AİLE PSİKOLOJİSİ VE EĞİTİMİ - Deneme Sınavı - 3

Toplumlardaki değişimlere paralel olarak ailenin işlevlerinde değişimler yaşanmış ve halen de yaşanmaktadır. Önceleri biyolojik, ekonomik, siyasi, sosyal ve kültürel birçok görevi üslenen aile, zaman içinde sosyal kurumların gelişimiyle işlevlerini belirli oranlarda paylaşmıştır. Genel olarak ailenin işlevlerini üç başlık altında toplayabiliriz.

1. Temel görevler: Aile üyelerinin bakımı, beslenmesi, korunması, eğitimi gibi yaşamsal gereksinimlerin sağlanmasına yönelik görevler.
2. Gelişimsel görevler: Aile bireylerinin ruhsal ve sosyal gelişimini desteklemeye yönelik görevlerdir. Örn. ailenin gelişim evresine göre; yeni bir aile kurması, anne-baba olması, çocuklarını büyütüp yuvadan uçurması, emekliliğe uyum göstermesi gibi
3. Kriz dönemlerine yönelik görevler: Hastalık, kaza, iş kaybı, ekonomik sorunlar gibi ailenin bütünlüğüne yönelik tehditlerin yarattığı krizlerde, aile üyelerinin birbirine destek olma ve korumasına yönelik görevlerdir.

İdeal “sağlıklı” bir ailenin özellikleri konusunda ortak bir görüş oluşturmada kimi zorluklar olmakla birlikte sağlıklı aileleri işlevsel olmayan ailelerden ayıran bazı özellikler aşağıda sunulmuştur.
• Bağlılık: Güçlü ailelerde aile bireyleri enerji ve zamanlarını aile ile ilgili aktivitelere ayırırlar. Bağlılık, hem güzel hem de sıkıntılı zamanlarda aileye sadık kalabilmektir. • Takdir etme: Aile üyeleri birbirlerine takdirlerini gerek sözleri gerek yaptıkları ile belirtirlerse  bağlılıkları daha da güçlenecektir. Takdir etme, aile bireylerinin özgüvenlerini artıracaktır. • Birlikte zaman geçirmeye istekli olma: Sağlıklı aileler nicelik ve nitelik olarak birlikte kaliteli zaman geçirirler. Kimse tartışmaların olduğu ağız dalaşmaların, kavgaların olduğu zamanları yaşamak istemez. Aile piknikleri, oyunlar, sohbetlerin yanı sıra doğum günleri, evlilik yıldönümleri, cenaze törenleri gibi etkinlikler birlik içinde olma duygusunu verir. • Etkili iletişim: Güçlü ailelerde iletiler duyarlı bir şekilde verilir ve alınır. Bu ailelerde destek, anlayış ve empati vardır. Birbirleri ile konuşacak çok şeyleri vardır. Bir çatışma olduğunda sessiz kalmak yerine konuşarak çözümlemeyi tercih ederler. • Krizlerle başedebilmek: Aileleri etkileyen birçok yaşam olayı vardır. Krize neden olan olaylardan bazıları beklenmedik olaylardır. Sağlıklı aileler krizlerle başederken; daha deneyimli kişilerden öneri alma, uzlaşma, mizahı kullanma ve duygularını dışa vurma gibi yöntemleri kullanırlar. • Bireylerin desteklenmesi: Aile sistemi en zayıf üyesinin güçlü olduğu kadar güçlüdür. Bu nedenle her bir aile üyesinin yetenek ve becerilerini geliştirmesine destek olunmalıdır. Destek konusunda en hassas olunması gereken dönemler; okul dönemi, fiziksel değişimlerin yaşandığı ergenlik dönemi ve genç yetişkin olarak bireyin yuvadan uçmaya hazırlandığı dönemlerdir. • Ailede rollerin belirli olması: Sağlıklı ailelerde roller açık, belirgin, uygun şekilde düzenlenmiş ve birbirini tamamlayan özelliktedir. Aile üyesinin yaşına, cinsiyetine, kültürel değerlere ve beklentilere göre roller düzenlenmiştir. Sağlıklı ailelerde gerektiğinde rollerin yer değiştirebildiği ve esnek olabildiği de gözlenir. Eğer bir aile üyesi geçici olarak rolünü yerine getiremez ise diğer üyeler onu rolünü üstlenirler.

Çocuklu çiftler (bebek 30 aydan küçük)

Gelişimsel görevler: Anne-baba rollerine uyum gösterme - Büyük anne ve büyük babaya ailede gerekli yerin açılması

Psikolojik sorun alanları: Aile sistemine yeni bireylerin katılmasını kabullenme

Heteroseksüel cinsel yönelim: Kişinin karşı cinsiyetten kişilere karşı cinsel ilgi duymasıdır.

Cinsel eşitlik hakkı. Cinsiyet, toplumsal cinsiyet, cinsel yönelim, yaş, ırk, sosyal sınıf, din veya fiziksel ve zihinsel engel gözetilmeden hiçbir ayrımcılığa maruz kalmama hakkıdır.

Narsizm Parafili türü değildir. Narsizm kişinin kendine hayran olması anlamına gelen bir kişilik bozukluğudur. Cinsel sapkınlık değildir.

Disparoni cinsel birleşmenin ağrılı gerçekleşmesi anlamına gelir.

Aile sözcüğü sık kullanılmasına rağmen üzerinde uzlaşılmış tek bir tanımı yoktur. Türkçe sözlükte, aile;
evlilik ve kan bağına dayanan, karı, koca, çocuklar, kardeşler arasındaki ilişkilerin oluşturduğu toplum
içindeki en küçük birlik olarak tanımlanmıştır. Ozankaya’ya (1979) göre aile, içinde insan türünün
üretildiği, topluma hazırlanma sürecinin ilk ve etkili biçimde oluştuğu, cinsel ilişkilerin düzenlendiği,
eşler ve ana-babalarla çocuklar arasında sıcak, güven veren ilişkilerin kurulduğu, ekonomik etkinliklerin
az ya da çok yer aldığı bir toplumsal kurumdur. Özgüven (2000) ise aileyi, karşıt cinsten iki yetişkin
kişinin yasal ve törel bağlara uyarak kurdukları biyolojik, psikolojik ve sosyal işlevleri olan bir kurum
olarak tanımlamıştır.

Geleneksel geniş aile: Aynı soydan gelen birkaç kuşağın bir arada, aynı çatı altında yaşadıkları aile
tipidir. Daha çok kırsal kesimde tarıma dayanan mal varlığı ile yaşamını sürdüren bu ailede; geleneksel değerlerin öne çıkarıldığı, erkek egemen kültürün hakim olduğu, kuşaklar arasında yaşa bağlı hiyerarşik bir otoriter yapının bulunduğu gözlenir.

Ailenin duygusal ve psikolojik sınırları vardır. Bu sınırlar; duygusal alışverişleri, yakınlığı,
birlikte davranışları kontrol ederler. Sınırların belirsiz, iç içe geçtiği aileler; aile kuşakları arasında
geçirgenliğin yüksek olduğu ailelerdir. Roller belirsizdir. Örn: çocuklar çoğunlukla kendilerine, bazen
yetişkinlere de bakım verirler. Sınırların katı olduğu birbirinden kopuk ailelerde ise; ailede güçlü bağların yokluğu gözlenir. Aile üyeleri arasında ilişkiler zayıf veya yok gibidir.

Eşsonlanım: Açık sistemler; farklı farklı durumlardan başlayarak farklı yollarla aynı sabit denge
durumuna ulaşma eğilimindedir. Bu teoriye göre; nereden başladığı önemli değildir, ulaşılan sonuç aynı olacaktır. Eşsonlanım, ailenin iletişim ve geribildirim süreçlerinde var olan sorunlu kalıpları gözlemenin önemini vurgular. Buna göre aile sorunlarında geçmişe odaklanıp, niçin olduğuna bakmaktan çok şimdi ve burada ne olduğunu anlamaya çalışmak daha önemlidir.

Hareket halindeki aileler: Bu ailelerin pek düzeni yoktur. Sık sık ev değiştirirler. Bu ailelerin çocukları için okullar, arkadaşlar hatta şehirler geçicidir. Bu aileler, çocukların kendi yetişmelerinin
sorumluluğunu almalarında bir dereceye kadar organizedirler. Fakat bu organize olma hali geçicilik ve sıklıkla da kriz beklentisi ile birlikte gider.

Bağlılık: Güçlü ailelerde aile bireyleri enerji ve zamanlarını aile ile ilgili aktivitelere ayırırlar.
Bağlılık, hem güzel hem de sıkıntılı zamanlarda aileye sadık kalabilmektir. Ayşe hanım bağlılık ile bağımlılık arasındaki sınırları belirlemiş olup hem kendine hem de ailesine zaman ayırabilen sağlıklı bir ailenin davranış örüntüsünü sergilemektedir.

Ailenin sağlıklı bir şekilde işlev görmesini etkileyen diğer bir etkende ailenin yapısı, organizasyonudur. Bu anlamda en önemli kuramlardan biri merkezkaç (centrifugal) ve merkezcil (centripedal) aile kavramlarıdır. Merkezkaç aile, aileden uzaklaşma eğilimini tanımlar. Merkezcil aile ise, aileye yakınlaşma eğilimini tanımlar.

Modernist görüş gerçeğin nesnel olarak gözlendiğini ve sistemik olarak bilindiğini belirtirken, postmodernizm gerçeğin öznel olduğunu ifade eder. Postmodern anlayışa göre, gerçeğin keşfedilmesinden çok yapılandırılması söz konusudur.

Feminist teoriye göre aile; kadın-erkek arasındaki güç ilişkilerinde kadının aleyhinde dengesizlikler içeren, toplumdaki cinsiyet hiyerarşilerini ve cinsiyet ayrımlarını yansıtan bir kurum olarak görülür. Cinsiyet politikaları kadınların rollerini, başkalarına hizmet etmek ve onların gereksinimlerini anlamak yönünde şekillendirmektedir. Dolayısıyla kadınlar kolayca pasif, bağımlı ve girişimde bulunmayan kişiler olarak etiketlenmektedir. Kadının bir taraftan ev işlerinde çalışırken diğer
tarafta çalışma hayatının içinde düşük ücret aldığını, bunun iki taraflı sömürü ortamı oluşturduğunu
vurgular. Kadına yönelik şiddetin hala bazı aile ve kültürel çevreler tarafından tolere edilmesini haklı
olarak eleştirir. Kadın ve erkek arasında eşit güç ilişkisinin olması gerektiği önemle vurgulanır.

Akran ilişkileri, aynı yaşta ya da gelişim, olgunluk düzeyinde olan; benzer geçmiş, değer, yaşantı, yaşam tarzı ve sosyal bağlamı paylaşan kişiler arasında karşılıklılık ve devamlılık gösteren etkileşimlerin bütünüdür.

Akran gruplarının işlevleri şu şekildedir:

Paralel Oyun (3 Yaş): Aynı oyun malzemesini kullanan çocukların yan yana oynamalarına karşın, faaliyetlerini bağımsız sürdürmeleridir. Paralel oyunda çocukların sosyal etkileşimleri çok az olmakla birlikte, bir oyuncağı istemek, düşüncelerini söylemek gibi durumlarda birbirleriyle çok az da olsa etkileşime girebilirler.