AİLE KATILIMI VE İŞBİRLİĞİ

Deneyimli Olmayan Sağlık ve Bakım Personeli: Aile bakımı veya kurum bakımı altındaki yetişkin ve yaşlı engelli bireylerin sağlık sorunlarına ilişkin aile hekimi veya hastane hizmetlerinden yararlanılması sırasında doktor, hemşire, radyoloji
ve laboratuvar teknisyeni gibi sağlık personelinin konuşma, anlama ve sosyal duruma uygun davranışlar sergilemede sorunlar yaşayan engelli bireylerle etkili iletişim kurma (ör. karşısında oturma, göz teması kurma, adını kullanma, kısa ve basit cümleler kurma, yapacağı tıbbi işlemi anlayacağı bir dille uygulamadan önce anlatma) ve engelli bireyin farkında olma ve tutum konusunda deneyimi bulunmaması doğru ve yeterli sağlık ve bakım hizmeti alması için risk oluşturmaktadır.

Hastane veya Bakım Merkezinde Uygun Olmayan Çevresel (Fiziki) Koşullar: Hastane veya bakım merkezine girişte merdiven basamaklarının
yüksek olması, uygun eğimde rampa inşa edilmemesi, zeminin parlak ve kaygan olması, düşük zıt renklerin kullanıldığı duvar zemin düzenlemesi,
tuvalet oturma yükselticisinin bulunmaması, banyo ve tuvalet içerisine tutunma barlarının yerleştirilmemesi veya konulan araç-gerecin işlevsel olmaması, özellikle tuvalet ve banyo aydınlatmasının zayıf olması, tekerlekli sandalye kullanımı için
kapı genişliğinin dar olması, hastane veya kurum içerisinde bireylerin bulundukları yeri tanımlayan işaret, bilgi, resim vb. konumlandırıcı bilgilerin yeterince bulunmaması engelli bireylerin sağlık ve bakım hizmeti almalarını zorlaştırıcı çevresel koşullardır

Değerlendirme: Bireyin güçlü ve zayıf yanları da tespit edilir. Bakım planlamasında öncelikle engelli birey değerlendirilir. Bu değerlendirmede bireyin genel sağlık durumu (akut ve kronik hastalıklar, sistemik sorunlar), akıl sağlığı, sosyal becerileri ve yaşam becerileri değerlendirilir.

Toplum Temelli Bakım
• Evde Bakım
• İş yerinde Bakım
• Okulda Bakım
• Rekreasyon Evleri
• Spor Kulüpleri

Rekreasyon Evleri, engelli bireyin boş zamanını fonksiyonel ve eğlenerek kullanması ve böylelikle psikososyal gelişimini destekleyerek genel sağlığı üzerinde olumlu etki sağlamayı amaçlayan bir modeldir.

Konsültasyon yaklaşımı, kendi uzmanlığının
dışında farklı bir sağlık uzmanından görüş alarak
sorunun anlaşılması ve tedavisini kolaylaştırmaktır.
Sınırlı bir iş birliği olur, sürdürülebilir ve tek başına
yeterli bir yaklaşım değildir.

Engelli yetişkin ve yaşlı bireylerin gelişimsel yetersizliği, hastalık tanısı ve eşlik eden diğer sorunlarına bağlı olarak sağlık ve bakım ekibinde hangi meslek uzmanlarının yer alacağı değişkenlik gösterebilir. Ancak "engelli bireyin kendisi" hizmetlerden doğrudan etkileneceği için yer alması gerekmektedir.

Engelli yetişkin ve yaşlıya yönelik bir rehabilitasyon programının
başarılı olabilmesi için sıralanan koşullara dikkat edilmelidir. (a) Program geniş bir bakış açısına sahip olmalıdır. Bireyin günlük yaşamda karşılaşılabileceği farklı durum ve sorunlara yönelik çözümler getirebilmelidir. (b) Engelli bireyin fonksiyonel yetersizliklerini doğru ve yeterli düzeyde tespit edebilmelidir. Psikososyal alanlara ilişkin çözüm ve uyarlamalar da sunabilmelidir. (c) Engelli yetişkin bireyin olağan yaşlanma süreciyle anormal yaşlanma sürecini ayırt edebilmelidir.

Düşük teknolojiye sahip yardımcı cihazlar, maliyeti düşük, ulaşılabilir ve sağlık ve sosyal güvenlik sisteminin ediniminde destek sunmasından dolayı pek çok bireyin günlük yaşamında yararlandığı ürünlerdir. Bu cihazlar, engelli bireylerin bağımsızlığını arttırma, hastanede kalma süresini kısaltma ve fiziksel ve sosyal çevresine uyumu sağlamaya yardımcı olmaktadır (Mann, 2005). Cihazların etkililiğini, ürünün yapıldığı malzemenin özellikleri, engelli bireyin fiziksel ölçüleri, fonksiyonel seviyesi, aktivite düzeyi ve cihazın kullanımına ilişkin eğitim alması gibi faktörler belirlemektedir.

Hastane ortamında engelli yetişkin ve yaşlı bireye sunulan sağlık ve bakım hizmetleri sırasında sosyal hizmet uzmanı;

• Hastaneye başvuru sırasında tedavi izninin sağlanması konusunda gerekli yasal işlemleri takip etmeli ve yasal izni almalı,
• Engelli bireyin sosyal güvencesi kapsamında ilgili kurum yetkilileriyle görüşmeli,
• Engelli bireyin hastanede kaldığı sürece kurum bakımı altında ise kurum yetkilileriyle, kendi evinde kalıyorsa aile üyeleriyle iş birliği içerisinde olmalı,
• Hastane kaynaklarının engelli birey için verimli kullanımını sağlamalı, sağlık hizmetlerinin koordinasyonu gibi hastanede yatış süresini kısaltacak yaklaşımları organize etmeli, bireyin varsa yasal başka hakları bunlardan hastanenin yararlanmasını sağlamalı,
• Taburcu planlamasını organize etmeli,
• Sağlık ve bakım hizmetlerinin aksamaması için taburcu öncesi engelli bireyin kaldığı kurumun müdürü veya sosyal hizmet uzmanı ile görüşmelidir.

Hastaneden taburcu edildikten sonra engelli bireyin rehabilitasyon sürecine ilişkin sosyal hizmet
uzmanı;

• Evde ailesi yanında kalan engelli bireyler için aile danışmanlığı ve eğitim hizmetlerini yürütmeli,

% 1 ile 3 arasında

Kendini yönetme becerileri

Serebral Palsili Bireyler

Hastane veya Bakım Merkezinde Uygun Olmayan Çevresel (Fiziki) Koşullar

Rehabilitasyon Merkezinde bakım

Toplum temelli bakım, kurum altında yaşama nedeniyle yalnızlık, psikososyal gereksinimlerin karşılanamaması, eski aile yaşamına duyulan özlem, depresyon ve yabancılaşma gibi olumsuzlukları engelli bireylerin üzerinden kaldırmayı hedefleyerek kendi yaşam alanı içerisinde aile veya arkadaşlarıyla birlikte farklı sağlık ve bakım gereksinimleri dışardan desteklenerek bulunduğu sosyal çevreye dâhil olmasını amaçlayan bir bakım modelidir. Buna örnek olarak rekreasyon evleri verilebilir. Rekreasyon Evleri, engelli bireyin boş zamanını fonksiyonel ve eğlenerek kullanması ve böylelikle psikososyal gelişimini destekleyerek genel sağlığı üzerinde olumlu etki sağlamayı amaçlayan bir modeldir.

Engelli bireylerin sınırlılıkları, sağlık bakım personelinin engelli bireylerin tedavi ve bakımı konusunda deneyimli olmaması, sağlık personelinin hasta yoğunluğu nedeniyle bu bireylere çok zaman ayıramaması, sağlık sistemindeki bürokratik güçlükler, hastane veya bakım merkezinde çevresel şartlar ve fiziki koşulların uygun olmaması gibi nedenler engelli bireylerin sağlık sistemine dahil edilmesi ve yararlanmasında engelleyici olabilmektedir (Lindsey, 2002). Hastane veya kurum içerisinde bireylerin bulundukları yeri tanımlayan işaret, bilgi, resim vb. konumlandırıcı bilgilerin yeterince bulunmaması engelli bireylerin sağlık ve bakım hizmeti almalarını zorlaştırıcı çevresel koşullardandır.  Bu soruda bireyin hastanede kaybolması da hastanede bu tanımlayıcı bilgilerin olmamasına yani çevresel koşulların uygunsuzluğuna bir örnektir.

Engelli yetişkin ve yaşlı bireylerin temel sınırlılıkları ve buna bağlı gelişen veya yaşam kalitesini düşüren diğer sağlık sorunları nedeniyle özel gereksinimi olmayan bireylere göre daha kapsamlı sağlık ve bakım gereksinimleri vardır. Bakım planlamasının temel bileşenleri (a) değerlendirme, (b) bakım gereksinimlerinin tanımlanması, (c) bakım planı hazırlama, (d) bakım planını uygulama ve (e) gözden geçirmedir. Bakım planlamasının değerlendirme aşamasında öncelikle engelli birey değerlendirilir. Bu değerlendirmede bireyin genel sağlık durumu (akut ve kronik hastalıklar, sistemik sorunlar), akıl sağlığı, sosyal becerileri ve yaşam becerileri değerlendirilir. Ayrıca bireyin güçlü ve zayıf yanları da tespit edilir.

Bireyin yaşadığı ev veya kuruluş ortamının kişinin fonksiyonel kapasitesine uygun şekilde düzenlenmesi, fiziksel güçlüklerden kaynaklı hareket sınırlılığını önleyecektir. Bu kapsamda evde çevresel düzenlemeler yapılabilir. Çevresel düzenlemeler evin organize edilmesi (ör. mutfak tekrar düzenlenerek yemek hazırlamanın kolaylaştırılması), engelli bireyin fonksiyonlarının desteklenmesi (ör. gözlük kullanımını sağlamak), bireyin günlük rutinini planlamak (ör. yapılacaklar listesi organize etmek), engelli bireyi korumak (ör. düşmesine veya yaralanmasına neden olabilecek nesneleri ortamdan kaldırmak), evdeki eksiklikler üzerinde çalışma (ör. çevredeki yetersiz duyusal uyaran, zayıf aydınlatma), ev ortamını kolaylaştırma ve geliştirme (ör. yaşamdan zevk almasına yardımcı olma, yatağını pencereye doğru çevirme) veya yeni bir ev ortamına taşınma şeklinde sınıflandırılabilir.

Down sendromlu yetişkin ve yaşlı bireylerde görülen genel sağlık sorunları aşağıda özetlenmiştir: • Hormonal yetersizlikler (ör. tiroid fonksiyon bozuklukları) • Kalp sorunları (ör. kalp kapak hastalıkları, koroner arter hastalığı, aort kapak yetmezliği) • Solunum hastalıkları (ör. uykuda solunum durması) • Düşük aktivite düzeyi ve hipotiroidizme bağlı obezite • Cilt hastalıkları, diş çevresi enfeksiyonları Kanser (ör. kan, testis) • İşitme sorunları (ör. kulak kiri nedeniyle daralmış kulak kanalı) • Göz hastalıkları (ör. katarakt, iris bozuklukları, retina ve optik sinir sorunları, şaşılık, göz titremesi) • Kas-iskelet sorunları (ör. boyun 1. ve 2. omur arasında eklem gevşekliği) • Alzheimer hastalığı (ör. ilerleyici bilişsel kayıp, halüsinasyon, yanılsamalar, psikososyal sorunlar)