AİLE İÇİ UYUMLU ETKİLEŞİM

Çocuğun yaşı, karakteri ve cinsiyeti boşanma ile çocuğun uyumu arasındaki ilişkide düzenleyici faktörlerdendir.

3-5 çocukta benlik kavramının geliştiği, çocuğun kendisini iyi veya kötü olarak değerlendirebileceği yaş aralığıdır.

9-12, çocukların boşanmayı anne babalarının problemi olarak algılama eğilimlerinden dolayı, boşanmayla ilgili bütün olumsuz duygularını ebeveynlerine yönelttikleri yaş dönemidir.

Önemli sorumluluklar alma, ergenlerdeki egosentrik düşünce yapısının bir sonucu değildir.

Boşanmanın ardından zor çocukların okulu bırakmaları, depresyona girmeleri ve ergenlikte anti-sosyal davranışlar sergilemeleri daha olasıdır.

Ebeveynler arasındaki çatışma ve ailenin geliri boşanma ile çocuğun uyumu arasındaki ilişkide aracı faktörlerdendir.

Amato, Loomis ve Booth’un 1995 yılında yaptığı çalışmanın sonuçlarına göre, ebeveynler arasındaki açık çatışmaya maruz kalmak, çocuklarda dışsallaştırılmış problemlerle ilişkiliyken, örtük çatışma içselleştilmiş problemlerle ilişkili bulunmuştur.

Çocuğun baş etme becerileri, ailenin işlevselliği ve sosyal destek Portes ve ark.’nın (1992) yaptıkları çalışmaya göre, çocuğun boşanma sürecine gösterdiği uyumla yakından ilişkili faktörlerdendir.

Sosyalleşme modeli, boşanmanın olumsuz etkilerini tek ebeveynli ailelerdeki yetersiz düzeydeki öğrenme yaşantılarına bağlamaktadır.

Aile stresi modeli, boşanmayı çocuklar açısından bir yıkım olarak görmektedir.

Çocuklar ebeveyn­lerinin ayrılmasına ve boşanmasına, suçluluktan (sorumlunun kendileri olduğu duygusu) kızgınlı­ğa (ana-babadan birini ya da her ikisini suçlama) ve yadsımaya (hiçbir şey olmamış gibi davranma) kadar değişen biçimlerde duygusal tepkiler göste­rirler. Bu konuda yapılan çalışmalar, ayrıca çocukların bo­şanma sürecine uyumu ve verdikleri tepkiler açısın­dan büyük bireysel farklılıklar olduğunu da ortaya koymaktadır Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “b” seçeneğidir. Sadece bu seçenekte çocukların genel olarak ebeveynlerinin ayrılmasına ve boşanmasına gösterdikleri duygusal tepkiler doğru olarak yer almaktadır.

Boşanma ile çocuğun uyumu arasındaki ilişki­de çocuğun yaşı, cinsiyeti, mizacı ile çocukların boşan­madan önceki uyumları gibi birçok faktör düzen­leyici rol oynar. Sorunu doğru cevabı “a” seçeneğidir. Çünkü sadece bu seçenekte yer alan “Çocuğun boşanmadan önceki uyumu” ayrılma ya da boşanma sonrası çocuğun uyumunda rol oynayan düzenleyici faktörlerden biridir. Diğer seçeneklerde ise ayrılma ya da boşanma sonrası çocuğun uyumunda rol oynayan aracı faktörler yer almaktadır.

 

Okul öncesi döneme karşılık gelen 3 ile 5 yaş arasında hem bilişsel hem de sosyo duygusal açıdan çok önemli değişimler meydana gelir. Bu yaşlardaki çocuklarda benlik kavramı geliştiği için kendilerini iyi ya da kötü olarak değerlendirebi­lirler. Aynı zamanda bu dönemde benmerkezci oldukları için, olayları kendi bakış açısından de­ğerlendirirler ve kendileriyle ilişkili olmayan olay­ları da anlamakta zorlanırlar. Bu dönemdeki ço­cuklarda boşanma süreci, çocukların ebeveynleri tarafından onaylanmayan kötü davranışlar sergi­lediklerini düşünmelerine yol açar. Bunun sonu­cunda, çocuklar kendilerini suçlamayabilmekte ve iyi davranırlarsa ebeveynlerinin tekrardan bir araya geleceğine inanmaktadırlar. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “b” seçeneğinde yer alan “3-5 yaş dönemidir.”

9-12 yaşları arasındaki çocuklar ailelerinin ba­ğımlılığından yavaş yavaş kurtulmaya başlar. Ken­dilerini aile dışında yaptıkları aktivitelerle mutlu etmeye çalışırlar. Bu dönemdeki çocukların benlik değerleri sosyal aktiviteler, sporlar ve okul aracılı­ğıyla gelişmeye başlar. Bu yaştaki çocuklar kendi­lerini ailelerinden bağımsız olarak görebildikleri ve mantıklı düşünebildikleri için boşanmayı anne ba­balarının problemi olarak algılama eğilimindedir­ler. Dolayısıyla, boşanmayla ilgili bütün olumsuz duygularını ebeveynlerine yöneltirler. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “d” seçeneğinde yer alan “9-12 yaş dönemidir.”

Çocuklar davranış biçimleri, duyguları ve ka­rakteristik tepki biçimlerindeki bireysel farklılıkları içeren mizaç özellikleri açısından farklılaşırlar. Araş­tırmacılar bireylerin mizacını farklı yollarla tanımla­mış ve sınıflandırmışlardır. İlgili alan yazında en bi­linen sınıflama Chess ve Thomas‘ın “kolay çocuk”, “zor çocuk” ve “yavaş alışan çocuk” olarak yaptığı sınıflandırmadır. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “a” seçeneğidir. Chess ve Thomas‘ın mizaca göre yaptığı sınıflandırma sadece bu seçenekte doğru olarak yer almaktadır. Boşanmanın ardından, zor çocuklara bakmak ge­nellikle daha da güç hâle gelebilir. Bu özelliklere sahip çocuklar için aile dışından alınan sosyal destek çok önemlidir. Kolay mizaca sahip ve sosyal becerileri yüksek çocuklar ise ebeveynle­rinin boşanmasına daha kolay uyum sağlayabilirler.

Boşanma, tek bir olay değildir, öncesinde ve sonrasında yaşanan­larla birlikte değerlendirilmesi gereken bir süreçtir. Dolayısıyla, ebeveynlerin boşanması ve çocukların uyumu arasındaki ilişkiyi irdelerken, aile süreçleri­ni ve aracı değişkenleri de göz önünde bulundurmak gerekir. Ayrılma ya da boşanma sonrası çocuğun uyumunda rol oynayan aracı faktörler; gelir, ebeveynler arasındaki çatışma, ebeveynlik ve ebeveynlerin psikolojik iyilik halidir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “c” seçeneğinde yer alan “Gelir düzeyidir.” Diğer seçeneklerde ise ayrılma ya da boşanma sonrası çocuğun uyumunda rol oynayan düzenleyici faktörler yer almaktadır.

 

Ebeveynler arasında yaşanan çatışmalar açık ve örtük olmak üzere ikiye ayrılır. Açık çatışma ba­ğırmak, hakaret etmek, vurmak, hor görmek gibi fiziksel ya da sözlü olabilir. Örtük çatışma ise ço­cukları ebeveynler arasında taraf olmaya zorlama, çocukları ebeveynleri arasında laf taşımaya zorlama gibi pasif saldırgan davranışları içerir. Ebeveynler arasındaki açık çatışmaya maruz kalmak, çocuklar­da dışsallaştırılmış problemlerle ilişkiliyken, örtük çatışma içselleştirilmiş problemlerle ilişkili bulun­muştur. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “e” seçeneğinde yer alan “Taraf olmaya zorlamaktır.” Sadece bu seçenekte ebeveynler arasında yaşanan çatışmalardan örtük çatışmaya bir örnek yer almaktadır. Diğer seçeneklerde ebeveynler arasında yaşanan çatışmalardan açık çatışmaya ilişkin örnekler yer almaktadır.

Evlilikteki bozulmaların çocukların uyumu üzerindeki kısa süreli etkileri birçok araştırmanın odak noktası olmuştur. Bu çalışmalarda genellikle çocukların sosyoduygusal ve bilişsel gelişimleri ele alınmıştır. Sheltzer boşanmanın kısa süreli üç olumsuz etkisinden bahsetmektedir. Birincisi, çocuklar boşanmanın ardından duygusal olarak üzüntülü ve sıkıntılı olurlar. İkincisi, çocuklar ebe­veynlerinin arasında kalmaktan dolayı kendilerini kaygılı ve depresif hissederler. Sonuncu etki ise, çocukların okuldaki davranışları ve okul başarısının olumsuz etkilenmesidir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “c” seçeneğinde yer alan “Çocuklar ebeveynlerinin arasında kalmaktan dolayı kendilerini kaygılı hissederler.” ifadesidir. Diğer seçeneklerde yer alan ifadeler boşanmanın uzun süreli etkileri arasında yer almaktadır.

Sosyal bilimciler, boşanmanın yalnızca kısa süre­li değil uzun dönemli (iki veya üç yıldan fazla süren) bazı sonuçları da olabildiğini ortaya koymaktadır. Boşanmış ailelerden gelen bireyler arasında tipik olarak görülen sorunlar yüksek oranda madde ve alkol kullanımı, daha fazla davranış problemi, ko­runmasız cinsel faaliyetler ve zayıf okul performan­sı; ileri ergenlik ve erken yetişkinlikte, evliliğe karşı olumsuz tutum ve yüksek boşanma oranı dâhil karşı cinsiyetle zayıf kişilerarası ilişkilerdir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “e” seçeneğinde yer alan “Çocuklarda evliliğe karşı olumsuz tutum görülür.” ifadesidir. Diğer seçeneklerde yer alan ifadeler boşanmanın kısa süreli etkileri arasında yer almaktadır.

Ebeveynlerin boşanmasının çocuklar üzerindeki etkisinin yetişkinlikte de devam etme nedenlerine yönelik olası açıklamalar üç alanda toplanmaktadır. Bunlardan birincisi olan sosyalleşme modeli, boşanmanın olumsuz etkilerini tek ebeveynli ailelerdeki yetersiz düzeydeki öğrenme yaşantılarına bağlamaktadır. Boşanma, çocuk ve bir­likte kaldığı ebeveyni arasındaki ilişkinin niteliğini ve niceliğini düşürmektedir. Aynı zamanda, bu ebeveyn­lerin çoğu bir işte çalışmakta ve çocuklarına ayırdık­ları zaman ise çok sınırlı olmaktadır. Ebeveynin des­teğindeki ve ilgisindeki azalmalar akademik başarının ve kendilik değerinin düşmesine, problemli davranış­ların ise artmasına yol açmaktadır. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “d” seçeneğinde görülen “Sosyalleşme modelidir.” Çünkü boşanmanın olumsuz etkilerini tek ebeveynli ailelerdeki yetersiz düzeydeki öğrenme yaşantılarına bağlayan model sadece “Sosyalleşme modelidir.”