı takip ederek kaybolmasıyla karakterizedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Ciddi bedensel hastalıklarda bireylerin gösterdiği psikolojik tepkiler bazı ortak
özellikler içerir. Bunlar; şok ve inanmama, öfke ve kızgınlık, pazarlık, depresyon ve kabullenme
evrelerini içerir. Bunlardan Üçüncü aşama pazarlık aşamasıdır.  Bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.

Son aşama kabullenme aşamasıdır. Hasta
gerçeği kabul edip, hastalığı ile birlikte yaşamayı öğrendiği dönemdir. Tedavi seçeneklerinin belirtilmesi
ve bir tedavi proğramının sunulması kabullenişi kolaylaştırır. Bu aşama ile birlikte kişi yaşamını,
geçmişini, geleceğini, varoluşunu yeniden yorumlamaya başlar. Doğru cevap A seçeneğidir

Kanserli hastanın uyumunda rol oynayan çeşitli psikososyal etkenler vardır. Bunlar;
• hastalığın kendisi, hastalığın tuttuğu organ, tipi, belirti ve bulguları, hastalığın seyri, tedavisi,
• hastanın daha önceki uyum potansiyeli,
• tıbbi hastalıklara ilişkin deneyim ve düşünceleri,
• başedebilme becerileri,
• hangi yaş döneminde bu hastalığa yakalandığı, yaşına uygun amaç ve projeleri için oluşturduğu
tehdit düzeyi,
• hastanın kişilik özellikleri,
• ailenin tutumları,
• çevre destek sistemleri,
• hastalığa ilişkin kültürel ve sosyal tutumlar olarak sıralanabilir.

Hastanın eğitim düzeyini bu etkenler üzerinde yer almaz. Doğru cevap C seçeneğidir.

Şok, öfke , yoğun sıkıntı, üzüntü, suçluluk, umutsuzluk, depresyon,umut, öfke, inkar,gelecek kaygısı, başetme çabaları, kaygı,Giderek artan gerçekci bakış,yeni duruma uyum bireyin ruhsal tepkileri arasında yer alır. Saygı, ilgi, destek,söylediklerinin dinlenmesi, doktorlarla işbirliği, kontolü kaybetmemek, yeniden değerlendirmek, destek,stresle başa çıkma vs. gereksinimler ile alakalıdır. Kontrolü kaybetmemek gereksinimle ilgili olduğu için cevap B seçeneğidir.

Süregen (kronik) hastalığa karşı ailelerin gösterdiği uyum süreçleri arasında hastalık ya da hastalığın şiddeti konusunda aile üyelerinde inkar tepkileri görülebilir.Ancak ailenin yaşadığı çoklu kayıplar şöyle sıralanabilir ; Çoklu kayıplar,sadece ailenin görevlerini
aksatması yönünde değil aynı zamanda hasta bireyle yakınlığın kaybı, aile mahremiyetinin kaybı
ya da sevilen kişinin beklenen ölümü olabilmektedir. Aile üyelerindeki inkar tepkileri bu kayıplar arasında olmadığından cevap A seçeneğidir.

Hastalık her zaman başa gelebilir. Ve özellikle çiftlerin ilişkisini etkiler. Çiftin
ilişkisini etkilemesinde; hastalığın ne olduğu ve şiddetinin boyutu önemlidir. Ayrıca hastaya ait özellikler;
yaşı, cinsi, baş etme bacerileri, kültürel özellikleri ve önceki hastalık deneyimleri de önemlidir. Çiftin
birbiri ile ilişkisinde hastalığın oynadığı rol, hastalığa ve hasta olmaya verilen anlam ve kişinin kendi
bedeni ile eşinin bedenine ilişkin kafasında oluşan düşünce ve imgeler hastalığın eşler arasındaki ilişkiyi
nasıl etkileyeceğini belirleyen diğer etkenlerdir.

Depresyon toplumda sık görülen bir hastalıktır. Yaşam
boyu hastalanma riski erkeklerde %8-12, kadınlarda %20-26’dır. Yani her beş kadından biri yaşamının
bir döneminde depresyon geçirir. Depresyon kadınlarda erkeklerden iki kat fazla görülür