AİLE İÇİ UYUMLU ETKİLEŞİM

Ailenin ömrünün belirli niteliklere sahip dönemleri olarak da nitelendirilen aile döngüleri; ailenin gelişirken geçtiği farklı dönüm noktalarıyla ortaya çıkan ve aile yapısının ömrü süresince üyeleri üzerinde köklü bir takım değişimlere neden olabilecek önemli bir dizi süreci ifade eder. Aile evlilik ile kurulan ve eşlerden birinin ölümü ile tamamlanan bir döngüsel ömre sahiptir. Aile döngüleri, bireysel yaşam döngüleri ile benzeşen bir sürece sahiptir ve genel itibariyle:• Başlangıç evresi, • Hamilelik ve doğum evresi, • Çocuk yetiştirme evresi, • Evden ayrılık evresi • Orta yaş evresi, • Yaşlılık evrelerinden oluşur. Bu evreler ve öğeleri geçerli olmakla birlikte, her aile her bir evreyi deneyimleyecek diye bir kural yoktur.

Orta çocukluk dönemi yaklaşık 9-11 yaş dönemini kapsar. Bu dönemde büyüme önceki dönemlere göre yavaşlar, dil etkin bir iletişim aracı olarak kullanılır. Zihinsel işlemler başlar, dünyayı başkalarının gözünden görebilir, özel arkadaşlıklar gelişir, benlik saygısı yaptıkları ve ürettikleri temelinde gelişir, derslerdeki başarısı, spor takımındaki konumu veya korodaki görevi onun için değerlidir. Okul öncesi dönem olarak adlandırılan, ben merkezci olunan ve en önemli sosyal becerinin oyun olduğu dönem erken çocukluk dönemidir. En önemli psiko-sosyal görevin kimlik edinimi olduğu dönem ise ergenlik dönemidir

Bazı kurallar temelinde ilgi ile çocuğa yaklaşmanın en olumlu tip ana-babalık tutumu olduğunu ileri süren Baumrind, bu demokratik/ açıklayıcı yetkeci tutumu kullanarak çocukların bağımsız, mutlu, davranışlarının kontrolünü sağlayabilen
bireyler olarak yetişebileceğini ileri sürer. Sınır ve kontrolün sıkı olduğu ve çocukları ana-babanın emirlerine uymaya zorlayan ve sevgi gösterilmeyen
bir tutum ise otoriter veya yetkeci olarak adlandırılır ve çocuğun yetersiz hissetmesine neden olur. Görüldüğü üzere ana babalık sınıflamalarının temelde iki boyutu vardır ve bir boyutu ile kabul etme ve ilgilenme diğer boyutu ile talep etme ve kontrolü içermektedir. Ebeveynin çocuğunu kontrolünün düşük ama kabulün yüksek olduğu üçüncü tip bir sınıflama ise hoşgörülü ebeveynlik olarak adlandırılır. Son olarak hem kontrol hem de ilginin düşük olduğu ebeveynlikte ise ana-baba çocuğun yaşamına ilgisizdir ve ihmalkâr ana babalık stili mevcuttur.

Yapısal işlevselci kuram ailede işbirliği ve uyumu vurgulamaktadır. Bunun aksine Sosyal Çatışma Kuramına göre aile, güç temelindeki bir hâkimiyet kurumudur.  Aileler çatışmalar yoluyla bazen de üyelerini motive edip ilişkilerini güçlendirir.
Ailenin dinamik yaşantısını anlamak için aile, çıkar çatışmaları ve ortaklaşan amaçlar için ittifakların yapıldığı gruplar olarak ele alınır. İnsanların sosyal etkileşim kurmasının temelinde anlam oluşturma olduğu ileri süren Sembolik
Etkileşim Kuramı, dil ve işaret gibi ortak paylaşılan sembolleri yorumlama ve anlamlandırma çabamıza vurgu yapar. Kuram temelde, ailenin çocuğun sosyalleşmesindeki rolünü açıklar. Aile Ekolojisi Kuramı  gelişimin birçok
çevresel sistemlerin etkisini yansıttığını ileri sürmektedir. Kısaca Ekolojik
Sistemler Yaklaşımını hatırlayacak olursak, Bronfenbrenner bu yaklaşımda çocuğun bir dizi sistem ile karşılıklı etkileşerek davranış ve gelişimini ilerlettiğini ileri sürer. Gelişim ve değişim, gelişmekte olan ile içinde bulunduğu çevrenin şartları arasındaki etkileşim sonucunda gerçekleşir. Sosyal Alış-Veriş Kuramı ise  aileyi karşılıklı etkileşim içinde bulunan üyeler ile tanımlar. Bireyler kişisel
ilgileri doğrultusunda güdülenerek hareket ederler. Kuram aile içindeki ilişkileri maliyet ve fayda odaklı inceler.Sosyal alış-veriş kuramı merkezine eşitlik ve karşılıklılık kavramını yerleştirir. Bir sosyal alış-verişten memnun olmak bireyin ilişkiye yaptığı yatırım ile sağladığı kazanç eşitse ve dengeli bir karşılıklılık varsa mümkündür.

İnsanların sosyal etkileşim kurmasının temelinde anlam oluşturma olduğunu ileri süren kuram sembolik etkileşim kuramıdır. Aile içindeki ilişkileri maliyet ve fayda odaklı inceleyen kuram, sosyal alış-veriş kuramıdır. Çocuğun bir dizi sistem ile karşılıklı etkileşerek davranış ve gelişimini ilerlettiğini ileri süren, temel konusu aile ve çevrenin karşılıklı olarak birbirinden nasıl etkilendiği olan kuram Aile Ekolojisi Kuramıdır. Kadın ve erkek arasındaki ilişkilerin eşitsizlik temelinde geliştiği savını ileri süren kuram ise Feminist Aile Kuramıdır.

Evlilik doyumunun en yüksek olduğu ilk 2-3 senelik dönem başlangıç evresidir. Başlangıç evresinin bazı zorlukları ve görevlerinden ilki, çiftin ortak önceliklerini ve hedeflerini belirlemesi ve ortak bir yaşam biçimi oluşturmasının beklenmesidir. I ve II. maddeler bu evreyle ilgilidir. Hamilelik ve doğum evresinde çiftin eş, ebeveynlik ve maddi geçim sağlama rollerini dengelemesi temel görevleridir. III. madde hamilelik ve doğum evresiyle ilgilidir. Orta yaş evresi, ailenin köken aile üyeleriyle ilgili bir takım sorumluluklarının arttığı ve onlara odaklandıkları bir zamanı kaplamaktadır. V. madde bu evre ile ilgilidir. Çocuk yetiştirme evresi, en büyük çocuk 2.5 yaşında iken başlar ve okul çağına giren çocuğun genişleyen dünyasına uyacak biçimde aileyi yeniden düzenlemek temel amacına göre şekillenir. IV. madde bu evre ile ilgilidir.

Geçiş dönemlerinde aile her evredeki gerekliliklere ve yeni duruma uyum sağlayamazsa kriz yaşanır. Geçisin zamanlaması önemlidir bazen bu değişim beklendik veya normatif bazen de bu beklenmedik ve ani olur. Örneğin doğum evresi ile ebeveynlik evresi arasındaki geçiş oldukça yavaş ve beklendik iken aile üyelerinden birinin hastalığı, iş kaybı ya da vefatı gibi sorunlar aile yaşam döngüsünü aniden etkileyen birer krizdir.

Aile döngüsü analizinin ilk adımı “Aile olarak biz kimiz ve neredeyiz?’’ sorularına yanıt vermektir. Bu çerçevede öncelikli olarak ailenin döngüsel süreçteki
konumunun veya konumlarının, üyelerinin alt sistemlerdeki rollerinin ve  etkileşimlerinin neler olduğu ortaya konulmalıdır. İkinci adım aile üyelerinin rollerinin analiz edilmesidir. Aile terapisinin bir diğer adımı, ailenin kurulduğu günden bu yana yaşadığı gelişimin analiz edilmesidir. Ailenin geçmişte ya da hâlihazırda yürüttüğü iletişim faaliyetlerini ve uygulamalarını analiz etmek de terapi sonuçları üzerinde etkilidir. Aile, çift, ebeveyn, evlat kimlikleri ise temel
olarak bir ailenin ortak hedefini, aile içinde üstlenilen davranışları, rolleri ve iletişim biçimlerini kapsamaktadır. Soyadı, ortaklaştıkları semboller, ritüeller ve kullanılan dil de aile kimliğinin birer parçasıdır. Ailede üstlenilen kimliklerin analizinde; bu kimliğin nasıl oluşturulduğu ve aile üyesinde nasıl bir anlayış olduğu incelenmeli; aile üyesinin aileye yönelik algısında diğerlerinden bir farklılık söz konusu ise bu doğrultuda terapi ilerletilmelidir. Ailenin ekonomik durumunun analizi bunlardan biri değildir.

Aile terapisi sürecinde tüm bu bileşenlerden elde edilecek veriler, planlanan analizin hedefinin ve stratejisinin belirlenmesi sürecinde kilit bir öneme sahip olduğundan, analiz süreci dikkatli bir şekilde yürütülmelidir. Terapi hedeflerinin eksik ya da yanlış bilgiler üzerine temellenmesi durumunda insani kaynak ve zaman israfı yaşanması oldukça muhtemeldir. Dolayısıyla aile analiz edilirken tarafsız bir değerlendirme süreci gerçekleştirilmeli, güven ilişkisi geliştirilmeli ve aileyle ilgili algılanan gerçekliğe dair bilgilere ulaşılmalıdır. Unutulmamalıdır ki, ailenin bütünlüğüne ve mahremiyetine saygı gösterilmeli, aile üyelerinin birbirlerine doğrudan aktarmadığı hiçbir bilgi bir diğer üyeye aktarılmamalıdır. Aile terapisi sürecinde diğer tüm terapi süreçlerinde olduğu gibi gizlilik esastır ve diğer tüm etik ilkeler her zaman gözetilmelidir. Aile terapistinin her bir üye ile görüşme kayıtlarını düzenli tutması ve tekli, ikili veya çoklu görüşmelerden
önce terapi planının hangi basamağında olduğunu ve hangi hedefe yönelik bir görüşme yapacağını dikkatle gözden geçirmesi gereklidir.

Boşanma, okulun bitmesi ve iş bulamama, evlenmeme, para biriktirme gibi nedenlerle eve dönen bu (yetişkin) çocuklar ise Bumerang çocuklar ve yatağa dönen çocuklar (B2B) olarak adlandırılır.