AİLE İÇİ UYUMLU ETKİLEŞİM

Sorunun doğru cevabı “c” seçeneğinde yer alan “Strestir.” Çünkü stres, vücudun içten ve dıştan gelen uyaranlara karşı verdiği otomatik tepki olarak tanımlanmakta­dır. Olası dışsal uyaranlar, okul değişikliği, sevilen birinin kaybı, anne-baba arasında yaşanan olumsuz ilişkiler ya da yeni bir eve taşınmak olabilir. İçsel uyaranlar ise, kişinin kendisinde yaşadığı fiziksel ve/veya psikolojik problemlerdir.

Stres bir süreçtir ve bu sürecin, “Girdi – değişim – çıktı” olmak üzere, üç temel parçası bu­lunmaktadır. Stres yaratıcı olay ve ortamlar, girdi; aracı kaynaklar ve algı, değişimi ateşleyen parçalar; sağlık durumundaki değişiklikler gibi belirtiler ise çıktılardır. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “e” seçeneğidir.

Stres yaratıcılar (stressors), krizi başlatan olay­lardır. Stres başlatıcı olaylar, aile sistemi içinde değişimi başlatan ya da başlatma potansiyeli olan durumlardır. Stres yaratıcılar, kaynağına (içten mi dıştan mı), tipine (gelişimsel mi ortamsal mı; bek­lendik mi beklenmedik mi; belirsiz mi net mi), sü­resine (kronik mi akut mu) ve miktarına (birikimli mi tek tek mi) göre değişim göstermektedir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “a” seçeneğinde yer alan “Anlamdır.” Diğer seçeneklerde yer alan özellikler stres yaratıcıların değişim gösterdiği özelliklerdendir. Anlam ise bu özelliklerden biri değildir.

Tükenme, stresle etkin bir şekilde baş edi­lemediği ve stres kaynaklarının birbirine eklenerek daha da çoğaldığı koşulda gerçekleşmekte ve bunun sonucunda ise vü­cudun uyum sağlama kapasitesi azalmakta, kronik stres belirtileri daha yoğun bir şekil­de tekrar ortaya çıkmaktadır. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “b” seçeneğinde yer alan “Tükenmedir.” Stres sonucu vücudun verdiği tepkiler, sindi­rim bozukluğu, uykusuzluk, nedeni belli olmayan ağrılar vb. gibi fiziksel belirtiler olabileceği gibi; durgunlaşma, sinirli olma, kırılgan olma gibi duy­gusal ve zihinsel karışıklıklar hissetme, unutkanlık, organizasyon bozukluğu gibi zihinsel belirtiler de olabilmektedir.

Sorunun doğru cevabı ”c” seçeneğinde yer alan “Aile stresidir.” Çünkü “Aile stresi”, ailenin durağanlığını bozan durum olarak tanımlanmaktadır. Aile, dengede olmaya odaklanmış bir sistemdir. Ailenin kriz içindeki yol­culuğu “lunapark hız treni modeli” ile açıklanabi­lir. Aile herhangi bir kriz ortamı ile karşılaşıncaya kadar denge içindedir. Kriz durumu ortaya çıktı­ğında dibe doğru gitmeye başlar ve bu düşüşü dur­durmak için kaynaklarını harekete geçirir. Sonun­da tekrar organize olunur ve normale geri dönülür.

ABC-X Modelinde kriz (X faktörü), çeşitli iniş-çıkışların olduğu bir durum ola­rak tanımlanmaktadır. Daha sonra buna A, B ve C faktörleri eklenmek­tedir. ABC-X modeli olarak bilinen ABC-X formülünde A faktörü, krize neden olan olay ya da stres yaratıcılar; B faktörü, kriz ile baş edebilmek için sahip olunan kaynaklar ve C faktörü ise, olayların subjektif tanımı yani al­gılanma biçimidir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “d” seçeneğinde yer alan “Olayların algılanma biçimidir.”

Stres yaratıcılar, beklendik ve beklenmedik olaylar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Beklendik olaylara örnek olarak, çocuk sahibi olma, çocuk­ların evlenip, evden ayrılması, emeklilik, dul kal­ma ve huzur evine yerleşme verilebilir. Sorunun doğru cevabı “a” seçeneğinde yer alan “Huzur evine yerleşmedir.” Bu durum beklendik bir olaydır. Diğer seçeneklerde yer alan durumlar ise aileler üzerinde stres yaratan beklenmedik olaylara örnek olarak verilebilir.

Sosyal destek, kişilerarası düzeyde bilgi alışverişi olarak görülmektedir. Sosyal destek farklı şekillerde gerçekleşmektedir. Bunlar; Duygusal destek, saygı desteği, iletişim ağı desteğidir.

Aile, aralarında kan bağı ve yasal bağlar olan kişilerin oluşturduğu birim olarak tanımlanmakla birlikte; bunun ötesinde aile, birbirleriyle etkileşim içinde olan kişiliklerin oluşturduğu bir birimdir. Aile tanımında yer alan üç önemli nokta şöyle sıralanabilir. Aileler, a. paylaşılan şimdiki zamanın yanı sıra paylaşılan bir tarihe sahiptirler; b. bu bağın devam edeceğine dair beklenen bir gelecekleri vardır; c. bunları birbirine bağlayan ritüel ve kuralları bulunmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Stres, vücudun içten ve dıştan gelen uyaranlara karşı verdiği otomatik tepki olarak tanımlanmaktadır. Olası dışsal uyaranlar, okul değişikliği, sevilen birinin kaybı, anne-baba arasında yaşanan olumsuz ilişkiler ya da yeni bir eve taşınmak olabilir. İçsel uyaranlar ise, kişinin kendisinde yaşadığı fiziksel ve/veya psikolojik problemlerdir.

Stres sonucu vücudun verdiği tepkiler, sindirim bozukluğu, uykusuzluk, nedeni belli olmayan ağrılar vb. gibi fiziksel belirtiler olabileceği gibi; durgunlaşma, sinirli olma, kırılgan olma gibi duygusal ve zihinsel karışıklıklar hissetme, unutkanlık, organizasyon bozukluğu gibi zihinsel belirtiler de olabilmektedir.

Aile stresi, ailenin durağanlığını bozan durum olarak tanımlanmaktadır. Aile sağlamlığı, aile yaşamındaki zorluklarla baş etmede sahip olunan aile içi güç ve dayanıklılık olarak tanımlanmaktadır. Aile direnci ise, ailenin yaşam dönemlerindeki stres ya da sıkıntıları başarılı bir şekilde atlatarak devamlılığını sağlayabilmesidir. Aile direnci, aile sağlamlığı kavramıyla yakından ilişkilidir. Sağlam aileler, direnç gösterebilirler.

Alarm, bir stres kaynağı ile karşılaşıldığında vücudun verdiği tepkidir. Eğer birey strese neden olan problemi etkin bir şekilde çözebilir ise, bu durumda vücut alarm aşamasında meydana gelen zararları onarmakta ve vücudun verdiği tepkiler normal şekline dönmektedir. Bu direnç olarak adlandırılır. Stresle etkin bir şekilde baş edilemediği ve stres kaynaklarının birbirine eklenerek daha da çoğaldığı koşulda ise, vücudun uyum sağlama kapasitesi azalmakta, kronik stres belirtileri daha yoğun bir şekilde tekrar ortaya çıkmaktadır. Buna ise tükenme denir. Gerginlik, ailede biriken talepler ile bu taleplere cevap verecek kaynaklar arasında bir uyumsuzluk olması durumda yaşanan duygu durumudur. Yığılma ise, stres olaylarının birikimidir. Stres yığılması, var olan olumsuz durumlar henüz çözüme ulaşamadan, sisteme yeni stres yaratıcıların girmesi şeklinde kavramsallaştırılmaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Stres yaratıcılar, beklendik ve beklenmedik olaylar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Beklendik olaylara örnek olarak, çocuk sahibi olma, çocukların evlenip, evden ayrılması, emeklilik, dul kalma ve huzur evine yerleşme verilebilir. Aileler üzerinde stres yaratan beklenmedik olaylar ise, kasırga, deprem, sel gibi doğal afetler ve savaş gibi durumları kapsamaktadır. Bunlara ek olarak, aile bireylerinden birinin ani/beklenmedik kaybı, ailede şiddet, çocuk istismarı ve ihmali, işsizlik ve uzun süreli ekonomik durgunluk, çocukta kronik ve ölümcül hastalık olması stres yaratıcı durumlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Başa çıkma, stres yönetiminde aile kaynaklarının önemli boyutunu oluşturmaktadır. Aile odaklı baş etmede, başa çıkma davranışları:

1. Ailenin olumsuz sonuçlara yatkınlığını azaltacaktır.

2. Aile kaynaklarını güçlendirir veya devam ettirir; bu da aileyi dağılmaktan kurtarır.

3. Stres yaratan olayları azaltır veya ortadan kaldırır,

4. Sosyal koşulları değiştirmek için, çevreyi aktif olarak etkileme sürecini içerir.

Kişisel kaynakların dört temel bileşeni bulunmaktadır. Bunlar: finansal, eğitim, sağlık, ve psikolojik kaynaklardır. Bu dört bileşenden psikolojik kaynaklar en çok dikkati çekmektedir. Psikolojik kaynak olarak, kişinin kendine karşı olumlu tutuma sahip olması olarak tanımlanan, benlik-saygısı ve kişinin kadercilik yerine yaşamı üzerinde ne derece kontrol algıladığının göstergesi olan ustalık önemlidir. Bu noktada, psikolojik kaynakların zorluklarla baş etmede aile üyeleri için en etkili yol olduğu belirtilmektedir. Fiziksel esenlik sağlıkla eş anlamlı kullanılmaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Hill’in ABC-X modeli, strese uyumu kısa zaman diliminde açıklamasından dolayı eleştirilmiştir. Bu noktada, McCubin ve Patterson, savaşta kocalarını ya da babalarını kaybedenlerle yapılan boylamsal çalışmalardan yola çıkarak, ailelerin tepkilerinin zaman içindeki değişimlerini belirleyebilmek için, ABCX modelini, ikili ABCX modeli olarak geliştirmiştir. Model, ailelerin kriz sonrası uyum ve adaptasyonuna vurgu yapmaktadır.

Vücut bir stres kaynağı ile karşılaştığı zaman alarm durumuna geçmekte ve
buna bağlı olarak kan basıncında yükselme, çarpıntı, terleme gibi tepkiler vermektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Aile olmanın tek koşulu kan bağı değildir. Hukuki bağlar da şarttır.

Stres bireylerin dışşal kaynaklı uyaranlara karşı  verdikleri içsel tepkidir.Kişilere özgüdür. Dğer kavramlar strese benzeyen kavramlardır.