AİLE İÇİ UYUMLU ETKİLEŞİM

Dikkatini oyuna yöneltme kaygılı bağlanan çocuklarda stres anında kullanılan bağlanmayı etkinleştirme stratejisinin sonucundaki davranışlardan biri değildir.

Ebeveynin çocuğun ihtiyaçlarına ve bireysel farklılıklarına karşı duyarlı olması, ama aynı zamanda gerekli olan sınırları da koyması demokratik ana babalık davranışına örnektir.

Çocukta suçluluk yaratma, sevgiyi geri çekme, suçluluk ve utanç hissettirme gibi davranışlar sevgi yönelimli psikolojik kontrol örnekleridir. Tehdit etme, zorlama, çocuğu yok sayma veya yıldırma girişimi gibi ebeveyn davranışları ise güç yönelimli psikolojik kontrol örnekleridir.

Çocuğun davranışlarını ona doğrudan müdahale etmeden izlemek, davranışların onun hakkında bilgi sahibi olmaya ve disiplinde tutarlılığa dayanması davranışsal kontrolü ifade eder.

Davranışları izleme psikolojik kontrol uygulayan ebeveynlerin davranışlarından biri değildir.

Çocuk yetiştirme tarzındaki bu farklılıklar etnoteori olarak isimlendirilen kültüre bağlı çocuk yetiştirme inançlarının günlük hayata yansımasıdır.

Erken çocukluk dönemi, esnekliği, hızlı öğrenmeye açıklığı nedeniyle, duygusal, bilişsel ve fiziksel gelişimin en hızlı olduğu, diğer bir deyişle psikolojik gelişimin temel unsurlarının oluştuğu 0-3 yaş arası kritik dönemdir. Sosyalizasyon en hızlı bu dönemde yaşanır.

Denetleme ya da yaygın kullanımı ile disiplin etme, çocuğun özerkliğini, mizacını ihmal etmeyecek şekilde yapıcı olarak uygulandığında aslında sağlıklı kişilik gelişimi için gerekli olan bir yapıyı oluşturur. Çocuğun kendisini
ve duygularını etkin ve işlevsel olarak düzenleyebilmesi (kontrol edebilmesi), hazzı erteleme, sabır ve sebat göstermeyi öğrenmesi için de gereklidir. Diğer bir deyişle disiplin aslında baskı, zorlama, katı sınır çizme değil, ilkeli ve tutarlı olmanın, sebat ve sabır göstermeyi öğretmenin bir aracıdır. Ancak bu ebeveynlerinden her şeyi isteyebileceği anlamına gelmez.

Aşırı müdahalede bulunma, suçluluk yaratma, utandırma, sevgiyi geri çekme ve disiplin amaçlı aşırı mesafeli davranma gibi çok sayıda ebeveyn davranışını içeren sürece psikolojik kontrol denir. Bu davranışlar sevgi yönelimli ve güç yönelimli olarak ikiye ayrılır. Çocukta suçluluk yaratma, sevgiyi geri çekme, suçluluk ve utanç hissettirme gibi davranışlar sevgi yönelimli psikolojik kontrol örnekleridir. Tehdit etme, zorlama, çocuğu yok sayma veya yıldırma girişimi gibi ebeveyn davranışları ise güç yönelimli psikolojik kontrol örnekleridir.

Sosyal Öğrenme Kuramına göre, çocuklar öncelikle ebeveynlerin davranışlarını ve duygusal tepkilerini gözler, yorumlar, taklit eder ve zamanla içselleştirerek tekrarlar. Bu nedenle aile iklimi aşırı sert ve soğuksa, ana baba kuralcı ve aşırı kontrolcü ise çocuk da buna uygun bir davranış ve duygusal örüntü gösterir. Kendi ilişkilerine bunları taşır. Hatta bu örüntü kuşaklar arası taşınır. Örne­ğin, aile içi şiddetin yaygın olduğu ailelerde büyü­yen çocukların ebeveyn olduklarında benzer şiddet örüntüsü gösterdiğine ilişkin bulgular bu kuramı destekler niteliktedir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “b” seçeneğinde yer alan “Sosyal Öğrenme Kuramıdır.”

Sorunun doğru cevabı “c” seçeneğidir. Çünkü ikinci temel duyarlık boyutu olan “Kabule karşı red­detme boyutu” annenin bebekten kaynak­lanan olası olumsuz duygularını ve bununla ilgili yaşadığı çatışmayı çözme becerisini tanımlar. An­nenin ne kadar çocuğunun bireysel farklılıklarını ve isteklerini kabul edici davrandığı ya da olumsuz beklentileri nedeniyle reddedici bir yaklaşım içinde olduğu, nasıl bir psikolojik iklimde bakımın sunul­duğunu anlamak bakımından önemlidir. Bebekler ebeveynin duruşundan, ses tonuna kadar özellikle sözel olmayan davranışlarından ne kadar sevildiği ve varlıklarının ebeveynleri gözünde değerli olup olmadığını hissederler. Kabul edici ebeveyn ço­cuğun endişelenmeden yaklaşması ve isteklerini doğru ifade edebilmesi için gerekli olan psikolojik ortamı sağlar.

Çocuklar anneden ayrılma, birleşme ve yabancıyla birlikte olma durumlarının yarattığı kısa süreli stre­se verdikleri tepkilere göre güvenli, kaygılı/ kararsız ya da dirençli ve kaçınan olmak üzere üç gruba ayrılırlar. İki güvensiz bağlanma grubuna ek olarak dav­ranış örüntüsünde bir organizasyon ve tutarlılık olmayan, dağınık, hem yaklaşma hem de kaçınma davranışlarını aynı anda gösteren “yönelim bozuk­luğu” olarak adlandırılan güvensiz bir bağlanma örüntüsü daha tanımlanmıştır. Korkutularak büyütülen çocuklarda, aile içi şiddetin yaygın olduğu ailelerde büyüyen çocuklarda ve travma mağdurlarında yönelim bo­zukluğu çok yaygın görülmektedir. Yönelim bozukluğu olarak sınıfla­nan bağlanma örüntüsü psikopatoloji bakımından da çok ciddi bir risk faktörüdür. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “d” seçeneğinde yer alan “Yönelim bozukluğu" olarak sınıfla­nan bağlanma örüntüsüdür.

Ebeveyn davranışları ile çocukların bağlanma örüntüsü arasındaki ilişkiyi Main, ebeveyn­lerin özellikle çocuk stres altındayken gösterdiği duyarlık ve davranışlarındaki tutarlılık düzeyi ile açıklamıştır. Main’e göre, çoğunun stres belirtisi­ne ve ihtiyaçlarına ebeveynin zamanında ve tutarlı cevap vermesi güvenli bağlanmayla, tutarsız ve aşırı müdahaleci cevap vermesi de kaygılı/kararsız dirençli bağlanmayla, tutarlı olarak tepkisiz, ilgisiz ya da soğuk cevap vermesi kaçınan bağlanmayla ilişkilidir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “b” seçeneğinde yer alan “Kaçınan bağlanmadır.”

Sorunun doğru cevabı “a” seçeneğidir. Çünkü bağlanma kaygısının yüksek ancak bağlanma kaçınma düzeyinin düşük olduğu ya da benlik mo­delinin olumsuz fakat başkaları modelinin olumlu olduğu kategori yetişkinlikte saplantılı bağlanma olarak tanımlanmıştır ve kaygılı kararsız bağlanma ile aynı özellikleri gösterir. Ebeveyne, arkadaşa ya da eşlere aşırı bağımlı olma, sürekli yakınlık arama ve kıskançlık saplantılı bağlanmanın belirgin özellik­lerindendir.

Doğru cevap “e” seçeneğinde yer alan “Açık ya da örtük olarak çocuğun, aciz, yetersiz ve zayıf olduğuna yönelik mesajların verilmesidir.” Çünkü bu seçenekte yer alan ifade aşırılaştırma stratejisine yol açan ebeveyn davra­nışlarındandır. Diğer seçeneklerde yer alan ifadeler ise Mikulincer ve Shaver’e göre aktivasyonu engel­leme stratejisini şekillendiren ebeveyn davranışlarındandır. Mikulincer ve Shaver’e göre hem bağ­lanmayı aşırılaştırma hem de aktivasyonu engelleme stratejilerinin ardında erken yıllardaki ebeveyn dav­ranışları yatar. Bu yazarlara göre aktivasyonu engel­leme stratejisini şekillendiren dört ebeveyn davranışı vardır. Bu davranışlar sonucunda çocuklar erken yaşlarda kendi ayakları üzerinde durmaya ve bu nedenle ken­dine aşırı güvenmeye zorlanır.

Doğru cevap “a” seçeneğinde yer alan “Etnoteoridir.” Çünkü etnoteori olarak isimlendirilen bu kavram kültüre bağlı çocuk yetiştirme inançlarının günlük hayata yansımasıdır. Etnoteoriler ebeveynlerin içinde yaşadıkları kültürle uyumlu olarak kendileri, aileleri ve çocuk­ları hakkında sahip oldukları inançlarının günlük etkileşimlere yansımalarını taşır. Örneğin, ebe­veynler öncelikli olarak çocuğunun bağımsız, özerk ve bir an önce kendi ayakları üzerinde durmayı öğrenmesi gereken birisi olarak mı görmek istiyor yoksa itaatkâr, saygılı ve sorumluluklarını bilen birisi olarak mı? İşte bir kültürde etnoteori ne ise, çocuk ona hizmet edecek ebeveynlik uygulamaları ve davranışlarıyla yetiştirilir.

Ebeveynler ve çekirdek aile en temel sosyalizasyon aracıdır. Ebeveynler bu işlevi ebeveynlik tarzı ve davranışları yoluyla yerine ge­tirirler. Erken çocukluk dönemi, esnekliği, hızlı öğrenmeye açıklığı nedeniyle, duygusal, bilişsel ve fiziksel gelişimin en hızlı olduğu, diğer bir deyişle psikolojik gelişimin temel unsurlarının oluştuğu kritik dönemdir. Sosyalizasyon en hızlı erken dö­nemde yaşanır. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “b” seçeneğinde yer alan “Erken çocukluk dönemidir.”

Sorunun doğru cevabı “e” seçeneğidir. Çünkü sadece “e” seçeneğinde yer alan “Çocuklarına bir ebeveynden ziyade arkadaş gibi yaklaşırlar.” davranışı “İzin verici şımartan ana babalık” davranışlarından biridir. Diğer seçeneklerde yer alan davranışlar ise “Demokratik ana babalık” davranışlarındandır. Şımartan ana babalık ilginin, sevginin çok yük­sek ama talebin düşük, denetimin yetersiz olduğu “gevşek” ana babalık tarzıdır. Otoriter ana babalığın tam tersidir. Bu tür aile­ler genellikle kararsızdır ve tutarsız disiplinle çocuk yetiştirmeye çalışır. Çocuklarına bir ebeveynden ziyade arkadaş gibi yaklaşırlar. Kuralları alabildiği­ne esnetme ve sınır koyamama, yani yapı eksikliği en tipik özellikleridir.

İzin verici şımartan ebeveynlikle büyüyen ço­cukların en büyük sorunu disiplin eksikliği nede­niyle yaşadıkları dağınıklık ve kendilerini düzen­lemedeki yetersizliktir. Sınırları olmayan özgürlük ve serbestlik anlayışı çocuk gelişiminde olumsuz sonuçlarla ilişkilidir. Düşük öz­saygı ve kronik olumsuz duygu durumu şımartılan çocuklar arasında daha yaygındır. Bir başka risk de sınır koyamama nedeniyle fiziksel sağlıkta yaşanan olumsuzluklardır. Başta obezite olmak üzere yeme bozuklukları, öz bakım eksikliği nedeniyle yaşanan sorunlar ve bunların sağlığa olumsuz etkisi kont­rolsüz izin verici şımartan ailelerde büyüyen çocuk­ların sık yaşadığı sorunlar arasındadır. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “d” seçeneğinde yer alan “Şımartan ailelerdir.”