Engelli Çocukların Ailelerinde Aile Katılımı ve Aile Eğitimi

Aile: Evlilik ve kan bağına dayanan, karı, koca, çocuklar, kardeşler arasındaki ilişkilerin oluşturduğu toplum içindeki en küçük birlik (Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük, 2017) olarak tanımlanabilir.

Stres: Dayanıklılığı azaltan fiziksel veya mental gerilim, gerginlik (Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük, 2017) olarak tanımlanmaktadır.

Ailenin yaşadığı duygular; anne-babanın çocuk yetiştirme tarzlarından, kültürel değerlerinden, inançlarından ve ön yargılarından etkilenmektedir.

Yaşam Kalitesi: Aile bireylerinin gereksinimlerini karşılayabildiği koşullara sahip olmaları, kendileri için önemli olan etkinlikleri yapabilmeleri ve aile bireylerinin tümünün bir aile olarak bir arada yaşamaktan zevk alması olarak tanımlanmaktadır (Öncül, 2013; Park ve diğ., 2003).

Bu beklentiyi karşılamaya yönelik önkoşul becerilerin ilk öğretildiği yer aile ortamıdır (Tavil ve Karasu,2013).

Önkoşul Beceri: Hedeflenen becerinin öğrenilebilmesi için bireyin sahip olması gereken beceri ve davranışlar olarak tanımlanmaktadır (Düzkantar, 2017).

Çocukların okul başarılarını etkileyen en önemli etmenin, ailelerin çocukları için öğrenmeyi destekleyen bir çevre yaratıp yaratmadıkları, çocuklarıyla ilgili gerçekçi beklentilere sahip olup olmadıkları ve çocuklarının gerek okuldaki gerekse toplumsal ortamlardaki eğitimlerine katılıp katılmadıkları ile ilgili olduğu belirtilmektedir.

Aileler, çocuklarının ilk ve en önemli öğretmenleridir. Ev ise çocukların ilk öğrenme çevresi olmaktadır.

Aileler farklı düzeylerde katılım gösterebilmektedirler. Bu düzeyler çocuk bakımı, iletişim, gönüllülük, evde öğrenme, karar verme ve toplumla iş birliği yapma olarak sıralanabilir.

Çocuğa, ailesine ve öğretmene oldukça önemli katkılar sunan aile katılımının sağlanması için tarafların karşılıklı olarak birbirlerinin düşüncelerine saygı göstermeleri, empati yapabilmeleri ve ön yargıdan uzak olmaları gerekmektedir
(Çamlıbel Çakmak, 2010; Ekinci Vural, 2006; Erdoğan ve Demirkasımoğlu, 2010; Epstein, 1995)

Aile katılımı, aile ile eğitim hizmetinin sunulduğu kurum arasında iletişimin sağlanmasıyla çocuğun eğitim programının zenginleşmesi, ailenin bu sürece nasıl
katkı sunabileceğine ilişkin desteklenmesi olarak tanımlanabilir.

Çalışmalar engelli çocukların ailelerinin aldıkları öğretim sonucunda çocuklarına istenilen davranışları öğretebildiklerini göstermektedir (Birkan, 2002; Sönmez, 2012).

Hedef Davranış: Çocuğa kazandırılması planlanan davranıştır. Çocuğun dağarcığında olmayan ama ailenin ya da öğretmenin çocuğun öğrenmesini istediği, arttırılmasının ya da azaltılmasının planlandığı davranış olarak ifade edilebilir (Akmanoğlu, 2017).

Aile katılımı sürecine dâhil olan alanlar arasında öğretmenle ilişki kurma, özel eğitim sürecine katılma, ulaşımı sağlama, sınıfta gönüllü çalışma, idareyle iş
birliğinde bulunma, derneklere katılma, okulda çocuğunun eğitim süreçlerine yönelik gözlem yapma, toplantılara katılma, diğer anne-babalarla iletişim
kurma, kuruma destek sağlama, engelin türü ve derecesiyle ilgili bilgi yayma ve evde eğitsel etkinlikler planlama gibi alanlar yer almaktadır (Sönmez, 2012)

Bu gerekçeler arasında

(a) çocuklarına ilişkin sosyal ve yasal sorumluluğun aileye verilmiş olması,

(b) ailelerin çocuklarının refahına ilişkin sağladıkları duygusal yatırımların profesyonellerin sundukları duygusal yatırımların çok ötesinde bir öneme ve sorumluluğa sahip olmaları,

(c) ailelerin çocuklarının hayatlarında personellere göre daha sabit bir yere sahip olmaları,
(d) ailelerin okul sistemine ilişkin ilk elden ve doğrudan deneyimlere sahip olmaları nedeniyle bu konuya yönelik daha ikna edici, samimi savunucular olabilmeleri, (e) ailelerin personellere kıyasla sistemle ilgili eleştiri yaparken daha özgür olmaları yer almaktadır (Fiedler, Simpson ve Clark, 2007; Sönmez, 2012).

Aileler çocuklarının engele sahip olduğu gerçekliğiyle karşılaştıklarında inkâr etme, kızgınlık, pazarlık, depresyon ve kabullenme gibi beş evreyi kapsayan bir süreçten geçmektedirler.

Yakın akrabalarla birlikte aynı ortamı paylaşmak, sosyal ve iletişimsel bazı becerileri öğrenmede ve uygulamada engelli çocuklar için oldukça önemlidir. Bununla birlikte bu süreçte bazı sıkıntılar da yaşanabilmektedir.  Çünkü yakın akrabalar genellikle engelli çocuklarla nasıl iletişim kuracaklarını bilemezler ya da çocuklara karşı daha toleranslı olduklarından çocuk için anne-babası tarafından belirlenmiş kuralları tutarlı olarak uygulamaktan kaçınabilirler

Aileler çocuğunun devam ettiği okuldaki etkinliklere katılım gösterdiklerinde çocuklarının etkileşim içinde oldukları öğretmenlerini, arkadaşlarını daha
yakından tanırlar; çocuklarıyla gerçekleştirilen öğretimsel etkinliklere ilişkin daha ayrıntılı bilgi edinmiş olurlar. Ailelerin çocuklarına ilişkin okul ortamında ayrıntılı bilgi edinmeleri ise çocuklarını daha iyi tanımalarına ve çocuklarına yönelik gerçekçi beklentilerde olmalarına katkı sağlamaktadır.

Engelli bireyler ve aileleri, hayatları boyunca eğitsel, sağlık, sosyal ve mesleki hizmetlere ulaşmaya gereksinim duymaktadırlar.

Geçiş iki farklı şekilde gruplanmaktadır. Bunlardan ilki çocuğun ve ailesinin zaman içinde ve sıralı olarak bir eğitim sisteminden diğerine katılımıdır.
Bu geçiş sürecine engelli bireyin okul öncesinden ilkokula, ilkokuldan ortaokula, ortaokuldan liseye, liseden sonra yetişkin yaşama geçiş süreçlerini örnek olarak gösterebiliriz. İkinci geçiş türü ise engelli bireylerin ve ailelerinin eşzamanlı olarak farklı yerlerde ve farklı kişilerin sunduğu hizmetlere katılımıdır. Engelli bireylerin gün içinde evden genel eğitim sınıfındaki kaynaştırma ortamına, kaynaştırma ortamından özel eğitim ve rehabilitasyon merkezine gitmelerini bu sürece örnek olarak gösterebiliriz.