AİLE PSİKOLOJİSİ VE EĞİTİMİ - Deneme Sınavı - 18

Aşağıdaki açıklamalar uyarınca doğru cevap "D" şıkkıdır

İnsanlar kanser gibi ciddi hastalık tanısı karşısında birçok psikolojik tepkiler gösterirler. İlk aşamada en yaygın tepki şok olma ve inanmamadır. Tetkiklerin yanlış olduğuna inanır. Başka başka doktorlara gitmek ister. Gerçeğin inkarı, katlanılması çok güç bazıları için imkansız hastalık gerçeğinin yarattığı kaygı, panik ve çaresizlik duygularına karşı bir savunmadır. “hayır bu bana olamaz, bu doğru değil” diyerek, bir anlamda gerçeği reddederek, olmamış kabul ederek hasta kendini dayanılmaz kaygıdan korur. Hastalığın inkarı, özellikle hastayı tanımayan biri tarafından gerçeğin çok erken veya aniden söylenmesi ya da hastanın hazır olup olmadığı dikkate alınmadan “söyleyeyim de kurtulayım” yaklaşımı ile hareket edilmesi durumlarında ortaya çıkması daha sık olur. İkinci aşama öfke, kızgınlık dönemidir. “Niye ben?” türü öfke ve isyan duyguları görülür. Bu hastaların kaygı, tepki ve kızgınlıklarını ailelerine bazen de tedavi ekibine yansıtabileceklerinin bilincinde olunmalıdır. Bu öfkenin kökeninde hedef aldığı kişilerden çok çaresizliğe olan öfkedir. Aile üyeleri öfkeyi kişisel olarak algılarsa onların da tepkileri giderek öfkeli hale gelir. Saygı duyulan ve anlaşılan, ilgi gösterilen ve zaman ayrılan hasta kısa sürede sesini alçaltacak ve öfke tepkilerini azaltacaktır. Üçüncü aşama pazarlık aşamasıdır. Ölümcül hasta biraz daha yaşamaya karşılık vaatlerde bulunur. Örneğin “Kızının düğününü görmeyi istediği, başka bir şey istemeyeceği” gibi pazarlık gerçekte bir erteleme çabasıdır. Vaatler, sessiz bir suçluluk duygusuyla ilişkili olabilir. Dördüncü aşama depresyon aşamasıdır. Bu dönemde yaklaşan kayıpların verdiği endişe nedeniyle karamsarlık ortaya çıkar. Bu kaybın birçok yönü olabilir. Kimi hastalar Örn. meme kanseri olan hasta vücut güzelliğinin kaybına tepki verir. Ya da rahim kanseri olan kadın ameliyat sonrası artık bir kadın olmadığı hissine kapılır. Tekrarlı hastane yatışları ekonomik kayıpları da getirecektir. Hastaya üzülmemesinin söylenmesi yerine üzüntüsünü ifade etmesine izin verilmesi yaşadıklarını kabullenmesini kolaylaştıracaktır. Son aşama kabullenme aşamasıdır. Hasta gerçeği kabul edip, hastalığı ile birlikte yaşamayı öğrendiği dönemdir. Tedavi seçeneklerinin belirtilmesi ve bir tedavi programının sunulması kabullenişi kolaylaştırır. Bu aşama ile birlikte kişi yaşamını, geçmişini, geleceğini, varoluşunu yeniden yorumlamaya başlar.

İnsanlar kanser gibi ciddi hastalık tanısı karşısında birçok psikolojik tepkiler gösterirler. İlk aşamada en yaygın tepki şok olma ve inanmamadır. Tetkiklerin yanlış olduğuna inanır. Başka başka doktorlara gitmek ister. Gerçeğin inkarı, katlanılması çok güç bazıları için imkansız hastalık gerçeğinin yarattığı kaygı, panik ve çaresizlik duygularına karşı bir savunmadır. “hayır bu bana olamaz, bu doğru değil” diyerek, bir anlamda gerçeği reddederek, olmamış kabul ederek hasta kendini dayanılmaz kaygıdan korur. Hastalığın inkarı, özellikle hastayı tanımayan biri tarafından gerçeğin çok erken veya aniden söylenmesi ya da hastanın hazır olup olmadığı dikkate alınmadan “söyleyeyim de kurtulayım” yaklaşımı ile hareket edilmesi durumlarında ortaya çıkması daha sık olur. İkinci aşama öfke, kızgınlık dönemidir. “Niye ben?” türü öfke ve isyan duyguları görülür. Bu hastaların kaygı, tepki ve kızgınlıklarını ailelerine bazen de tedavi ekibine yansıtabileceklerinin bilincinde olunmalıdır. Bu öfkenin kökeninde hedef aldığı kişilerden çok çaresizliğe olan öfkedir. Aile üyeleri öfkeyi kişisel olarak algılarsa onların da tepkileri giderek öfkeli hale gelir. Saygı duyulan ve anlaşılan, ilgi gösterilen ve zaman ayrılan hasta kısa sürede sesini alçaltacak ve öfke tepkilerini azaltacaktır. Üçüncü aşama pazarlık aşamasıdır. Ölümcül hasta biraz daha yaşamaya karşılık vaatlerde bulunur. Örneğin “Kızının düğününü görmeyi istediği, başka bir şey istemeyeceği” gibi pazarlık gerçekte bir erteleme çabasıdır. Vaatler, sessiz bir suçluluk duygusuyla ilişkili olabilir. Dördüncü aşama depresyon aşamasıdır. Bu dönemde yaklaşan kayıpların verdiği endişe nedeniyle karamsarlık ortaya çıkar. Bu kaybın birçok yönü olabilir. Kimi hastalar Örn. meme kanseri olan hasta vücut güzelliğinin kaybına tepki verir. Ya da rahim kanseri olan kadın ameliyat sonrası artık bir kadın olmadığı hissine kapılır. Tekrarlı hastane yatışları ekonomik kayıpları da getirecektir. Hastaya üzülmemesinin söylenmesi yerine üzüntüsünü ifade etmesine izin verilmesi yaşadıklarını kabullenmesini kolaylaştıracaktır. Son aşama kabullenme aşamasıdır. Hasta gerçeği kabul edip, hastalığı ile birlikte yaşamayı öğrendiği dönemdir. Tedavi seçeneklerinin belirtilmesi ve bir tedavi programının sunulması kabullenişi kolaylaştırır. Bu aşama ile birlikte kişi yaşamını, geçmişini, geleceğini, varoluşunu yeniden yorumlamaya başlar.

İnsanlar kanser gibi ciddi hastalık tanısı karşısında birçok psikolojik tepkiler gösterirler. İlk aşamada en yaygın tepki şok olma ve inanmamadır. Tetkiklerin yanlış olduğuna inanır. Başka başka doktorlara gitmek ister. Gerçeğin inkarı, katlanılması çok güç bazıları için imkansız hastalık gerçeğinin yarattığı kaygı, panik ve çaresizlik duygularına karşı bir savunmadır. “hayır bu bana olamaz, bu doğru değil” diyerek, bir anlamda gerçeği reddederek, olmamış kabul ederek hasta kendini dayanılmaz kaygıdan korur. Hastalığın inkarı, özellikle hastayı tanımayan biri tarafından gerçeğin çok erken veya aniden söylenmesi ya da hastanın hazır olup olmadığı dikkate alınmadan “söyleyeyim de kurtulayım” yaklaşımı ile hareket edilmesi durumlarında ortaya çıkması daha sık olur. İkinci aşama öfke, kızgınlık dönemidir. “Niye ben?” türü öfke ve isyan duyguları görülür. Bu hastaların kaygı, tepki ve kızgınlıklarını ailelerine bazen de tedavi ekibine yansıtabileceklerinin bilincinde olunmalıdır. Bu öfkenin kökeninde hedef aldığı kişilerden çok çaresizliğe olan öfkedir. Aile üyeleri öfkeyi kişisel olarak algılarsa onların da tepkileri giderek öfkeli hale gelir. Saygı duyulan ve anlaşılan, ilgi gösterilen ve zaman ayrılan hasta kısa sürede sesini alçaltacak ve öfke tepkilerini azaltacaktır. Üçüncü aşama pazarlık aşamasıdır. Ölümcül hasta biraz daha yaşamaya karşılık vaatlerde bulunur. Örneğin “Kızının düğününü görmeyi istediği, başka bir şey istemeyeceği” gibi pazarlık gerçekte bir erteleme çabasıdır. Vaatler, sessiz bir suçluluk duygusuyla ilişkili olabilir. Dördüncü aşama depresyon aşamasıdır. Bu dönemde yaklaşan kayıpların verdiği endişe nedeniyle karamsarlık ortaya çıkar. Bu kaybın birçok yönü olabilir. Kimi hastalar Örn. meme kanseri olan hasta vücut güzelliğinin kaybına tepki verir. Ya da rahim kanseri olan kadın ameliyat sonrası artık bir kadın olmadığı hissine kapılır. Tekrarlı hastane yatışları ekonomik kayıpları da getirecektir. Hastaya üzülmemesinin söylenmesi yerine üzüntüsünü ifade etmesine izin verilmesi yaşadıklarını kabullenmesini kolaylaştıracaktır. Son aşama kabullenme aşamasıdır. Hasta gerçeği kabul edip, hastalığı ile birlikte yaşamayı öğrendiği dönemdir. Tedavi seçeneklerinin belirtilmesi ve bir tedavi programının sunulması kabullenişi kolaylaştırır. Bu aşama ile birlikte kişi yaşamını, geçmişini, geleceğini, varoluşunu yeniden yorumlamaya başlar.

Süreğen (kronik) hastalığa karşı ailelerin gösterdiği uyum süreçleri;

Çiftin birbiri ile ilişkisinde hastalığın oynadığı rol: Sağlık sorunları kimi zaman dikkat çekme, ilgi ve bakım sağlamak için de kullanılır. Kimi zamanda güç dengesi oluşturmada ve eşin kontrolünde kullanılır. Geçmişte eşini ihmal ettiğini, görevlerini yapmadığını düşünen bir kişi şimdiki hastalığı bir cezalandırma olarak algılayabilir. Bazen hasta eş kendi ruhsal ihtiyaçları nedeniyle bu davranışı destekler. Hastalığa ve hasta olmaya verilen anlam: Hastalığa verilen anlamda kişilik özelliklerinin yanı sıra çocukluk yaşantılarının önemi büyüktür. Çocuklukta ihmal yaşayanlar yetişkinlikte geçirdiği hastalıkta terk edilme korkuları yaşarlar. Bu eşe karşı kızgınlık ve öfke duygularının ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu tutum eşin istese de yardım etmesini engelleyip onu uzağa “itebilir”. Bu da hasta eşin terk edilme korkularını pekiştirir.

Kişilerin beden ve ruh sağlığının bir bütün olduğu bilinmektedir. Beden sağlığında yaşanan bir hastalık ruhsal hayatı, ruhsal sıkıntılar da bedeni etkilemektedir. Örneğin ufak bir baş ağrısının bile morali nasıl etkilediği bilinmektedir. Diğer yandan uzun sureli stresin bağışıklık sistemini bozduğu yapılan çalışmalarla gösterilmiştir. Hastalık her zaman başa gelebilir. Ve özellikle çiftlerin ilişkisini etkiler. Çiftin ilişkisini etkilemesinde; hastalığın ne olduğu ve şiddetinin boyutu önemlidir. Ayrıca hastaya ait özellikler; yaşı, cinsi, baş etme becerileri, kültürel özellikleri ve önceki hastalık deneyimleri de önemlidir.  Çiftin birbiri ile ilişkisinde hastalığın oynadığı rol, hastalığa ve hasta olmaya verilen anlam ve kişinin kendi bedeni ile eşinin bedenine ilişkin kafasında oluşan düşünce ve imgeler hastalığın eşler arasındaki ilişkiyi nasıl etkileyeceğini belirleyen diğer etkenlerdir. Çiftin birbiri ile ilişkisinde hastalığın oynadığı rol: Sağlık sorunları kimi zaman dikkat çekme, ilgi ve bakım sağlamak için de kullanılır. Kimi zamanda güç dengesi oluşturmada ve eşin kontrolünde kullanılır. Geçmişte eşini ihmal ettiğini, görevlerini yapmadığını düşünen bir kişi şimdiki hastalığı bir cezalandırma olarak algılayabilir. Bazen hasta eş kendi ruhsal ihtiyaçları nedeniyle bu davranışı destekler. Hastalığa ve hasta olmaya verilen anlam: Hastalığa verilen anlamda kişilik özelliklerinin yanı sıra çocukluk yaşantılarının önemi büyüktür. Çocuklukta ihmal yaşayanlar yetişkinlikte geçirdiği hastalıkta terk edilme korkuları yaşarlar. Bu eşe karşı kızgınlık ve öfke duygularının ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu tutum eşin istese de yardım etmesini engelleyip onu uzağa “itebilir”. Bu da hasta eşin terk edilme korkularını pekiştirir. Kişinin kendi bedeni ile eşinin bedenine ilişkin kafasında oluşan düşünce ve imgeler: Kişilerin çocuk ve ergenliğinde kendi bedenleri ve karşı cinsle ilgili beden algıları oluşur. Giderek çekici gelen ve cinsel olarak heyecanlandıran eşin ölçüleri, biçimi ve beden tipi konusunda imgeler yerleşir. Yaşla birlikte bedende belirgin değişiklikler görülür. Genellikle kilo alınır. Hamilelik ya da hastalıklar bedende izler bırakabilir. Bütün bunlar eşlerde uzaklaşma, cinsel arzu ve istekte azalma yaratabilir. Çiftler hastalığın olumsuz etkilerinin üstesinden gelmede sorunu, “senin” ya da “benim problemim” yerine “bizim problemimiz” diye görmelidirler. Üstesinden gelmede el ele vermelidirler. Ayrıca hastalığın konuşulmadığı saatler yaratılmalı ve olabildiği oranda eskiden yapılan bazı aile aktivitelerinin devamlılığı sağlanmalıdır. Bazı çiftler hastalığın yarattığı zorlukların üstesinden gelerek daha güçlü, güvenli ve doyum hissettikleri bir ilişkiyi geliştirebilmektedir.

Depresyon; üzüntü, keder, elem, hayattan zevk alamama gibi duyguların yanı sıra karamsarlık, ümitsizlik, kendine güvenin azalması, değersizlik düşünceleri ile seyreden ruhsal bir hastalıktır. Herkeste zaman zaman üzüntü hali olabilir. Ancak depresyonu olan bir kişide bu belirtiler haftalarca hemen hemen her gün ve gün boyunca devam eder. Kişinin günlük hayatını, iş ya da okul hayatını etkiler. Kendine bakımı bozulur, aşırı sıkıntılı ve tedirgin bir görünümü vardır. Enerji azlığı, isteksizlik, içe kapanma, hareketlerde yavaşlama, dikkati toplamada ve karar vermede güçlük olur. Düşünceleri; geçmiş pişmanlıklar, acı veren anılarla doludur. Ağır depresyonu olanlarda; kendini suçlama, değersizlik ve işe yaramazlık düşüncelerinin yanı sıra ölüm düşünceleri ve intihar isteği gelişebilir. Cinsel istekte azalma olur. İştah ve uyku düzeni bozulur. Depresyonun gelişmesinde rol oynayan birçok etken vardır. Önemli ekonomik sorunlar, iş yaşamındaki çatışmalar, emeklilik, iş kaybı, beden sağlığının bozulması, sevdiği birinin kaybı, benliği örseleyen onur kırıcı durumlarla karşılaşmak, evlilik ve aile sorunları ve daha nice psikososyal olaylar depresyonun başlamasında ve süreklilik kazanmasında etkili olmaktadır. Ayrıca çocukluğun erken dönemlerinde yaşadığı anne kaybının ya da anne-babadan uzun süreli ayrılıkların depresyona yatkınlık açısından önemli etkenler olduğu kabul edilir. Depresyon toplumda sık görülen bir hastalıktır. Yaşam boyu hastalanma riski erkeklerde %8-12, kadınlarda %20-26’dır. Yani her beş kadından biri yaşamının bir döneminde depresyon geçirir. Depresyon kadınlarda erkeklerden iki kat fazla görülür. Depresyonun iyileşmesinde hekimlerin önerilerinin yanı sıra ailenin ilgi ve desteği de önemli olmaktadır.

Depresyon; üzüntü, keder, elem, hayattan zevk alamama gibi duyguların yanı sıra karamsarlık, ümitsizlik, kendine güvenin azalması, değersizlik düşünceleri ile seyreden ruhsal bir hastalıktır. Herkeste zaman zaman üzüntü hali olabilir. Ancak depresyonu olan bir kişide bu belirtiler haftalarca hemen hemen her gün ve gün boyunca devam eder. Kişinin günlük hayatını, iş ya da okul hayatını etkiler. Kendine bakımı bozulur, aşırı sıkıntılı ve tedirgin bir görünümü vardır. Enerji azlığı, isteksizlik, içe kapanma, hareketlerde yavaşlama, dikkati toplamada ve karar vermede güçlük olur. Düşünceleri; geçmiş pişmanlıklar, acı veren anılarla doludur. Ağır depresyonu olanlarda; kendini suçlama, değersizlik ve işe yaramazlık düşüncelerinin yanı sıra ölüm düşünceleri ve intihar isteği gelişebilir. Cinsel istekte azalma olur. İştah ve uyku düzeni bozulur.

Panik Bozukluğu

Panik bozukluğu, kendiliğinden ve ani olarak başlayan panik ataklarla seyreden bir ruhsal rahatsızlıktır. Panik atak sırasında hastalar genellikle; çarpıntı, terleme, titreme, nefes darlığı, göğüste sıkıntı hissi, bulantı veya karın ağrısı, baş dönmesi yakınmalarının yanı sıra ölmek üzere oldukları, çıldıracakları veya bayılacakları korkusuna da kapılırlar. Ataklar genellikle 10 dakika kadar sürer. Panik bozuklukta hasta, yeni bir atak geleceği korkusu içinde yaşar. Kişi ilk panik atağı geçirdiği ortama bir daha girmemeye çalışır. Böylesi ortamların yeni atakların oluşmasına neden olabileceğini düşünür. “Sokağa çıktığımda ya panik gelirse, ya bayılır kalırsam”, “Kontrolümü kaybedersem”, “Otobüste rahatsızlanırsam ne yaparım” gibi düşünceler sonucunda yalnız başına sokağa çıkamamaya ve yardım gelemeyeceğini düşündüğü otobüs, süpermarket gibi ortamlara girememeye başlar. Bazı hastalarda panik atak geceleri gelir ve kişiyi uykudan uyandırır. Kişi adeta uykuya dalmaktan korkar hale gelir. Zamanla uyku düzeni bozulur.

Obsesif Kompulsif Bozukluk (Takıntı Hastalığı)

Birçok kişide aşırı temizlik, titizlik, düzenli olma, kapıyı-pencereyi kontrol etme gibi takıntılar olabilir. Ancak bunlar kişide yoğun sıkıntıya yol açmaz ve önemli oranda zamanını meşgul etmez. Ayrıca çevresi ile ilişkilerini, sosyal uyumunu, eğitim ya da iş hayatını olumsuz olarak etkilemez. Obsesif kompulsif bozukluk ise; kişide belirgin sıkıntıya neden olan, günlük aktivitelerini, mesleki işlevselliğini ya da olağan toplumsal etkinliklerini önemli düzeyde bozan obsesyon ve kompulsiyonlarla karakterli bir ruhsal bozukluktur. Obsesyonlar, belirgin strese neden olan istenmeden gelen zorlayıcı düşüncelerdir. Kişi, obsesyonlarını aşırı ve mantıksız olarak tanımlar. Yaygın olarak görülen obsesyon türlerini; kirlilik bulaşma (elinin kirlendiği ya da bir şey bulaştığı düşüncesi gibi), patolojik şüphe (bir şeyleri unutmuş oldukları ya da bir şeyleri yapmış oldukları yönünde şüpheler “Acaba kapıyı kilitledim mi?” gibi), saldırganlık (çok sevdiği kişilere, yakınlarına ya da çocuğuna zarar verecek bir davranışta bulunacağı düşünceleri), cinsel (kişinin ayıp olarak değerlendirdiği cinsel bazı düşüncelerin sık sık aklına gelmesi), dini (kişinin günah olduğunu düşündüğü şeylerin sık sık aklına gelmesi) obsesyonlar olarak sayabiliriz.

Kompulsiyonlar ise, genellikle obsesyonlarla ilişkili olarak ortaya çıkan sıkıntıyı azaltan yineleyici davranışlar ve zihinsel uğraşılardır. Kompulsif davranışlar, obsesyonu nötürleyici olarak işlev görür (Örneğin kirlilik-bulaşma obsesyonları olanlarda yıkama kompulsiyonu görülmesi gibi). Kompulsiyonlar geçici olarak sıkıntıyı azaltmakla birlikte hastalığın sürüp gitmesine ve kişinin günlük işlerini yapamamasına sebep olur. Sık görülen kompulsiyonları; yıkama (sık sık el yıkama gibi), kontrol etme (kapı, pencere, ocak vb. yerlerin kontrol edilmesi gibi), sayma-düzenleme (bazı hareketleri belli sayıda yapması ya da aşırı düzenlilik ile ilgili davranışlar), biriktirme (aile bireylerinin yaşamını bozacak şekilde aşırı miktarda gazete, dergi, kağıt, şişe vb. şeylerin biriktirilmesi) olarak sıralayabiliriz.

İlk aşamada en yaygın tepki şok olma ve inanmamadır. Tetkiklerin yanlış olduğuna inanır. Başka başka doktorlara gitmek ister. Gerçeğin inkarı, katlanılması çok güç bazıları için imkansız hastalık gerçeğinin yarattığı kaygı, panik ve çaresizlik duygularına karşı bir savunmadır.

Hastalığın inkarı, özellikle hastayı tanımayan biri tarafından gerçeğin çok erken veya aniden söylenmesi ya da hastanın hazır olup olmadığı dikkate alınmadan “söyleyeyim de kurtulayım” yaklaşımı ile hareket edilmesi durumlarında ortaya çıkması daha sık olur.

İkinci aşama öfke, kızgınlık dönemidir. “Niye ben?” türü öfke ve isyan duyguları görülür. Bu hastaların kaygı, tepki ve kızgınlıklarını ailelerine bazen de tedavi ekibine yanıltabileceklerinin bilincinde olunmalıdır.

Üçüncü aşama pazarlık aşamasıdır. Ölümcül hasta biraz daha yaşamaya karşılık vaadlerde bulunur. Örneğin “Kızının düğününü görmeyi istediği, başka bir şey istemeyeceği” gibi pazarlık gerçekte bir erteleme çabasıdır.

Dördüncü aşama depresyon aşamasıdır. Bu dönemde yaklaşan kayıpların verdiği endişe nedeniyle karamsarlık ortaya çıkar.

Kontrolü kaybetmemek, yeniden değerlendirme ve umut, farklı bakış açısı kazanabilmek, destek ve aileyi güçlendirecek yeni anlam arayışı, hastanın evine döndüğü ve ayaktan tedavinin devam ettiği evredeki ailenin gereksinimlerindendir.

Aileden bir üyenin ciddi bir hastalığına ilk tanı konduğunda gösterilen ruhsal tepkiler şunlardır: Şok, Öfke, Yoğun sıkıntı, Üzüntü, Suçluluk,Umutsuzluktur. Dolayısıyla burada başetme bu tür bir ruhsal tepki değildir. Doğru yanıt B'dir.

Umut

Öfke