AİLE KATILIMI VE İŞBİRLİĞİ

Dünyada yapılan aile araştırmalarında aile ve ebeveynin yanı sıra birincil ya da öncelikli bakım sağlayıcılar kavramları da kullanılmaktadır.

Bütün toplumlarda ailenin dört temel fonksiyonu vardır. Bunlar; cinsellik, üreme, ekonomi ve eğitimdir.

Anne-baba ve /veya evlenmemiş çocuklar ile tek ebeveyn ve çocuklardan oluşan ailedir.

Okul çağında; aile yeni hizmetlerin farkına varılması, yasal hak ve sorumlulukların öğrenilmesi, çocuğun hangi okul hizmetinden yararlanacağının ve akademik etkinlikler dışındaki etkinliklerin planlanması konuları

Bütün sistemleri kapsayan ve modern aile hayatını çevreleyen kültürel inançları, değerleri ve tutumları içeren sistemdir.

Aşama modelinin üçüncü aşaması pazarlık aşamasıdır.

Aşama modelinde dördüncü aşama depresyon ve umutsuzluk aşamasıdır.

Mezosistem: Ekosistemi kapsayan ve bireysel işlevlerin içerisinde gerçekleştirildiği iki ya da ikiden fazla ortamı kapsayan sistemdir.

Şok, inanmama ve yadsıma (inkar) aşaması, engelli çocuğu olduğunu öğrenen ailelerde sıklıkla ilk görülen tepkilerdir.

Ekoloji: Bireyin ve çevrenin birbiri ile karşılıklı ilişki içinde bulunmasıdır.

Ailelerin engelli çocuklarının gereksinimlerini karşılamada etkin katılımcı olabilmelerini ve karşılaştıkları sorunlarla başa çıkmalarını etkileyen pek çok faktör bulunmaktadır. Bunlar; ailenin büyüklüğü, kültürel yapısı, anne babanın kişisel özellikleri, eşlerin birbirlerine olan yakınlık ve destekleri, anne babaların evlilik uyumları, din inanışları, yakın çevrenin ve toplumun özellikleri, aile bireylerinin sosyo ekonomik düzeyleri, sağlık, kişilik özellikleri, çocuk ihmali ve istismarı, yoksulluk, çocuğun cinsiyeti, engelin türü ve derecesidir (Ardıç, 2010).

Bu örnek olayda dürüstlük değeri vurgulanmakta olup babanın davranışı çocuğu güçlü değerler ile donatmak becerisi ile çelişmektedir.

Üçüncü Aşama: Pazarlık aşamasında yetersizliğin bir şekilde ortadan kalkacağına inanır. Buna inanmaya iten etkenlerden biri “neden biz/ben” sorusuna aradıkları yanıtlardır. Diğeri ise içinde bulunduğu kültürün, inandığı dinîn ve toplumun özellikleridir. Aile bu etkenlerin gereklerini yerine getirerek engeli ortadan kaldırabileceğine inanır. Bu amaç doğrultusunda doktorlar, uzmanlar, doğaüstü güçlere sahip kişiler ve hatta Tanrı ile pazarlığa girişir. Bu aşamada aile engel hakkında birçok bilgiye ulaşmıştır (Ardıç, 2010).

Ailelerin çeşitli aşamalardan geçerek kabul ve uyum aşamasına geldiğini varsayan bir modeldir (Akkök, 1997). İlk olarak 1969’da Elizabeth Kübler-Ross tarafından ölümcül hastalığı olan bireyler ve yakınları için geliştirilmiştir (Kübler-Ross, 1969). Aşama modeli beş aşamadan oluşur. Birinci Aşamada Şok, inanmama ve yadsıma (inkar) aşaması, engelli çocuğu olduğunu öğrenen ailelerde sıklıkla ilk görülen tepkilerdir. Aile engelli çocuğa sahip olduğunu öğrenince şok yaşar. Beklenmeyen bir durum olduğundan aşırı üzüntü ve çaresizlik hisseder. Bu duygulara ek olarak suçluluk ve utanç duygusu da görülebilir. Aileler, bu aşamada çocuklarının engelli olduğunu kabul etmek istemezler. Teşhisin yanlış konulmuş olabileceğini düşünerek gerçekleri inkâr ederler

Beşinci Aşama. Bu aşamada aile, engelli çocuğunu ailenin bireyi olarak kabul eder. Ailenin algıları değişmiştir. Çocuklarının güçlü oldukları yönlerine odaklanarak daha güçlü hale getirmeye ve yetersizlik duyduğu alanlarda gereksinim duyulan hizmetlere ulaşmasını sağlayarak onu hayata hazırlamaya çalışırlar (Ardıç, 2010).

Sosyal çevre modeli aynı zamanda stres ile başa çıkmada kullanılan bir modeldir. Bu model birbirini kapsayan 5 sistemden oluşur. Bu sistemler ontojenik, mikrosistem, ekosistem, mezosistem ve makrosistemden oluşur (Ardıç, 2010). Mezosistem: Ekosistemi kapsayan ve bireysel işlevlerin içerisinde gerçekleştirildiği iki ya da ikiden fazla ortamı kapsayan sistemdir.

Türkiye İstatistik Kurumunun 2006 yılında yaptığı araştırmaya göre Türkiye’de hanelerin %6’sı tek kişilik hane halkı, %80,7’si çekirdek aile, %13’ü geniş aile ve %0,3’ü diğer hane halklarından oluşuyor.

Somatizasyon (Bedenselleştirme): Bedensel bir hastalıkla açıklanamayan fiziksel yakınmalarını bedensel bir hastalığa atfederek tıbbi yardım arayışına girer (Özen, Aküzüm Serhadlı, Türkcan ve Erben Ülker, 2010).

Az sayıda olsa da bazı çalışmalarda, engelli olan bir çocuğa sahip olmanın ebeveynler açısından bazı olumlu sonuçlar doğurabileceği belirtilmektedir. Ebeveynlerin engelli olan çocukları için sürekli bir “ortak çaba” içine girerek, öncekine oranla daha da yakınlaşıp ilişkilerini güçlendirebilecekleri ya da engelli çocuğa sahip olduktan sonra o ana kadar yaşadıkları sorunların başa çıkılabilecek düzeyde olduğunun farkına vararak ilişkilerini yeniden gözden geçirebilecekleri vurgulanmaktadır.

Engelli çocuğu olduğunu öğrenen ebeveynlerin yaşam amaçlarını gözden geçirdikleri, yapmak istedikleri birçok şeyi erteledikleri veya tamamen iptal ettikleri sık gözlenen davranışlar arasındadır. Öte yandan çocuğun doğumundan önceki aile işlevlerinin sağlıksız olması da aile üzerindeki etkiyi arttırabilmektedir. Engelli çocuğun aile yaşamına katılmasıyla ailenin ekonomik durumunun olumsuz yönde etkilendiği, pek çok anne babanın artan düzeyde kaygı, depresyon ve düşük benlik saygısı (öz saygı) gösterdikleri, evlilik ilişkilerinde bozulma ve kişisel uyumlarında azalma olduğu görülmüştür (Özşenol, Işıkhan, Ünay, Aydın, Akın ve Gökçay, 2003)