AİLE İÇİ UYUMLU ETKİLEŞİM

Boşanma olayının çocuklara verdiği zarar son 30 yılın en önemli sorusudur.

Çocuğun yaşı çocuğun uyumunu düzenleyici unsurlardandır.

Sempati duymak söz konusu çağ çocuklarının davranış biçimi değildir.

0 ve 3 yaş arası çocuklar ebeveynlerin evden ayrılmasını içselleştiremezler.

6 ve 8 yaş arası çocuklar ebeveynlerinin boşanmasından kendilerini sorumlu tutarlar

9-12 yaş grubu çocuklar benlik değerlerinin gelişme eğilimi içinde olduğu yaş grubudur.

Genç yetişkinlik dönemi duygusal tepkilerin saldırganlığın üst düzeyde yaşandığı dönemlerdir.

Evliliğe karşı olumsuz tutum almak uzun süreli bir etkidir.

Ebeveynlerin psikolojik durumu aracı faktörlerdendir.

Çocuğun duygusal ihtiyaçlarına destek aile içi sosyal destektir.

Ebeveynlerin boşanmasının çocukların uyumuyla ilişkisine dair alan yazındaki bulgular karmaşık olsa da birçok araştırmacı ebeveynleri boşanan çocukların olumsuz gelişimsel sonuçlar açısından risk altında oldukları konusunda hemfikirdirler. Boşanma konusundaki alan yazında dışsallaştırılmış ve içselleştirilmiş davranış problemleri, akademik başarı ve sosyal ilişkilerin niteliği sıklıkla uyumun göstergeleri olarak kullanılmaktadır.

Bebekler doğumdan 2 yaşına kadar olan süreçte özellikle anneleriyle kurdukları “güvenli bağlanma” sayesinde psikososyal gelişimin ilk ve en önemli olan temel güven duygusunu kazanırlar. 0-3 yaş arasını kapsayan gelişimsel dönemdeki çalışmalar sıklıkla, bağlanma, ebeveynle bebek arasındaki ilişki, bilişsel beceriler, psikosomatik belirtiler ve bebeğin zihinsel sağlığı ile ilgilidir. İlgili gelişimsel
dönemde öne çıkan bu değişkenler, ebeveynlerin boşanmasına gösterilen uyumu etkiler. Boşanma, fiziksel gelişimi etkilemediği gibi, cinsel kimlik  ve benlik kavramı üzerine etkileri daha çok 3-5 yaş arasınıetkiler.  Boşanma, 7-12 yaş arası çocuklarda daha çok davranış problemlerine, düşük öz güvene ve düşük sosyal desteğe yol açar.

Ebeveynlerin boşanması da ergenin yoğun duygular yaşamasına sebep olabilir. Ergen hem bu güçlü duygulardan kaçmak hem de yine dönemin özelliği olan “bana bir şey olmaz “ egosentrik düşünce yapısıyla alkol, uyuşturucu, saldırgan davranış ya da rastgele cinsel ilişkiye girme gibi risk alma davranışlarına daha çok başvurabilir. Boşanma yaşantısının yetişkinlik döneminde de çeşitli etkileri olduğu, bu etkilerin özellikle kişiler arası ilişkiler alanında yoğunlaştığı görülmektedir. 9-12 yaş çocuklarının en sık gösterdiği tepki öfkedir. Yaşadıkları şok ve depresyon duygularına karşı savunma olarak öfkelerini kullanırlar. Ayrıca ebeveynlerinden birini boşanmadan sorumlu tutarak, öfkelerini ona yöneltirler. Ebeveynlerini iyi ya da kötü diye sınıflandırmak bir yandan da kendilerini suçlu hissetmelerine neden olur. 6-8 yaş çocukları için ise boşanma döneminde okula başlamak oldukça zor bir deneyimdir. Başarısızlık yaşandığında zayıf benlik algısının oluşumuna zemin hazırlanır. 3- 5 yaş dönemi  cinsel kimlik sürecinin gelişmeye, çocukların, kendilerinin kız ya da erkek olduğunu fark etmeye başlamasıdır. Bu süreç kızlar için anneleriyle kurdukları yakın bağ ve cinsel kimliğini kazanırken kurduğu özdeşimden dolayı biraz daha kolaydır. Öte yandan, erkek çocuklar beslenme ve bakım ihtiyaçlarından dolayı anneleriyle yakın bağ kurarlarken, özdeşim kurmak için babalarına yönelmeye başlarlar. Bu, bireyin gelişimi için oldukça kritik bir adımdır ve boşanma süreci eğer bu yaş aralığında gerçekleştiyse, cinsel kimlik gelişimi bir çok açıdan etkilenebilir. Babalarının evden ayrıldığını gören erkek çocukları cinsel rol kimliklerinin gelişimi için ihtiyaç duydukları iletişimden mahrum kalırlar.

Araştırmacılar, kolay mizaca sahip çocukların çevreyle olan etkileşimlerine diğer gruptaki çocuklara göre daha iyi uyum sağladığını belirtmişlerdir. Bu açıdan bakıldığında, boşanma gibi stresli yaşam olayları ve yetersiz ebeveynliğe maruz kalma, zor mizaca sahip çocukların problemlerini çoğaltabilir. Zor mizaçlı çocukların okulu bırakmaları, depresyona girmeleri ve ergenlikte anti-sosyal davranışlar sergilemeleri daha olasıdır. Boşanmanın ardından, zor çocuklara bakmak genellikle daha da güç hâle gelebilir. Dolayısıyla bu özelliklere sahip çocuklar için aile dışından alınan sosyal destek çok önemlidir. Kolay mizaca sahip
ve sosyal becerileri yüksek çocuklar ise ebeveynlerinin boşanmasına daha kolay uyum sağlayabilirler.

Boşanmanın çocukların uyumu üzerindeki etkisi çocuğun cinsiyetine bağlı olarak değişmektedir. Bu alandaki karmaşık bulgulara karşın, boşanma kız ve erkek çocukları farklı yönlerden etkiliyor görünmektedir. Kızlar önceki durumlarına çok çabuk dönerken, erkek çocukları hem evde hem de dışarıda davranış problemleri, saldırganlık ve kişiler arası problemler yaşayabilmektedirler. Erkek çocukları saldırganlıklarını doğrudan çevreye yansıtırken, kız çocukları düşünce ve duygularını gizlemekte ve daha uyumlu davranışlarla bunu göstermektedirler. Daha önce yapılan çalışmaların bulguları, boşanmanın ardından erkeklerin kızlara göre daha fazla uyum sorunları yaşadığını, kızlarınsa ebeveynlerin yeniden evlenmesinin ardından daha fazla uyum sorunları yaşadıklarını göstermektedir.

Ebeveynler arasında yaşanan çatışmalar açık ve örtük olmak üzere ikiye ayrılır. Açık çatışma bağırmak, hakaret etmek, vurmak, hor görmek gibi fiziksel ya da sözlü olabilir. Örtük çatışma ise çocukları ebeveynler arasında taraf olmaya zorlama, çocukları ebeveynleri arasında laf taşımaya zorlama gibi pasif saldırgan davranışları içerir.

Portes ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada çocuğun boşanma sürecine
gösterdiği uyumla yakından ilişkili dört faktör belirlemiştir. Bunlar; çocuğun baş etme becerileri, boşanmadan önce ve sonra ailenin işlevselliği ve durağanlığı, sosyal destek ve boşanma sonrası koşullardır. Bu dört faktörden çocuğun boşanma sürecine uyumunu en iyi yordayan değişkenin baş etme becerisi olduğu görülmüştür. Bazı çalışmalar çocukların boşanmadan sonra yaşanan birçok stres verici durumdan olumlu kişilik özellikleri, destekleyici aile ortamı ve destekleyici sosyal ortam gibi koruyucu faktörler sayesinde kurtulabileceğini göstermektedir. Bu faktörler ergenlerin uyum ve gelişimi için de oldukça önemlidir.

Boşanmış ailelerden gelen bireyler arasında tipik olarak uzun süreli görülen sorunlar; yüksek oranda madde ve alkol kullanımı, daha fazla davranış problemi, korunmasız cinsel faaliyetler ve zayıf okul performansı; ileri ergenlik ve erken yetişkinlikte, evliliğe karşı olumsuz tutum ve yüksek boşanma oranı dâhil karşı cinsiyetle zayıf kişilerarası ilişkilerdir. Duygusal olarak üzüntülü ve sıkıntılı hissetme ise kısa süreli etkilerdendir.

Ebeveynlerin boşanmasının çocuklar üzerindeki etkisinin yetişkinlikte de devam etme nedenlerine yönelik olası açıklamalar üç alanda toplanmaktadır. Bunlardan birincisi olan sosyalleşme modeli, boşanmanın olumsuz etkilerini tek ebeveynli ailelerdeki yetersiz düzeydeki öğrenme yaşantılarına bağlamaktadır. Boşanma, çocuk ve birlikte kaldığı ebeveyni arasındaki ilişkinin niteliğini ve niceliğini düşürmektedir Aynı zamanda, bu ebeveynlerin çoğu bir işte çalışmakta ve çocuklarına ayırdıkları zaman ise çok sınırlı olmaktadır. İkinci açıklama ekonomik yoksunluk modelidir. Bu modele göre, boşanma, genellikle sadece annenin olduğu tek ebeveynli ailedeki yaşam standartlarının ciddi olarak düşmesine neden olmaktadır. Bu düşüş çocuklar açısından çok sayıda problemin ortaya çıkma riskini artırmaktadır. Üçüncü açıklama aile stresi modelidir. Bu model
boşanmayı çocuklar açısından bir yıkım olarak görmektedir. Boşanmayla birlikte okul değiştirme, taşınma, büyükanne ve büyükbabayla olan ilişkilerin kesilmesi gibi olaylar çocuk için stres verici yaşantılardır. Dolayısıyla yaşam standartlarının düşmesi sonucunda ortaya çıkan olumsuz yaşantılar çocukların boşanma sürecine uyumunu zorlaştırmaktadır.

Başarılı Yalnızlar: Bu bireyler boşanmış grupların %10’unu oluşturmaktadır ve uyumlu, özgüvenli ve sosyal becerili özellikler sergilemektedir. Başarılı kariyer, aktif sosyal yaşam ve geniş ilgi örüntüsüne sahiptirler. Fakat güçlenenlerin aksine, başarılı yalnızlar hayatlarını birileriyle paylaşmakta isteksizdirler.