Engelli Bireylerin Ailelerine Sunulacak Psikolojik Destek ve Yardım Türleri

• Yeni duruma uyum sağlamak için çaba göstermek • Psikolojik dağılmaya karşı kendini korumak.

Engellenme, çatışma gibi olumsuzluklar sonucunda gerginlik, huzursuzluk ve kaygı yaşayan bireyin bilinçsiz olarak geliştirdiği benliğini korumaya yönelik başa çıkma stratejileridir.

Doğumdan ölüme kadar bireylerin yaşama bağlanmalarına ve yaşamı daha olumlu bir noktaya götürmelerine yardımcı olan, yaşamda neyin olumlu olduğuna ilişkin bilgiler ve bulgular ortaya koyan bir bilimsel çalışma alanıdır.

Çıkar gözetmeksizin başkalarının iyiliği için özveride bulunmayı bir ilke olarak benimseyen ahlak tutum ve görüştür.

Yaşanan zor durumlar karşısında yeniden toparlanma gücüdür. Bir başka deyişle psikolojik sağlamlıktır.

• Birincil önleyicilik: Ortaya çıkmadan önce problemlerin önlenmesini ve yaşanan problemin ileride doğuracağı riskleri en aza indirmeyi amaçlar. • İkincil önleyicilik: Risk grubunda yer alan bireylerin korunmasını amaçlar ve problemin daha ciddi boyutlara ulaşmasını engeller. • Üçüncül önleyicilik: Bir hastalığa yakalanan bireylerin hastalıklardan kurtulmalarını amaçlar ve tedaviye yöneliktir.

Yaşamın zorluklarına ve risklerine karşı başarılı bir şekilde uyum ve sağlıklı aile işleyişini sürdürme ya da geliştirmede aile sisteminin gücüdür.

3 boyutu kapsar.

Aile inanç sistemlerinde; • İyileşme, acı, krizi değerlendirme, bağlılık hissi, birleştirici değerler için kullanılan olumsuzluğa anlam verme, • Azim, cesaret, iyimserlik, güce odaklanan pozitif bakış açısı, • Genişletilmiş değerlendirme, cinsellik, inanç, dinsel törenler ve dönüşümü içeren üstünlük ve maneviyat yer almaktadır. Yönetim şekillerinde; • Kararlılığı dengeleyecek değişim yeteneği olan esneklik, • Yakınlık, güçlü liderlik, bireylerin ihtiyaçlarına karşılıklı saygı göstermek için kullanılan bağlanmışlık, • Finansal güvenlik, iletişim ağları ve çeşitli sosyal desteği içeren sosyal ve ekonomik kaynaklar yer almaktadır. İletişim süreçlerinde; • Belirsiz durumları açıklama, uygun mesaj ve açıklık, • Duygu, karşılıklı empati ve espriyi içeren açık duygusal ifade, • Yapıcı problem çözme, karar almaya katılma, yaratıcı beyin fırtınasını içeren iş birlikçi problem çözme yer almaktadır.

• Bireylerin problemlerinin farkında olması, • Psikolojik danışma yardımı almaya karar vermesi, • Psikolojik danışma yardımı aramaya karar vermesi, • Yardım için psikolojik danışma servisiyle veya psikolojik danışmanla iletişime geçmesidir.

• Anne-baba çocuğun engelini inkâr ederek onun normal olduğunda ısrar ederler. • Anne-baba iyi gitmeyen bir şeylerin olduğunu görür, kabul eder ancak çocuğa konulan tanının yalnızca kendilerini rahatsız etmeyen kısmına sarılırlar. • Anne-baba tanıyı aşırı biçimde kabullenirler. “Çocuğumuzun durumunu biliyoruz ve ona yardım etmek için her şeyi yapıyoruz.” şeklinde düşünerek mevcut durumlarını korumaya çalışırlar.

Problemin Fark Edilmesi, Gerçek Problemin Belirlenmesi, Probleme Bir Neden Aranması, Probleme Bir Çare Aranması, Durumun Kabul Edilmesi.

• Ebeveynlere, ikili duygularının olumlu yönlerini görebilmeleri ve bu yönleri yapıcı bir biçimde geliştirebilmeleri için yardım etmek • Ebeveynlere, suçluluk duygularıyla, uygun olmayan tutum ve davranışlarıyla yüzleşmelerine yardımcı olmak • İfade etmekten kaçındıkları öfke, suçluluk, düşmanlık gibi duygularını özgürce ifade edebilmeleri için fırsat vermek • Kendileri ve çocukları için gerçekçi planlar yapabilmeleri konusunda ebeveynlere yardım etmek • Destekleyici, sıcak ve içten terapötik bir ilişki sunarak ebeveynlerin dikkatlerini çocukları için neler yapabilecekleri noktasına çevirmek • Ebeveynlere destekleyici bir ilişki sunarak eleştirilmedikleri, yargılanmadıkları bir ortamda duygularını özgürce ifade edebilme ve seçenekleri tartışabilme olanağı yaratmak.

• Danışmaya katılan aile üyelerinin savunma ve direnç göstermeleri: Çeşitli uzmanlarla daha önceki danışma ve yardım alma yaşantıları hayal kırıklığı yaratmış ya da sonuçsuz kalmış olabilir. Başarısızlık ya da yetersizlik duyguları nedeniyle eleştirileceklerini veya suçlanacaklarını düşünüyor olabilirler. Çözümsüz olduğuna inandıkları problemlerinin acı veren ayrıntılarını yeniden yaşamaktan korkuyor olabilirler. Dolayısıyla daha ilk oturumlarda büyük bir destek, sabır ve anlayış gösterilmediği takdirde güçlü savunmalar geliştirebilirler. • Danışma ilişkisinin uzun sürmesi: Çocuğun okula başlaması, ergenlik dönemine girmesi, diğer kardeşlerde uyum ve davranış problemleri görülmesi gibi kritik dönemlerde, ailenin psikolojik danışma yardımına gereksinimi olabilir. • Bazı oturumlara anne-baba dışında büyükanne, teyze, amca gibi diğer aile üyelerinin de dâhil edilmesi: Engelli bireyden etkilenen aile ilişkilerinin ve anne-babayla kendi aileleri arasındaki gerilim ve problemlerin çözümlenmesine bu yolla yardımcı olunabilir.

Bireysel psikolojik danışma

Grupta psikolojik danışma

• Bireylere yardım konusuna ilgi duyma • Danışanın duygu ve düşüncelerini algılamada duyarlı olma • Gerçekçi olma • Olumlu ve aktif tavırlar içeren kabul davranışı gösterme • Kısıtsız ve hoşgörülü davranma • Dürüstlük, samimiyet ve esneklik özellikleri taşıyan davranışlar gösterme.

• Dinleme Teknikleri: Psikolojik danışmanın başlangıcında, ilk konuşmadan sonra, danışman danışana kendisini ve sorununu anlatmasına yardım ve danışanın yararlanabileceği atmosferi oluşturma düşüncesi içindedir. Bu durumda danışman aktif bir dinleyici olmalıdır. Danışana, ilgisini ve dikkatini göstermelidir. İlgisini söz veya tepkilerle gösterebilir. Bazen de sözel olmayan tepki ve davranışlar, baş sallama, bakışlarda değişiklik gibi, danışanın konuşmasını sürdürmesinin desteklenmesini sağlayabilir. • Yansıtma ve Açıklığa Kavuşturma Teknikleri: Birçok danışman yansıtma ve açıklığa kavuşturmayı psikolojik danışmanın kalbi saymaktadır. Bu teknikte esas, danışanın düşünce ve duygularına tepkide bulunmaktır. Böylece danışman, danışanı dinlediğini, anlamaya çalıştığını ve yanlış anlamış ise düzeltilmesini istediğini göstermektedir. Bu tekniğin kullanılmasında danışanın söylediklerini tekrarlamak, yeniden yapılandırmak, açıklığa kavuşturmak ve özetleyerek açıklık getirmek kategorileri dikkati çekmektedir. • Önderlik Teknikleri (Yöneltme): Bu tekniğin kullanılmasında kuramlara göre farklılıklar vardır. Önderlikten kasıt, danışmanın daha etkili rol oynaması ve bazı sorumluluklar yüklenmesidir. Önderlik, belirlenen psikolojik danışma amacına ulaşmada, çıkılan basamaklarda, bir basamaktan diğerine hareket etmedeki yardım olarak kabul edilmektedir. • Yorumlama: Danışanın düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını yorumlama psikolojik danışma ilişkilerinin önemli bir konusu olmaktadır. Dinamik psikolojik danışmada kullanılan yorumlama tekniği, danışana daha uygun davranış geliştirmesini, düşünce ve duygularını açıklamada yeni bir yapı, çerçeve oluşturarak sağlamayı amaçlamaktadır. • Öğretim, Bilgi, Talimat Verme: Bu yaklaşımı benimseyen danışman, danışanın davranışında amaçlanan belli bir değişmeyi sağlamak için belli bir öğretimi yapmakta, bilgi ve talimat vermektedir. • Yapılandırma Danışmanın, psikolojik danışmanın ne olduğuna, ilişkilerin neler olduğuna ve nasıl gelişmesinin beklendiğine ilişkin bilgiler vermesiyle yapılandırma oluşmaktadır. Amaç, danışanın bu ilişkiden en iyi biçimde ve düzeyde yararlanmasını sağlamak olmaktadır.

Vural Batık, (2012) psikolojik destek programına katılan annelerin umutsuzluk düzeylerinin azalması ve iyimserlik düzeylerinin artmasının, danışma yaklaşımları sayesinde duygusal paylaşımda bulunabilmelerinden, düşüncelerinin nedenlerini daha net anlayabilmelerinden, kendilerini ve eşlerini daha iyi tanıyabilmelerinden kaynaklandığını vurgulamaktadır. Ayrıca bu çalışmada, annelerin çocuklarıyla ilgili yaşadıkları olaylara ilişkin gerçekçi olmayan düşünceleri, olumlu ve gerçekçi düşüncelerle değiştirilmeye, olaylara ilişkin duyguları da olumluya çevirmeleri sağlanmıştır. Pozitif düşüncelerin geliştirilmesini sağlama ve zorluklar karşısında yılmama için gerçekleştirilen etkinlikler annelerin psikolojik sağlamlıklarının artmasına katkıda bulunmuştur. Ayrıca izlenen sinema filmleri ve okunan kitaplar, konuşulanların daha da somutlaştırılmasını sağlamıştır.

Gördeles-Beşer ve İnci (2014), zihinsel engelli çocuğu olan ailelere sunulan grup danışmanlığının etkinliğini değerlendirmek amacıyla yaptıkları çalışmada grup süreci sonunda ebeveynlerin problem çözme becerileri, aile içi iletişimleri ve sosyal destek algılarının anlamlı ölçüde arttığı, anksiyete ve depresyon belirtilerinin azaldığı gözlenmiştir.

Gammon ve Rose, (1991), zihinsel engelli çocukları olan annelerle yaptıkları çalışmada, 10 hafta boyunca haftada bir gün, 2 saatlik seanslarda bir araya gelmişlerdir. Seanslar sorun çözme becerilerini geliştirmeye, bireysel hedefler belirlemeye, insanlarla ilişkiler konusunda eğitime, bilişsel yeniden yapılandırmaya ve grup üyeleri arasındaki etkileşimi teşvik etmeye odaklanmıştır. 10 hafta sonra çalışma grubundaki annelerin stres düzeylerinde düşme, sorun çözme ve iletişim becerilerinde düzelme görülmüştür.

Kirkham ve Schilling, (1990) 9 hafta boyunca yaşam becerileri eğitimi verdikleri çalışmada deney grubundaki annelere stresle başa çıkma, iletişim becerileri kazandırma, sorun çözme ve kararlar alma konularında eğitim vermişlerdir. Kontrol grubundaki anneler destek grubunu oluşturmuş, grup tartışmaları, bilgi paylaşımı ve kitap paylaşımında bulunmuşlar ancak beceri eğitimi almamışlardır. Yaşam Becerileri grubundaki annelerin depresyon ve stres düzeyi azalmıştır. Annelerin 2 yıl sonra da depresyon puanları düşük ve sosyal destek düzeyleri yüksek bulunmuştur.