Tek Ebeveynlik ve Uyum

Çocuğun yaşı, mizacı, boşanmadan önceki uyum düzeyi, çocuğun cinsiyeti

Araştırmacılar, boşanmanın anlamı ve etkilerinin gelişim dönemlerine göre farklılaştığını, bebeklikten çocukluğa, ergenlikten genç yetişkinliğe varana kadar değiştiğini öngörmektedir (Kot ve Shoemaker, 1999). Alan yazındaki çalışmaların çoğunda, boşanmanın farklı yaş grubundaki tüm çocukları çeşitli şekillerde etkilediği belirtilmektedir. Boşanmanın gerçekleştiği zamanda çocuğun içinde bulunduğu gelişimsel dönemin özellikleri, boşanmanın etkilerinin nasıl olacağını belirler.

Bebekler doğumdan 2 yaşına kadar olan süreçte özellikle anneleriyle kurdukları “güvenli bağlanma” sayesinde psikososyal gelişimin ilk ve en önemli olan temel güven duygusunu kazanırlar. 0-3 yaş arasını kapsayan gelişimsel dönemdeki çalışmalar sıklıkla, bağlanma, ebeveynle bebek arasındaki ilişki, bilişsel beceriler, psikosomatik belirtiler ve bebeğin zihinsel sağlığı ile ilgilidir. İlgili gelişimsel
dönemde öne çıkan bu değişkenler, ebeveynlerin boşanmasına gösterilen uyumu etkiler.

Bu dönemdeki çocuklarda boşanma süreci, çocukların ebeveynleri tarafından onaylanmayan kötü davranışlar sergilediklerini düşünmelerine yol açar. Bunun sonucunda, çocuklar kendilerini suçlamayabilmekte ve iyi davranırlarsa ebeveynlerinin tekrardan bir araya geleceğine inanmaktadırlar. Bu düşünceyle, ebeveynlerini memnun etmek ve onları tekrardan bir araya getirmek için çok iyi davranışlar sergilemeye çalışırlar.

Ailenin dağılmaya başlaması bu yaş aralığındaki çocuklar için koruyucu ve güvenli çevrenin çökmesi anlamına gelmektedir. Çocuklar için ebeveynlerden birinin kaybı diğer ebeveynin de kaybedilme ihtimalini artırır. Bu yaştaki çocuklar
ebeveynler arasında yaşanan problemlerden kendilerini sorumlu tutarlar. Bazı çocuklar ebeveynlerini tekrar bir araya getirebilmek için iyi davranışlar sergilemeye çalışırken, bazı çocuklar da hasta numarası yaparlar. Eğer bunu başaramazlarsa geleceğe dair çok umutsuz bir tavır takınabilirler.

Bu yaştaki çocuklar kendilerini ailelerinden bağımsız olarak görebildikleri ve
mantıklı düşünebildikleri için boşanmayı anne babalarının problemi olarak algılama eğilimindedirler. Dolayısıyla, boşanmayla ilgili bütün olumsuz
duygularını ebeveynlerine yöneltirler. Bu yaştaki çocukların en sık gösterdiği tepki öfkedir. Yaşadıkları şok ve depresyon duygularına karşı savunma olarak öfkelerini kullanırlar. Bu öfkeyi hayatlarının farklı yönlerine kanalize etmeye
başlarlar. Özellikle erkek çocukları bu öfkelerini sınıf ortamında yıkıcı davranışlarla dışa vururlar. Ayrıca ebeveynlerinden birini boşanmadan sorumlu tutarak, öfkelerini ona yöneltirler. Ebeveynlerini iyi ya da kötü diye sınıflandırmak bir yandan da kendilerini suçlu hissetmelerine neden olur.

Bu döneme denk gelen boşanma yaşantısı, ergenleri bir çok yönden etkiler. Bazı ergenler, boşanmayı ebeveynlerinin problemleri olarak görme eğilimindedirler. Bu ergenler, karşılaştıkları olumsuz yaşantıyı benlik saygılarını diğer insanlarla olan ilişkileri ve yaptıkları aktiviteler aracılığıyla geliştirerek ödünlemeye çalışırlar. Buna karşın, ergenler ebeveynlerinden birinin gidişini kişisel bir terk edilme olarak algılayıp diğer ilişkilerinde de abartılmış bir şekilde terk edilmeyi bekleyebilirler. Bu düşünce de onların sosyal ilişkilerinde problemlere sebep olabilir.

Normalde ergenler, yine bu döneme özgü egosentrik (ben-merkezci) düşünce tarzlarından dolayı, yaşadıkları olayları eşsiz ve çok olağan dışı değerlendirdikleri için çocuk ve yetişkinlere göre daha hassas duygulara sahiptirler. Ebeveynlerin boşanması da ergenin yoğun duygular yaşamasına sebep olabilir. Ergen hem bu
güçlü duygulardan kaçmak hem de yine dönemin özelliği olan “bana bir şey olmaz “ egosentrik düşünce yapısıyla alkol, uyuşturucu, saldırgan davranış ya da rastgele cinsel ilişkiye girme gibi risk alma davranışlarına daha çok başvurabilir

Chess ve Thomas ‘ın (1977) sınıflandırması :“kolay çocuk”, “zor çocuk” ve “yavaş alışan çocuk” şeklindedir.  

Çocukların mizaç özelliklerinin yanı sıra, boşanmanın çocukların uyumu üzerindeki etkisi çocuğun cinsiyetine bağlı olarak da değişmektedir. Alan yazında, boşanmanın kız ve erkek çocuklarını nasıl ve ne yönde etkilediğine ilişkin bulguların çelişkili olduğu görülmektedir. Bazı çalışmalarda boşanmanın erkek çocukları kız çocuklarına göre daha çok etkilediği bulunurken (Barber ve Eccles, 1992), bazı çalışmalarda cinsiyete göre bir farklılık olmadığı bildirilmiştir (Allison ve Furstenberg, 1989; Amato ve Keith, 1991a). Bu alandaki karmaşık bulgulara karşın, boşanma kız ve erkek çocukları farklı yönlerden etkiliyor görünmektedir. Kızlar önceki durumlarına çok çabuk dönerken, erkek çocukları hem evde hem de dışarıda davranış problemleri, saldırganlık ve kişilerarası problemler yaşayabilmektedirler. (Hetherington ve ark., 1989; Rutter, 1987). Erkek çocukları saldırganlıklarını doğrudan çevreye yansıtırken, kız çocukları düşünce ve duygularını gizlemekte ve daha uyumlu davranışlarla bunu göstermektedirler.

Ailenin geliri, ebeveynler arasındaki çatışma, ebeveynlik, ebeveynlerin psikolojik iyilik hali

Ebeveynlerin boşanması ve çocukların uyumu arasındaki ilişkide diğer muhtemel aracı faktör ebeveynlerin iyilik hâlidir. Evlilik çatışması ve boşanma ebeveynlerde, depresyon, kaygı ve stresi artırırken, etkili ebeveynlik becerilerini azaltır ve bu durum dolaylı olarak çocukların uyumunu olumsuz etkiler. Ebeveynin iyilik hâli ile çocuğun uyumu arasındaki ilişki oldukça karmaşık görünmektedir. Örneğin, depresyon, antisosyal davranışlar gösterme, ve madde kullanımı gibi problemlere sahip kişiler evlenmek için kendileriyle benzer problemlere sahip eşleri
seçmeye eğilimli olabilirler. Dolayısıyla bu durum, evlilikte çatışma yaşama ve evliliklerin boşanmayla sonuçlanma riskini oldukça artırır. Bu tür evliliklerde dünyaya gelen çocukların ebeveynlerindeki problemleri genetik yolla veya paylaşılan çevre yoluyla edinme olasılıkları çok daha yüksektir.

Sheltzer (1994) boşanmanın kısa süreli üç olumsuz etkisinden bahsetmektedir. Birincisi, çocuklar boşanmanın ardından duygusal olarak üzüntülü ve sıkıntılı olurlar. İkincisi, çocuklar ebeveynlerinin arasında kalmaktan dolayı kendilerini
kaygılı ve depresif hissederler. Çocuklar iki ebeveynine de büyük bir sadakatle bağlıdırlar, bu yüzden onlardan birini seçmek zorunda bırakıldıklarında çok büyük stres yaşarlar. Bir ebeveyni kaybetme algısı onların diğer insanlarla yakın ilişki kurma konusunda çekingen davranmalarına sebep olur. Sonuncu etki ise, çocukların okuldaki davranışları ve okul başarısının olumsuz etkilenmesidir. Bu
alandaki güçlükler okulu bitirememeye kadar giderse uzun süreli etkiler ortaya çıkabilir.

Boşanmış ailelerden gelen bireyler arasında tipik olarak görülen sorunlar yüksek oranda madde ve alkol kullanımı, daha fazla davranış problemi, korunmasız cinsel faaliyetler ve zayıf okul performansı; ileri ergenlik ve erken yetişkinlikte, evliliğe karşı olumsuz tutum ve yüksek boşanma oranı dâhil karşı cinsiyetle zayıf kişilerarası ilişkilerdir. Bazı çalışmalarda, buluğ ve ergenlik döneminde ebeveynleri boşanan bireylerin, boşanmadan iki veya üç yıl sonra bile uyum zorlukları sergiledikleri ortaya konmuştur (örn., Hetherington, 1993). Hatta bazı araştırmalarda, ebeveynleri çocukluk ya da ergenlikte boşanan bireylerin otuzlarında bile uyum sorunları olduğunu göstermektedir (Amato ve Keith,1991b).

Alan yazında, boşanmanın uzun süreli etkilerinin nedeni olarak görülen iki olası açıklama üzerinde durulmaktadır (Sheltzer, 1994). Birincisi, boşanmayla ilişkili olarak ebeveyn kontrolünün azalması, tek ebeveynli ailelerde büyüyen çocukların iki ebeveynli ailelerde büyüyen çocuklara göre suça daha meyilli olmalarına yol açabilmektedir. Diğer açıklama ise, boşanmanın küçük yaştaki çocukları büyük yaştaki çocuklara kıyasla daha olumsuz etkilemesine dairdir. Bunun nedenini, araştırmacılar, boşanan babaların genellikle küçük yaştaki çocuklarıyla büyük yaştaki çocuklarına göre daha az iletişim kurmalarına bağlamaktadırlar

Çocuğun boşanma sürecine gösterdiği uyumun en güçlü göstergesi baş etme becerileridir.

Sosyalleşme modeli, boşanmanın olumsuz etkilerini tek ebeveynli ailelerdeki yetersiz düzeydeki öğrenme yaşantılarına bağlamaktadır. Boşanma, çocuk ve birlikte kaldığı ebeveyni arasındaki ilişkinin niteliğini ve niceliğini düşürmektedir Aynı zamanda, bu ebeveynlerin çoğu bir işte çalışmakta ve çocuklarına ayırdıkları zaman ise çok sınırlı olmaktadır.

Ebeveynler arasında yaşanan çatışmalar açık ve örtük olmak üzere ikiye ayrılır. Açık çatışma bağırmak, hakaret etmek, vurmak, hor görmek gibi fiziksel ya da sözlü olabilir. Örtük çatışma ise çocukları ebeveynler arasında taraf olmaya zorlama, çocukları ebeveynleri arasında laf taşımaya zorlama gibi pasif saldırgan davranışları içerir.

Bu modele göre, boşanma, genellikle sadece annenin olduğu tek ebeveynli ailedeki yaşam standartlarının ciddi olarak düşmesine neden olmaktadır. Bu düşüş çocuklar açısından çok sayıda problemin ortaya çıkma riskini artırmaktadır. Ekonomik yoksunluk çocuğun yetersiz eğitim almasını ve ileride iyi bir işte çalışmasını engellemektedir. Böyle ailelerde özellikle ergenler bir işe girip aile bütçesine katkıda bulunmak için eğitimlerini yarım bırakmaktadırlar. (Amato, 1993).

 Bu model boşanmayı çocuklar açısından bir yıkım olarak görmektedir. Boşanmayla birlikte okul değiştirme, taşınma, büyükanne ve büyükbabayla olan ilişkilerin kesilmesi gibi olaylar çocuk için stres verici yaşantılardır. Dolayısıyla yaşam standartlarının düşmesi sonucunda ortaya çıkan olumsuz yaşantılar çocukların boşanma sürecine uyumunu zorlaştırmaktadır

Zor mizaçlı çocukların okulu bırakmaları, depresyona girmeleri ve ergenlikte
anti-sosyal davranışlar sergilemeleri daha olasıdır.Boşanmanın ardından, zor çocuklara bakmak genellikle daha da güç hâle gelebilir. Dolayısıyla bu özelliklere sahip çocuklar için aile dışından alınan sosyal destek çok önemlidir